Орфография және пунктуация мәселелері

СЕМЕЙ

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің журналистика және практикалық қазақ тілі

кафедрасының доцент м.а., ф.ғ.к. Кеңесбаева Шынар Сакеновна

___________ «___» ___________20 ___жыл.

2.1 Журналистика және практикалық қазақ тілі кафедрасының отырысында қаралып, талқыланды.

Хаттама №___ «___» ___________20 ___жыл.
Кафедра меңгерушісі _______________ Рамазанова А.Ә.

2.2 Гуманитарлық-заң факультетінің оқу- әдістемелік бюросында талқыланып, бекітілді.

Хаттама №___ «___» ___________20___ жыл.
Төрайым_________________Кеңесбаева Ш.С.

3 БЕКІТІЛДІ

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінде бекітілді.

Хаттама №___ «___» ___________20___ жыл.

№ 1 БАСЫЛЫМЫ

Мазмұны

1 Жалпы ережелер

2 Пәннің мазмұны және сабақтардың түрі бойынша сағаттарға бөлу

3 Пәнді оқытудың әдістемелік нұсқаулары

4 Курс форматы

5 Курс саясаты

6 Бағалау саясаты

7 Әдебиеттер

Кеңесбаева Шынар Сакеновна, доцент м.а., ф.ғ.к.

Кафедра: Журналистика және практикалық қазақ тілі кафедрасы

Кафедраның мекен-жайы: Глинки, 20; 913- бөлме

Ақпараттық қатынас: телефон: 35-45-58

Сабақ өтетін орын: 801 аудитория

Кредит саны: 3
1.2 Пәннің қысқаша мазмұны:

Орфография ережелері: кейбір дауысты, дауыссыз дыбыстардың жазылуы, түбір сөздердің, қосымшалардың жазылуы, бөлек, бірге, дефис арқылы жазылатын сөздер, қысқарған сөздердің, шылаулардың, одағайлардың жазылуы, бас әріптердің қолданылуы, тасымал, тыныс белгісі мәселелері т.б.

Емле, тыныс белгісі, сөз сазы мәселелерін талдап, қазақша дұрыс жазу, сөзді дұрыс айту ережелерін меңгеру. Қазақ тілінің орфографиялық, орфоэпиялық нормаларын білу.

Дауысты, дауыссыз дыбыстардың емлесі, кейбір қосымшалардың жазылу ерекшеліктері, бөлек, бірге жазылатын сөздердің емлесі, бас әріптің қолданылуы, тасымал, тыныс белгісінің қойылу ережелерін меңгеру т.б.

1.4 Пәнді оқыту міндеттері:

Оқытылатын пәннің негізгі міндеті – элективті пән ретіндегі «Орфография және пунктуация мәселелері» курсының басты мақсаты – болашақ журналист мамандарын сауатты жаза білуге, мәдениетті сөйлей білуге дағдыландыру

Пәнді оқыту нәтижесінде студент мыналарды білуі керек:

- Грамматиканың өзекті мәселелерін білуі керек;

- Алған білімдерін практикада қолдана білу;

- Орфографиялық нормаларды меңгеру керек;

- Теориялық талдау жасай алу;

- Тіл білімі тарихының даму және қалыптасу сатылары, бағыттары және концепция мәселелерін түсіну;

- Өзіндік пікір айта алу;

- Негізделген және қалыптасқан теориялық білімдерін жинақтай білу.

