Орны: 209-кабинет

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды жүрек және қан тамырларының жүйкелік ,гуморалдық жолмен реттелуі туралы түсініктер беру.

2. Организнің реттелуін ғылыми тұрғыда негіздей алу қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: ізденіс

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,сұрақ-жауап.СТО-элементі.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология,медицина,химия.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу. Т

Жүйкелік-гуморальдық реттелудің маңызы. Жүрек және қан тамырлары кызметнің жүйке жүйесі арқылы және гуморальдық түрде реттелуі — канайналымның қалыпты болуынын негізгі себептері. Симпатикалық жүйке жүйесі жүректің бұлшық етінің жиырылуынын жылдамдығын, күшін, жылу өткізгіштігін, қозуға түсуін жақсартып отырады. Ал парасимпатикалық жүйке жүрек бұлшық етінің бүл неіізгі торт касиетіне кері әсерін тигізеді. Мысалы, симлатикалық жүйке жүйесшің кебірек қозуынан жүректін соғу жылдамдығы (75 реттен артык, минутына 100 рет)

жоғарылайды, оның миокард жұмысына оттек мөлшерден артық пайдаланылады да, баска мүшелерге (өсіресе жүйке жүйесіне) оттек жеткіліксіздік зиянды. Рецепторлардың бұл химиялык, өзгерістерге сезімталдығьшан пайда болған акпарат сопақша мидағы канайналым-ның жүйкелік орталығьша жетіп, талданады. Мүндағы жүйке орталығында туған тітіркеніс парасимпатикалык жүйкенің қозуын жоғарылатып, жүректің соғу жылдамдығын қалыпты деңгейге тү-сіреді. Ал парасимпатикалык жүйке жүйесі өте қозып кетіп, жүрек-тің соғу жылдамдығы баяулап кетсе, онда ол туралы ақпарат жұлынның арқа бөлігіндегі симпатикалык жүйке жүйесінің жүйкелік орталығына келіп, жүректің жүмысын көтереді. Бұл екі жүйкенің әсері биік таулы өлке тұрғындарының қанайналымынан, жүрек жұмысының ерекшеліктерінен байқалады. Оттектің үлестік қысымы төмен тау биіктігінде парасимпатикалык. жүйкенің козуьі симпатикалык. жүйкеден жоғары болуынан оттекті тиімді пайдалануға организм бейімделеді. Жүректің соғуы жазық жердің тұрғындардан баяу, бірақ бір жиырылғанда, к.анды қолқаға молырақ айдап отырады. Бұл жүректің жұмысының өтмділігінің жоғары екенін көрсетеді.

Қанның құрамындағы гормондар (мысалы, адреналин), минерал-ды иондар жүректің жұмысына, қан тамырларына гуморальдық әсерін тигізеді. Кальций иондары жүректің симпатикалык, ал калий иондары парасимпатикалык жүйке жүйелері сиякты әсерін тигізеді. Адамның өмір ағымының қалыпты жағдайдан ауытқуы әр түрлі жүрек, қан тамырлары, қанайналым ауруларының пайда болуына әсер етеді.

Жүрек пен қан тамырларының қызметімен бүкіл организмнің қызметі байланысты болады. Ал жүрек пен қан тамырларының кызметі организмнің ішкі мүшелерінің қальшты жұмысына тікелей байланысты. . Қанайналым мүшелерінін қызметі қаңқа бұлшық еттерінің механикалық әсерінен жақсарып отырады. Бұл белсенді дене кимылы кезінде байкалады. Техниканың, көліктің дамуы дене қимылының жеткіліксіздігше, яғни гиподинамияға (грекше gypo — аз, dynamis — күш) себепші болдызеді.

ІІІ. Жүрек және қан тамырлары кызметнің жүйке жүйесі арқылы және

гуморальдық түрде реттелуінің маңызы қандай ?

V. 1. Үлкен қанайналым шеңбері дегеніміз не ?

2. Қызыл тамырмен көктамырдың айырмашылығы қандай ?

3. кіші қанайналым шеңбері қалай жүзеге асады ?

4. Гипертония, гипотония ауруы организмге қалай әсер етеді ?

ІV. Үйге§34 оқу.

