Онтогенетикалық ескіру және жаңару немесе Кренке заңы. Орындағандар
жүктеу/скачать 1,26 Mb.
|
ОНТОГЕНЕТИКАЛЫҚ ЕСКІРУ ЖӘНЕ ЖАҢАРУ НЕМЕСЕ Кренке заңы.
- Бұл бет үшін навигация:
- Н.П.Кренкенің
| Жаңалану процесі - қартаю (ескіру) процесіне қарама - қарсы. Бұл процестердің қарама-қайшылық тұтастығы ағзаның жеке дамуының негізін құрайды. Жас қисық сызығының жоғары бағытталған бұтағында жаңалық басым болса, төмен бағытталғанында - ескіру басым болады.
Ортаның әртүрлі формалары жаңалануға мүмкіндік туғызуы, яғни кедергі жасауы мүмкін. Сондықтан да жеке ағзаның дамуы оның күнтізбелік және физиологиялық жасымен сәйкес келмейтін көрініске ие. Көпжылдық ағзаның жасушалар, ұлпалары мен мүшелерінің жастары бір-бірінен өзгеше болуы мүмкін және оған ағзаның пайда болған кезінен бергі жалпы жасы қосылады. әртүрлі жастылық әсіресе өсімдіктердің орталық мүшелерінде (ағзаларында) анық байкалады. Онтогенетикалық ескіру және жаңару заңы ботаник Н.П.Кренкенің (1892-1939) өсімдіктердің циклдық ескіру және жаңалану теориясынын негізгі жағдайлары, жалпы биологиялық тұжырымдау болып табылады. Онтогенетикалық қартаю мен жаңару заңы - өсімдік ботанигі Николай Петрович Кренкенің (1892–1939) циклдік қартаю және өсімдіктерді жасарту теориясының негізгі ережелерінің жалпы биологиялық тұжырымы. Заңның негізгі ережелері келесідей. 1. Кез-келген организмнің тіршілігі оның ұзақтығы бойынша шектеулі. Өмір сүру ұзақтығы тұқым қуалаушылықпен және организмнің тіршілік ету шарттарымен анықталады. Организмнің табиғи өлімге, индивидуалды тіршілік етуді тоқтатуға қарай алға жылжуы оның қартаюына байланысты, ол өмірдің әлсіреуінде, жойылуында көрінеді. 2. Түрдің тіршілігі, жеке адамның өмірінен айырмашылығы, уақыт бойынша потенциалды шектеусіз және оның тіршілік етуіне қолайлы жағдайлар өзгеріссіз қалса, ол сіз қалаған уақытқа дейін жалғасуы мүмкін. Түрдің тіршілік етуінің үздіксіздігі оның дараларының көбеюімен қамтамасыз етіледі. Көбеюге қарай алға жылжу, көбеюді қамтамасыз ететін процестер, сондықтан организм үшін түр үшін жеке дамудың маңызды аспектісін құрайды. 3. Жеке дамудың бұл жағы организмдегі жаңару процестеріне байланысты. Жаңару процестерінің негізгі көріністері тірі заттың неоплазмасы, жасушалардың бөлінуі, морфогенезі, регенерация процестері және ұрықтану болып табылады. 4. Жаңару процестері қартаю процестеріне қарама-қарсы келеді. Бұл процестердің қайшылықты бірлігі организмнің жеке дамуының негізін құрайды. Жас қисығының өсіп келе жатқан тармағында жаңару, төмендеу тармағында қартаю басым болады. 5. Әр түрлі қоршаған орта факторлары қартаюға ықпал етеді немесе қарсы тұра алады және сәйкесінше жаңаруға қарсы тұра алады немесе ықпал етеді. Сондықтан организмнің жеке дамуында оның күнтізбелік және физиологиялық жасының түсініксіздігі көрінеді. Көп жасушалы организмнің әр түрлі жасушалары, ұлпалары мен мүшелері өз жасында ерекшеленуі мүмкін, бұл олардың пайда болу кезіндегі организмнің жалпы жасына да қойылады. Жас айырмашылығы әсіресе өсімдіктердің метамерикалық мүшелерінде айқын көрінеді. 6. Бұл органдардағы қартаю мен жаңару арасындағы байланысты көрсететін жасқа байланысты өзгерістер табиғи болып табылатын морфологиялық, физиологиялық және биохимиялық өзгерістерде көрінеді. Бұл сәйкес жас ерекшеліктеріне сүйене отырып, қартаю мен жаңару қарқынына байланысты организмнің дамуының бұрыннан қалыптасқан жағдайларын анықтауға, ерте сатысында оның ерте жетілуін және басқа тұқым қуалайтын ерекшеліктерін болжауға мүмкіндік береді. Кренке анықтаған өсімдіктердің жастық өзгермелілік заңдылығы дамуды ескірудің өлетіндігін және жаңаның пайда болуынын үздіксіз деп түсіну арқылы түсіндіріледі. Ескірудің барлығы туралы 200-ден астам теориялар бар. Олардың көбісі тек тарихи маңызға ие. Мысалы: ескіруді өзін-өзі уландыру, немесе ферменттер мен басқа заттар қорын тауысуға келтірілген. Қазіргі кезде ескірудің негізінде молекулярлық механизмдер жатыр деген теория кең тараған. Бұл теория, организмнің өз өліміне қарай үдемелі қозғалыс процесінде ДНҚ-ның деструкциялануы (біртұтастығының бұзылуы). Соған қарамастан Кренкенің теориясына сүйенген жоғарыда келтірілген заңға сәйкес ескіру процесі жаңалану процесімен тығыз байланысты. Сондықтан да онтогенездегі ДНҚ-ның біртұтастығының бұзылу процесіне соған сәйкес ДНК-ның қалпына келуіне (репарация) қарсы тұруы керек. жүктеу/скачать 1,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|