1.6 Курстың пререквизиттері

1.6.1 Тіл біліміне кіріспе

1.6.2 Қазіргі қазақ тілі
1.7 Курстың постреквизиті:

1.7.1 Тіл біліміне кіріспе

1.7.2 Қазіргі қазақ тілі (фонетика, грамматика)

2 ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ САБАҚТАРДЫҢ ТҮРІ БОЙЫНША САҒАТТАРҒА БӨЛУ

Кесте 2

№ р/с	Тақырып атауы	Сағат саны					Әдебиеттер
		ДС	СМ	ЛБ	ОЖСӨЖ	СӨЖ
1	2	3	4	5	6	7	8
1	Қазақ графикасы: Көне түркі: көне түркі руникалык жазу ескерткіштері.	1	1		1,5	3	1, Б. 3-25 2, Б. 5-17 3, Б. 286-320 6, Б. 30-57
2	Араб графикасы: Орта Азия, Жетісу, Шығыс Түркістан аймақтарында таралуы.	1	1
3	Латын графикасы: тарихына қысқаша шолу.	1	1
4	Қазақ орфографиясының тарихына қысқаша шолу.	1	1		1,5	3	1, Б. 25-36 2, Б. 72-117
5	А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Е.Омарұлы т.б. жазу ережесі туралы пікірлері. 1935-1938 жж. Жазу ережелеріне қатысты айтылған пікірлер, қаулылар жайында қысқаша мәлімет. Әліпби құрамындағы өзгерістер.	1	1		1,5	3	1, Б. 37-52 2, Б. 98-117 6, Б. 58-95
6	Қазақ орфографиясының принциптері: морфологиялық, фонетикалық, тарихи-дәстүрлік ұстаным.	1	1		1,5	3	1, Б. 53-56 2, Б. 273-287
7	Орфографиялық сөздіктерге шолу. Қабылданған емле ережелері тарихына қысқаша шолу. «Қазақ тілі орфографиялық сөздіктерінің» өңделіп, толықтырылып басылған басылымдары.	1	1		1,5	3	1, Б. 56-61 2, Б. 88-120
8	Дауысты дыбыстардың жазылуы: а, е, о, ө, ұ, ү, ы, і әріптерінің емлесі, «у» әрпінің қызметі. Ы, і, «йы», «йі» дыбыстарына біткен етістіктерге қосымшалардың жалғануы. Кейбір дауыссыздардың жазылуы: б, г, в, д, ф, х, ч, ц, щ, һ т.б. әріптердің емлесі. Қос дауыссыздар емлесі. Ь,ъ таңбаларының жазылу емлесі.	1	1		1,5	3	1, Б. 62-71 2, Б. 98-117 4, Б. 30-82
9	Түбір сөздердің жазылу емлесі. Көп буынды түбір сөздердің жазылуы, орыс тілінен енген, орыс тілі арқылы енген сөздердің, термин сөздердің жазылуы. Араб, парсы, татар, өзбек т.б. тілдерден енген сөздердің емлесі. Қосымшалардың жазылуы: қосымшалардың негізінен буын үндестігі бойынша жалғанатындығы, фамилия жасайтын қосымшалардың –ев / -ева, -ина жазылуы және олардан кейін жазылатын қосымшалардың емлесі. Кейбір қосымшалардың жазылу емлесі.	1	2		1,5	3	1, Б. 71-75 2, Б. 142-153 5, Б. 141-172
10	Бөлек жазылатын сөздер: күрделі терминдердің, күрделі етістіктердің, кейбір бірнеше компоненттен құралған сөздердің емлесі. Бірге жазылатын сөздердің емлесі: біріккен сөздер емлесі, ғылым мен техниканың әр түрлі саласындағы терминдік мәнге ие кейбір атаулардың бірге жазылуы.	1	2		1,5	3	1, Б. 75-79 2, Б. 44-71
11	Дефис арқылы жазылатын сөздер: қос сөздердің дефис арқылы жазылуы, термин мәнді күрделі анықтауыштардың дефис арқылы жасалуы. Қысқарған сөздердің жазылуы т.б. Шылаулардың жазылуы: шылаулардың негізінен бөлек жазылатындығы, дефис арқылы жазылатын шылаулар, бірге жазылатын шылаулар, кейбір шылаулардың қосылып жазылатындығы. Одағайлардың жазылуы т.б.	1	2		1,5	3	1, Б. 80-82 2, Б. 208-215