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды жүрек және қан тамырлары ауруларының пайда болу

себебімен, Алькоголь және наркотик әсерлерін түсіндіру.

2. Жүрек және қан тамырлары ауруының түрлері сипаттай алу

қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: семинар

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,рефераттарды қорғау, биологиялық

есептер шығару, тапсырмаларды орындау.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология,медицина,химия.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба,элетронды оқулық.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ өту.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу.

ІІ.Жүрек және қан тамырларының жұмысына темекі мен алкогольдің әсері. Темекі түтініндегі өте көп улы заттар организмге зиянды. Никотин қан тамырлар-ң қабырғасын жиырып, тарылтады. Никотин, ең алдымен, жүрек еттерінің қанмен қоректенуін нашарлатады, қозу құбылысына кедергі тудырады сөйтіп, жүректің жұмысын төмендетеді, түрлі жүрек аурулары пайда болады. Темекі тарткан жасөспірімдердің еске сақтау қабілеті төмендеп, ұмытшақтық пайда болады, бойы аласа, әлсіз болып өседі. Темекі организмдегі қанайналымды бұзады. Алкоголь организмге канайналым аркылы таралады. Алкоголь эритроциттердің мембранасын бұзады, саныны азаяды. сондықтан оттекті тасымалдау азаяды. Жүректің аурулары пайда болады.

1- оқушы «Гипертония аурының белгілері»

2-оқушы «Жүрек инфарктісі»

3-оқушы «артеросклероз»

1-тапсырма

1. Есеп. Қалыпты жағдайда жүрек 1 минут ішінде орта есеппен 6 л қанды тамырларға айдаса, 1 сағатта жөне 1 тәулікге қанша мөлшерде қан айдайды?

Жауап:

60 х 6 = 360 рет, яғни 1 сағатта 360 рет.

2. Мына берілген жаттығуларды орындап көрсетіңіз.

Екі қодды темен түсіріп, екі аяқтың арасын ашып, 1-2 дегенде қолды жоғары көтеру (аяқ үшымен көтерілу) 3-4 дегеңде қалыпты жағдайға келу. 4-5 рет қайталау керек.

3. Көп нүктенің орнына төмендегі сәйкес келетін жауаптың нөмірін қойыңыздар.

1. Гипертония ауруының басты белгілері.......

2. Ревматизм ауруының белгілері.......

Қалыпты жағдайда жүрек орта есеппен 1 минута 70 рет жиырлатын болса, 1 тәулікте қанша рет соғады?

60∙70 ⁼ 4200 рет. 4200 ∙ 24 ⁼ 100800

1. Жүрек инфарктсінің белгілері

2 Перикардит ауру ;

1.Журек қабының кеңеюі?

2. Журек бұлшықетінің қаңсырауы.

3. Журек кабынын icmvi.

4ж үрек тамырларының ішкі қабатында қанның ұюы. 3-тапсырна.

1. 1 минут ішінде денедегі қан жүрек арқылы ек-і рет өтеді тәуліпне қанша рет өтеді?

Жауап.

60 мин х 2 = 120 рет, яғни 1 сағ. - 120 рет.

2. Мына берілген жаттығуларды орындап көрсетіңіз.

Екі қолды желкеге қою, аяқты бір үстап, он жакқа иілу, 2-3 жамбасқа иілу, осылай 4-5 per қайталау.

3. Көп нүктенің орнына төмендегі сәйкес келетін жауаптың қойыңыздар.

1. Қолқаның коарктациясының (тарылуы) белгілері.....

2. Ботали өзегі «артериялық ашық өзек» ауруы белгілері.......

Тапсырмалар орындалып, жауаптары тексерілгеннен кейін жеке оларға сурақтар қойылды.

1. Адамды іштен ұрғанда неге бірден жығылады?

2. Қанның құрамы қаншаға бөлінеді?

3. Жүректің сызбанүсқасын сызып, құлақшалар мен қарыншаны көрсетіңіз.

4. Сіздің басыңыз ауыра ма? Ол неліктен деп ойлайсыз?

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды тыныс алу мүшесінің құрылысы қызметімен таныстыру.

