-кесте Жылжымалы фосфордың оңтайлы қ

1. 
   Тыңайтқыш мөлшерін есептеудің әдістемесі жөне негізгі өдістері.
   

1. 
   Баланс анықтамасын (кіріс жоне шығыс бөлігі) қоректік заттар бойынша жасау тұжырымдамасы.
   

2. 
   Топырақ құнарлығын жөне өнімділік деңгейін ескеріп тыңайтқыш мөлшерін есептеу өдістемесі.
   
3. 
   Органикалық тыңайтқыш енгізілгенде минералды тыңайтқыш мөлшерін есептеу өдістемесі.
   
4. 
   Есептеу анықтамасын қолданбағанда минералдық тыңайтқыш мөлшерін есептеудің маңызы ?
   
5. 
   Топырақ құнарлығына байланысты өнім мөлшерін есептеу әдістемесі.
   
6. 
   Топырақ және тыңайтқыш қоректік затты пайдалану коэффициенттерін есептеу өдістемесі.
   
7. 
   Көп жыддық шөп егістіктеріне тыңайтқыш мөлшерін есептеу ерекшеліктері.
   
8. 
   Топырақтың қандай агрофизикалық, агрохимиялық қасиеттері бойынша топырақ құнарлығының оңтайландыруы жүргізіледі (Минеев В.Г. бойынша)?
   
9. 
   Р2О5 құрамы бойынша топыра құнарлығының ңтайландыруының маңызы (Минеев В.Г. бойынша) жөне осы өдістің кономикалық мүмкіншілігі мен мақсатқа лайықтылығы.
   

1. 
   Ең жоғары мүмкін өнім алуға өсер ететін барлық акторларды іске асыруды ескеріп екпе дақылдардьң операциялық сіру технологиясын жасаудағы негізгі принциптерді (қағидаларды) еңгеру.
   
2. 
   Агрохимия, механизация, өсімдіктерді химиялық қорғау .б. арналған анықтамалық материалдарды қолдана білуді үйрену.
   
3. 
   Пэрменді түрдегі операциялық технологаяны жасағанда өмендегі негізгі мәселелерді шешу қажет:
   

1. 
   Жұмысты одан әрі жалғастыру үшін "қимыл" орнын жене астапқы материаддарды анықтап алу қажет.
   
2. 
   Есептеу бөлімін орындау керек (ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай НМӨ, жоспарланған өнімге тыңайтқыштар мөлшерін, үқымның себу мөлшерін).3. Барлық бастапқы деректерді ескеріп нақты шаруашылық, танап жағдайында операциялық технология жасау.
   

1. 
   Ылғалдану жағдайлары (бір жылда жөне өсіп-жетілу кезеңіңде ай-сайын түсетін көпжылдық орташа ылғал мелшері, нақты танап бойынша топырақтың 1 м қабатында себу аддындағы немесе дақылдың өсіп-жетілушің басындағы өнімді ылгал қоры жөне өсіп- жетілу кезеңінде түсетін күтілген ылғал мөлшері).
   

1. 
   Картограммадан нақты танап бойынша сіңімді қоректік аттардың мөлшері, ал танап тарихы кітабынан соңғы жыддардағы дақылдар өнімі және енгізілген тыңайтқыштар туралы деректер алынады.
   

2. 
   Танаптардың арамшөптермен ластануы картасының арамшөптердің түр қүрамы жөне олардың шаршы метрге данамен алынған саны жөніндегі мәліметтер алынады.
   
3. 
   Бастапқы деректер негізінде төмендегідей есептеулер үргзіледі:
   

1. 
   Ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай НМӨ, ал суармалы жағдайда бағдарланған өнімге негіздеп суару мөлшерін.
   
2. 
   Ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай бағдарланған НМӨ-ге картограмма материалдарына сүйене отырып органикалық жөне минераддық тыңайтқыштардың енгізу мөлшері есептеледі.
   
3. 
   Нақты жағдайларды ескеріп егін жинау қарсаңындағы қолайлы сабақ бітіктігінің мөнін анықтайды, тұқымның далалық өнгіштігі мен өсімдіхтердің сақталуы үлгіленеді, лаборатриялық өнгіштік жөне тұқым тазалығы жөніңдегі деректер алынады да тұқымның себу мөлшері есептеледі.
   