12	Бас әріптердің қолданылуы: жалқы есімдердің жазылуы, дефис арқылы жазылатын екі сөзден құралған фамилиялардың, ру аттарының, кейбір мемлекеттік мекемелердің, жоғарғы ұйымдардың аттарының жазылуы, аса маңызды тарихи оқиғалардың, құжаттардың, ордендердің жазылуы. Тасымал емлесі т.б.	1	2		1,5	3	1, Б. 82-84 2, Б. 70-88
13	Қазіргі қазақ тілінің пунктуациясы.	1	1
14	Сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілер: сарамаланып айтылған сөйлемдерден кейін, мазмұны әуендес болып келетін, сұрау мағыналас тіркестерден кейін т.б. қойылатын тыныс белгілер.	1	1		1,5	3	1, Б. 85-93 2, Б. 227-233
15	Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша.	1	2		1,5	3	1, Б. 93-109 2, Б, 237-243
16	Қаратпа сөздің тыныс белгілері: қаратпа сөздің, қыстырма сөздің сөйлемдегі орнына байланысты қойылатын тыныс белгілері. Одағайлардың тыныс белгілері т.б.		1
17	Айқындауыш мүшелердің тыныс белгілері: Оңашаланған айқындауыш мүше болатындар, олардың тыныс белгілері, екі жағынан сызықша алынып жазылатын оңашаланған айқындауыш мүшелер т.б.		1		1,5
18	Бірыңғай мүшелер мен жалпылауыш сөздердің тыныс белгілері: күрделі бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері, жалғаулықсыз, жалғаулық арқылы келген бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері т.б. Жалпылауыш сөз біріңғай мүшелерден кейін, бұрын келгенде қойылатын тыныс белгілер т.б.		2		1.5
19	Құрмалас сөйлемдердің тыныс белгілері. Үтір, нүктелі үтір, қос нүкте, үтір мен сызықша, сызықша қойылуы.		1
20	Төл сөздің тыныс белгілері: төл сөз бен автор сөзінің орналасу тәртібіне қарай тыныс белгілерінің қойылуы, төл сөз бен автор сөзін байланыстырып тұрған «де» етістігіне қатысты тыныс белгілері т.б		1
21	Нүкте. Нүкте қойылатын орындар, қысқартылып нүкте қойылатын жағдайлар, цифр не әріптен кейін нүктенің қойылуы. Сұрау белгісі. Сұраулық мәнін ерекше көтеру үшін қойылатын тыныс белгісі.		1
22	Леп белгісі. Леп белгісі қойылатын орындар. Көп нүкте. Сөздердің арасына, сөйлемнің соңына қойылатын көп нүкте. Үтір. Сөйлемдегі сөздер, қыстырма сөздер, сөз тізбектері және сөйлемдердің үтірмен бөлінетіндігі т.б.		1
23	Нүктелі үтір. Сызықша. Бастауыш пен баяндауыштың арасына, біріңғай мүшелерден кейін, диалог төл сөздің алды-артынан, оңашаланған айқындауыш мүшелерде сызықшаның қолдануы. Жақша, қос нүкте, тырнақша: тырнақша қойылатын орындар, тырнақшаға алынбайтын жағдайлар т.б. қыстырма сөйлемдердің не сөздердің жақшаға алынуы, қос нүкте қойылатын орындар т.б.		1
24	Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы: нүкте мен сызықша.		1
		15	30		22,5	67,5