2. Ойлау,материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: дәріс

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,трек-сызбаиен талдау.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ өту.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу.

Құрылысы: Мұрын қуысы Тыныс алу мүшесінің құрылысы қызметі. мұрын→ кеңсірік→ көмей →кеңірдек → ауатамырлары→ өкпе

мен аяқталады. Көпіршіктердің саны — 300 миллион.қабырғасы эпителий клеткаларынын жұқа бір қабатынан тұрады және оларды кан тамырларының торы шырмап жатады Оның негізгі қызметі — көпіршіктердің көлемін тұрақтандырып, қабысуьша жол бермеу. Сонымен қатар ауамен бірге өткен микроорганизмдерді залалсыздандырады. Он жақ өкпе үш, ал сол жақ екпе екі бөліктен тұрады. Әрбір өкпе сырты дәнекер ұлпадан тұратын жылтыр, тегіс — өкпе сірікауызы каптайды. Кеуде куысының ішкі қабырғасын сіріқауыз астарлап жатады. Олардың арасы жіңішке қуыс, онда ауа болмайды, өте аз көлемде сероз деп аталатын сұйыктық. бар. Бұл сүйыктык. өкпенщ үйкелісін женілдетеді.

Тыныс алу Тыныс щығару Тыныс шығар

. Тыныс алу жене тыныс шығару кезіндегі өкпе және сіріқауыз ішінде: кысым

Кеуде куысы тарылады. Сіріқауыз қуысындағы қысым жоғары көтеріледі. Өкпе сығыльш, ондағы ауа сыртқа шығады.Сөйтіп, тыныс алу және тыныс шығару — біріне-бірі байланысты және олар сопакша мидағы ты­ныс жүйесінің орталығымен реттеледі. Жасөсні-рімдер ересек адамдар сияқты 1 минутта 16—18 рет тыныс алады.

ІІІ. Зертханалық жұмыс №5 ІV. Үйге§36 оқу.

. 8-сынып. 12 .02.08ж

Сабақтын тақырыбы: ӨКПЕДЕП ЖӘНЕ ҰЛПАДАҒЫ ГАЗДАРДЫҢ

АЛМАСУЫ.

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды өкпедегі және ұлпадағы газдардың алмасуыдың биологиялық,физикалық процесстері туралы түсінік тер қалып тастыру.

2. Ойлау,материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,трек-сызбамен талдау.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ өту.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу.

Сурфактант

леді. Сондықтан газдардын қысымының айырмашылығы аз болған жағдайда да мембрананын екі жағында газдардың теле-теңдігі камтамасыз етіледі. Ауа құрамында — 21% оттек, 0,03% көміркышкыл газы, 79% азот және аз мөлшерде су буы мен инертті газдар болады. Тыныс шығарғандағы ауа атмосфера ауасынан өзгеше. Мұнда — 16% оттек, 4% көміркышкыл газы бар. Су буының мөлшері жоғары.

Өкпедегі газ алмасу оттек пен көміркышкыл газдарының қанық-пасының айырмашылығына негізделеді. Оттектін қаныкпасы өкпедегі көпіршіктердін көктамыр қылтамырларындағы көмірқышкыл газына қарағанда едәуір жоғары. Сондықтан өкпе көпіршіктерінен оттек қылтамырлар қабырғасы арқылы қанның құрамына өтеді. Одан соң эритроцит құрамындағы гемоглобинмен қосылып, оның тұрақсыз оксидін, яғни оксигемоглобин түзеді. Ұлпада қызылтамыр қаны кызылтамырлар арқылы газ алмасуын жүргізеді, Ұлпада О₂ қызылтамыр қанына қарағанда едәуір төмен. Сондықтан оттек қызылтамыр қанынан ұлпаға етеді. СО₂ қанықпасы, қызылтамыр қанына қараганда ұлпада ↑, бКіші канайналым шенберімен өкпеге келген көктамыр қанында СО₂ каныкпасы өкпе көпіршіктеріндегі ауаның құрамына қарағанда жоғары. Бүұ СО₂ көктамыр қанынан ауа көпіршігіне өтуіне себепіні болады.

Газ алмасу дегеніміз — оттектің немесе көміркышкыл газының қысымы жоғары орталықтан қысымы темен орталыкка өтуі.

