Жұмсақ және қатты бидай түршелерін

1. 
   Қылтықтылығы (масақта қылтықтың бар жоғы);
   
2. 
   Масақ қабықшасының түктілігі, немесе жалаңаштығы;
   
3. 
   Масақтың түсі (шартгы түрде ақ, қызыл, қара түсті);
   
4. 
   Қылт ықтың түсі, өдетте масақ түсі мен сәйкес келеді, немесе қара;
   
5. 
   Дөннің түсі (шартты түрде ақ немесе қызыл).
   

Түршелердің белгілерін анықтағанда өсімдіктердің даму жағдайларын және олардың қасиеттерін ескеру қажет, өйткені белгілер қоршаған орта факторларының әсерінен өзгеріске ұшырайды.Төменде сорттарды білу және анықтауға қажетгі бидай түршелерінің жекелеген белгілерін келтіріп отырмыз (46,47-кестелер жөне 17-сурет).

Қылтықсыз түршелерінде сыртқы гүл қауыздарында қылтық тәрізді тісшелер болады, немесе жоғарғы масақшалар ұзындығы 2-3 см және одан ұзынырақ 2-3 қысқарған қылтықтар қалыптастырады.

Масақтың түктілігі гүл қауыздарының әртүрлі деңгейдегі түктермен көмкерілген өсімдіктерде белгіленеді, ал ол әрі сорттық белгі болып есептеледі.

Масақтың түсі. Масақта 4 түс ажыратылады:

Ақ - масақтың түсі ашық-сары жөне сабанды-сары, масақша қауыздары өлсіз-сарғыш түсті, әрі жүйкеленген (немесе ұзынша-сарғыш теңбілді);

Қызьы — күңгірт-қызыддан қарқынды кірпіш жөне қызғылт-қоңыр түстерге дейін;

Сүр - қызғылт-қоңыр сүр, қоңыр және ашық қоңыр түсті;

Қара — таза қара, күлгін түсті, қоспалар араласқан көкшіл-қара, сонымен қатар қауыз шеттері қара түске боялған:

Қылтықтардың түстері. Масақ ақ немесе қызыл болсада қауыз түсті, немесе қара түсті қылтықтар ажыратылады. Қызыл және қара қылтықтардың ұштары түстерінің қарқындылығына қарай күңгірт немесе ашық болуы мүмкін. Жекелеген жағдайларда қылтықтарда қара түс байқалмайды. Қылтықсыз бидайларда қыжық төрізді, өскіндер қылтықтардың ұрығы сияқты болады, кейде оларда қара түс байқалады.

Дәннің түсі. Дөннің түсіне қарай мынадай бидайлар ажыратылады: ақ дәнді-дәні таза ақ, жақүт, шынылы-ақ, шынылы-сары түсті; қызыл дәнді-дәні қызғылт түстен қызғылт-қоңыр түске дейін.

46-кесте Қазақстанда кездесетін жұмсақ бидайдың негізгі түршелерінің анықтамалығы

ЭригроспЕрһіум




Жумсақ

Альбидум

ЭритролёуШ

фсрругинеун





опушенис ости зерно з налос

белгілері

Мильтурум