3 ПӘНДІ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
Студент «Орфография және пунктуация мәселелері» пәнінде тәжірибе жүзінде кең қолданылатын, әрі жан-жақты игерілген тілді талдаудың негізгі әдістерін білуі қажет. Ғылыми ой-өрісті қалыптастыруда тіл білімі тарихының ғылыми білім ретінде пайда болуы ерекше роль атқарады. Лингвистика ілімі қазіргі теорияның тіл білімі ғылымының әр сатысындағы философиялық дүниетаныммен және ғылыми методологиялық таныммен терең байланысын, тіл теориясының әр түрлі мектептерге, бағыттарға және концепцияларға тән процестерге тәуелділігін түсінуге мүмкіндік береді. Лингвистика ілімі тарихы әр кезеңдегі ғылым алдына қоятын қоғамдағы әлеуметтік-мәдени шарттардың шектес ғылымдармен және олардың практикалық шешімдерімен тікелей байланысы постулатын түсінуге көмектеседі.
4 КУРС ФОРМАТЫ

Аудиториялық уақытқа дәрістер, семинар сабақтары, оқытылған материалды талқылау және әртүрлі тапсырмаларды орындау кіреді. Әрбір сабаққа студент әдебиеттің негізгі және қосымша қайнар көздерінің тізіміне сәйкес дайындалуы керек (негізгі бөлімдер мен бөлімшелер әрбір сабақта нақтыланады). Аралық бақылау жұмысында болмаған студенттер автоматты түрде 0 балл алады және бақылау жұмысын тапсыруға жіберілмейді.

Негізгі ұғымдар дәрістерде ұсынылады және түсіндіріледі. Сабаққа қатысу және дәрісте негізгі ұғымдарды, түсіндірмелерді және мәліметтерді жазып алу студенттің міндеті болып табылады. Егер студент қандай да бір жағдайлармен дәріске қатыспаған жағдайда, дәрістің материалын топтағы басқа студенттен алуы керек. Оқытушы материалды бірде-бір студентке дәрістің бірде-бір уақытында босату себебіне қарамастан ұсынбайды.

ОЖСӨЖ мақсаты – орфографиялық және пунктуациялық нормалар ерекшеліктерін меңгерту.

ОЖСӨЖ міндеттері келесілерді қарастырады:

• 
  болашақ журналистерді сауатты жаза білуге, мәдениетті сөйлей білуге дағдыландыру
  
• 
  Студенттердің өздік жұмысы – бұл тұлғаның жеке танымды қызметі, ол өзіне тек қана алған білімін бекітіп қоймауы, сонымен қатар жеке шығармашылық ойлау процесі болып табылады. Өзіндік жағынан ол келешек маманның шығармашылығы үшін жаңа білімінің ашылуына, қалыптасуына жағдай жасайды.
  

Курсты оқу барысында алынған барлық ұпайлар жинақталып, бір-біріне қосылады. Осы курстан алған ақтық бағаны шығару үшін әрбір тапсырма мен аралық және қорытнды бақылаудан алынған баға және емтихан бағаларының қорытындысы бойынша орташа ұпай есептеледі. Барлық тапсырмаларды көрсетілген уақытында өткізу қажет. Барлық тапсырмаларды қабылдап алу емтиханға 7 күн қалғанда аяқталады. Барлық тапсырманы өткізбеген студенттер емтиханға кіргізілмейді. Жұмысты кеш тапсырсаңыз: қосымша тапсырма беру арқылы жұмыс көлемі ұлғайтылады. Тапсырмалар оқытушы тағайындаған уақытта қабылданады. Емтиханға келмесеңіз, орынды себеп болса, бұрынғы орындалған жұмыстарыңыз есепке алынады; орынсыз себеп болса, тапсырманы орындауыңыз қажет және осы мәселеге қатысты университет саясаты есепке алынады. Әрбір тақырыпты қайталау және өтеу міндетті. Өтілген материалды меңгеру деңгейі тест арқылы тексеріледі. Тест алдын ала ескертілмей өткізіледі. Аудиториялық сабақтарды босатпау, кешікпеу міндетті. Себепсіз сабақтан қалсаңыз: қосымша шығармашылылық жұмыс беріледі (реферат, көркем мәтінге талдау т.б.); Сабаққа екі рет кешігу бір рет сабақ босатылғанға теңгеріледі. Оқу үрдісіне белсенді түрде қатысу қажет.