1. Кеңірдектің оң жақ және сол жақ бронхыга тармақ-талуы нешінші арқа омыртқаның тусынан басталады?

А)1 В)2 С) 3 D)4 Е) 5

А)1 В)2 C) 3 D) 4 Е)5

B) кішірейеді C) ұлкейеді D) кусырылады E) ұзынынан созылады

A) көкет тегістеледі B) өкпенің көлемі ұлғаяды C) көкет күмбезденеді

D) өкпе кепіршіктерінде қысым өзгермейді E) өкпе көпіршіктерінде қысым артады

5. Өкпедегі және ұлпалардагы газ алмасу неше кезеңнен түрады ? А)1 В)2 С) 3 D)4 Е)5

D) альвеолдар E) кеңірдек

ІV. Үйге§37 оқу.

V. Ашық. тест сұрақтары

1. Ауа өтетін жолдар қай жерден басталады, оған жата-тындарды атау.

2. Дыбыс саңылауы қай жерге орналасқан?

3. Дыбыс сінірлері кай жерге орналасқан, қандай мақызы бар?

4. Адам даусының жуан, жіңішке болуы неге байланысты?

5. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз не?

6. Плевра қуысында не бар, қызметІ кандай?

7. Ауа көмекейден кейін қай мүшеге барады?

8. Кеңірдектің, өңешпен жалғаскан артқы жағының құры-лысы қандай, ол неліктен, себебін түсіндІріңдер?

9. Бронхиола және өкпе көпіршіктерінін, айырмашылығын талдаңдар.

10. Мұрьш қуысы қандай қызмет атқарады?

11. Оң жақ өкпеге қарағанда сол жақ өкпе неге кішілеу?

12. Тыныштық қалъшта ересек адам минутына неше рет

тыныс алады?

13. Түшкірудің себебі?

14. Тұмаудан сақтанудын жолдары.

15. Көмекейдегі ең үлкен шеміршекті атау.

16. Тыныстық жүйеге жататындарды атаңдар.

17. Тыныс алуға қандай бұлшықеттер қатысады?

18. Тыныс алған ауа мен тыныс шығарған ауада мөлшері

өзгермейтін газ.

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды өкпенің тіршілік сыйымдылығы,тыныс алудың жүйкелік гумаролдық ретттелуі туралы түсініктер беру.

2. Ойлау,материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: зерттеу

Сабақтың әдісі: эврикалық сұбхат,трек-сызбамен талдау.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология,физика

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақ өту.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу.

Тыныс алудың

Өкпенің, тыныс жолдарының, тыныс бұлшық еттерінің механо-рецепторларынан және хеморецепторларынан (СО₂ концентрациясы жоғарылағанда) қозу парасимпатикалық жүйке жүйесінен сопакша мидағы тыныс орталығына түседі. Тыныс — өздігінен реттеле алатын қүбылыс.

Мүрын куысындағы рецепторларға шырыш, шаң-тозаң, химия-лык тітіркендіргіштер, әр түрлі ұнтақтар әсер еткенде, қорғаныш рефлексі — түшкіру пайда болады. Кемей, кеңірдек және ауата-мырлардағы рецепторларға тітіркендіргіштер әсер еткенде, қорғаныш рефлексі — жөтел пайда болады. Түшкіру және жөтелу терең тыныс алудан басталады.

О.Ж.Ж тыныс алу және тыныс шығару кызметтері гуморальды реттеледі. Мысалы, миға ағып келген қанның құ рамында СО₂ көбейгенде, тыныс алу орталықтарында қозу пайда болады. Тыныс жиілейді, СО₂ тыныс сыртқа шығарылады.

ІІІ. Сарамандық жұмыс орындау.№6

ІV. Үйге§37 оқу.

V.1.Сурфактанттың құрылысы қандай? 2. Сурфактант қандай кызмет атқарады? 3. Ауа көпіршігінің маңызы неде?

4. Өкпеде газдар қалай алмаеады? 5. Ұлпадағы газдардың алмасуының ерекшелігі неде? 6. Өкпедегі және ұлпадағы газдардың алмасуының манызы кандай?