Өсімдік шаруашылығы практикумы қайта өңделіп, толықтырылып екінші шығарылуы

Толысу процесін өз кезегінде қосымша 4 кезеңге бөлуге болады:

1. 
   Сулы күй кезеці - эндосперм клеткаларының қалыптаса бастаған кезі, қүрғақ затгар мелшері 2-3 %, кезеңнің үзақтығы 6 төулік.
   
2. 
   Сүттене пісудіц алды — тұқымдағы сүйықтың реңі сүт түстес, құрғақ заттардың мөлшері 10%-ке дейін жетеді де кезеңнің ұзақтығы 6-7 тәулікке созылады.
   
3. 
   Сүттенген күйі - дән сүт төрізді ақ сұйықтан тұрады, ұрғақ заттар мөлшері 35-50%-ке дейін, кезең 7-15 төулікке созылады.
   
4. 
   Қамырланған күйі — эндосперм қамыр консистенциясына тән, құрғақ заттар мөлшері 60-64%, кезеңнің ұзақтығы 4-5 тәулік.
   

12-сурет. Жүгері мен шашақты астық дақылдарының гүл шоғырлары: 1-жүгерінің собығы; 2-жүгерінің шашағы; 3-тарының шашағы; 4-күріштің шашағы; 5-сұлының шашағы.

1. Қамырланып пісу кезеңі — эндосперм қамыр төрізді, серпімді, қабығы сары, дәннің ылғаддылығы 40-21%, кезеңнің ұзақтығы-3-6 тәулік.

2. Толық пісу кезеңі-эндосперм қатты, жарғанда ұнды немесешыньшы, қабығы тығыз, қалың, түсі кәдімгі, аймаққа қарай ылғаддылығы 20% және одан төмен, кезеңнің ұзақтығы 3-5 тәулік. Бұл кезеңце күрделі биохимиялық процестер жүреді, соңынан тұқымның жаңа, ең бастысы тұқымдық белгісі-қалыпты өнгіштік пайда болады. Сондықтан қосымшада тағы екі кезең бөлінеді: егін жинағаннан кейінгі пісш-жетІлуі жөне толық пісуі. Егін жинағаннан кейінгі пісіп- жетілуінде жоғары молекулалы белоктық заттардың синтезі аяқталады, бейтарап май қышқыддары майға айналады, тыныс алуы саябырлайды. Толық пісуі тұқымның өсімдік тіршілігінің жаңа циклін бастауға дайын болғанда басталады.

Ф.М. Куперманның тұжырымы бойынша өзінің жеке дамуында-онтогенезде-дөнді дақылдар кезектесіп ететін 12-өсіп даму кезеңдерінен (этаптардан) өтеді, олардың өрқайсысы жаңа органдар (мүшелер) түзілуімен сипатталады және әрбір органның құрылысы өзгеріске ұшырайды:

I - сабақтың бастапқы есу конусының қалыптасуы;

Цвс- Молочнлп Воснооая вмие сгісяосгь спелость





13-с у р е т. Күздік бидайдың даму кезеңдері мен органогенез сатылары-этаптары (Ф.М. Куперман, З.П. Ростовцева бойынша):

1-егін көгі; 2-үшінші жапырақ жөне туптену; Ш-ГУ-У-түтікке шығу; VI- VII-сабақтың бойлай өсуі; УШ-масақтану; ІХ-Х-гүлдену; ХІ-сүттене пісу; XII-балауызданып пісу.

3. 
   - масақ сегментін түзе отырып өсу конусының ұзаруы;
   

3. 
   - масақша төмпешіктерінің түзілуі жене қалыптасуы;
   

- гүл төмпешіктерінің түзілуі жөне қалыптасуы;

VI гүл шоғыры мен гүлдің қалыптасуы;

VII масақтың барлық мүшелерінің (органдарының) қарқынды ұзара өсуі;

VIII - гүл шоғыры мен гүлдердің барлық мүшелерінің қалыптасып бітуі

Кезең	Этап	Өнімділік элементі
Тұқымның өнуі, көктеу	I.Ұрықтық органдардың дифференциациясы мен өсуі	Далалық өнгіштік, өсімдік бітіктігінің жиілігі
Үшінші жапырақ, түптену	П.Конус негізінің ұрықтық буындарға түйін аралықтарына сабақтық жапырақтарға диффе-ренциациясы. Ш.Ұрықтық гүл шоғыры бас білігінің дифференциациясы	Өсімдік габитусы (биік-тігі, жапырақ саны), түптену коэффициенті Масақ білігі мүшелерінің саны
Түтікке шығудың басы	IV. конустардың түзілуі, екінші дәрежелердің есуі (масақ төмпешіктерінің)	Масақтағы масақшалар саны
Түтікке шығу	V. Гүл аталықтары мен аналығы қорғаныс органдарының салынуы	Масақшадағы гүлдер саны
Сабақтану	VI. Гүл шоғыры мен гүлдің қалыптасуы (микро және макроспорогенез)
	VII. Гаметофитогенез, қорғаныс органдарының өсуі, масақ білігінің мүшелерінің ұзаруы	Гүлдердің ұрықтылығы, масақтың тығыздыгы
Масақтану	VIII. Гаметофитогенез, гүл шоғыры мен гүлдердің барлық органдарының қалыптасуы процесінің аяқталуы.
Гүлдену	IX. Ұрықтану жөне зиготаның пайда болуы	Масақтың дәнділігі
Дәннің қалыптасуы	X.Дәннің өсуі мен қалыптасуы	Дәннің шамасы
Тұқымның толысуы, сүттенген және қамырланған күйі	XI. Дәнде қоректік заттардың жинақталуы	Дәннің шамасы
Қамырланып жене толық пісу	XII. Қоректік заттардың дәндегі қорлық заттарға айналуы.	Дәннің массасы