2 Кесте

Апта	Бақылау түрі	Барлық ұпай	Ескерту
1	2	3	4
	1-аптадан 7-апта аралығында дәріске қатысу	30
1	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
2	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
3	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
4	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
5	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
6	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 6 10
7	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ Межелік бақылау	12 6 10 74
1-7 апта аралығындағы оқу нәтижесі бойынша қорытынды ұпай		300
	8-15 апта аралығында дәріске қатысу	30
8	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
9	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
10	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
11	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
12	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
13	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
14	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ	12 5 9
15	Семинар ОЖСӨЖ СӨЖ Межелік бақылау	12 5 9 62
8-15 апта аралығындағы оқу нәтижесі бойынша қорытынды ұпай		300
Емтихан бойынша қорытынды ұпай		400
Академиялық кезең бойынша қорытынды ұпай		1000

7. 
   ӘДЕБИЕТТЕР
   

7.1.1 Сыздық Р. Қазақ тілінің анықтағышы. – Астана: Елорда, 2000. – 410 б.

7.1.2 Уәлиев Н., Алдашева А. Қазақ орфографиясындағы қиындықтар. Алматы: Ғылым, 1988. – 113 б.

7.1.3 Орфографиялық сөздік / Жауапты ред. Р. Сыздық: құраст.: Н. Уәлиұлы, А. Фазылжанова, Қ. Күдеринова ж.б.- Алматы, 2007.- 478 б. 

7.1.4 Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тілінің пунктуациясы. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 128 б.

7.1.5 Емлесі қиын сөздер. Мектеп оқушыларына арналған анықтамалық сөздік / Құраст. Н. Уәлиұлы, Қ. Жаманбаева, Қ. Күдеринова.- Алматы: Балауса, 2000. – 509 б. 

7.1.6 Сыздықова Р. Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш. – Алматы: Мектеп, 2004. – 271 б.

7.1.7 Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. 53000 сөз. 5-бас., өңд. толықт / Жауапты ред. Р.Сыздык; кұраст. Р.Сыздык, Н.Уәлиұлы, Қ.Жаманбаева, Қ.Күдеринова ж.б.- Алматы: Арыс, 2005.- 614 б.- (Мәдени мұра) (Тілтаным). 

7.2.1 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 448 б.

7.2.2 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 2010. – 608 б.

7.2.3 Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998. – 509 б.

7.2.4 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі / жалпы редакциясын басқарған Жанұзақов Т. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 968.

7.2.5 Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 680 б.

7.2.6 Орысша-қазакша түсіндірме сөздік. Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын. - Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. –

7.2.7 Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. 50000 сөз : 4-бас., өңд. толықт / Құраст. Р.Сыздык, Н.Уәлиұлы, Қ.Жаманбаева, Қ.Күдеринова.- Алматы: Дайк- Пресс, 2001.- 460 б.

7.2.8 Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі: 49000 сөз / Қазақ ССР Ғылым Акад., Тіл білімі ин-ты.- 3-ші бас, өңд., толық.- Алматы: Қазақстан, 1988.- 400б

7.2.9 Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі, А., 2001

7.2.10 Уәлиев Н. Қазақ графикасы мен орфографиясының фонологиялық негiздерi: фил. ғыл. канд. ... дисс. Алматы, 1993. –162 б.

7.2.11 Күдеринова Қ. Қазақ жазуының теориялық негіздері. – Алматы, 2010. – 380 б.

7.2.12 Күдеринова Қ. Бiрге және бөлек жазылатын сөздердiң орфографиясы. Алматы, 2005. –146 б.

7.2.13 Сыздықова Р. Орфоэпиялық нормалар жайлы // Өрелі өнер. Алматы: Ғылым, 1976. – 144 б.

7.2.14 Қазақ білімпаздарының тұңғыш сійезі. Алматы. 2005. –144 б.

7.2.15 Омаров Е. Қазақша жазу жайы // Тілтаным. – 2002. – №3. – Б. 103-111.