1. 
   Технология пөрменді болуға тиісжөне дақылды есірудің барлық негізгі мөселелері қамтылу керек.
   
2. 
   Технологияны жасағанда барлық есептеулер мен бастапқы материаддарға сүйенген дұрыс және оларды пайдаланған жөн, сонымен бірге мынаны белгілейді:
   

Бүкіл осы аталған мөселелерді шешу үшін ұсынылып отырған кескінді (34-кесте) пайдалану керек, оның үстіне ескерте кететін жөйт, жүмыстарды жүргізу мерзімдеріндегі ұзақтық 3-5 тәуліктен аспауға тиіс, нақты жағдайда, студенттің (агрономның) көзқарасы бойьшша, барынша жақсы қүраддар, ауылшаруашылық машиналары, гербицидтер тандап алынады.

34-кесте Өсіру технологиясы мен егін жинаудың операциялық ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Пунк Алғы дақыл жөне

ауыспалы егістегі кескіні

Облыс

Себу алдындағы өнімді ылғал қоры (мм)

Сіңімді қоректік заттар қоры, 100 г/мг:

Ылғалмен қамтамасыз етілуі бойынша, немесе суару мөлшеріне қарай

Егін жинау қарсаңындағы ең қолайлы сабақ жиілігіне себу мөлшерін

1. 
   Екпе дақыддардың өсіру технологиясы туралы түсінік. Өнеркөсіп және қарқынды технологиялар түсініктеріне анықтама беріңіз.
   

1. 
   Қарқынды технологияның негізгі элементтері. Өнімді бағдарламалау үстанымдары мен қарқынды технология элементгерінің арасындағы байланыс.
   

2. 
   Мал азықтық ауыспалы егістің типтері мен түрлері. Солтүстік Қазақстанда негізгі топырақ-климат аймақтарында мал азықтық ауыспалы егістің үлгі тосілі.
   
3. 
   Мал азықтық ауыспалы егіс жүйесіне қойылатын негізгі талаптар.
   
4. 
   Мал азықтық ауыспалы егістің өнімділігін бағалау әдістемесі.
   

Каюмов М.К. Справочник по программированию урожаев. М.: 1989.

Можаев Н.И. Программирование урожаев культур и основные пути внедрения его элементов в производственную практику./Тр. ЦСХИ, т.65, 1985.

Минеев В.Г. Агрохимия. М.: Изд-во МГУ, 1990.

Труды ЦСХИ, т.65, 1985; т.72, 1986; т. 24, 1979; т.18, 1978; т.52, 1983.

Екпе дақылда барынша іс саналық маңызы бар өсімдіктер қоңырбастар немесе астық тұқымдастарға (Роасеае) жататын дөнді дақылдар тобы. Олардың құрамына сегіз ботаникалық туыстықтар кіреді және кепшілігі бірнеше түрлерді біріктіреді. Мысалы, бидай туыстығында — 27, сүлыда — 16, шай жүгеріде — 30-дан артық түр бар.

Түрдің ішінде айтарлықтай ұсақ жүйелі бірліктер-түршелер, ал олар-сорттарға біріктіріледі, соңғылары ұқсас морфологиялық белгілері және шаруашылық-биологиялық қасиеттерімен ерекшеленетін өсімдіктер тобы.

Дәнді (астық) дақыддарын туыстық айырмашылықтарына қарай астық дақылдарының бірінші тобына-бидай, қара бидай, арпа, сұлы және екінші тобына-жүгері, тары, шай жүгері және күріш бөледі.

2. Дөннің анатомиялық құрылысын оқып-үйрену.

3. 
   Астық дақылдарының бірінші жөне екінші топтарының морфологиялық жөне биологиялық айырмашылықтарын оқып-үйрену.
   
4. 
   Дөнді дақыддарды өскіндері, егін көгі, тілшелер мен құлақшалар, гүл шоғырлары мен дәндері бойынша оқып-білу.
   
5. 
   Дәнді дақылдардың органогенез жөне өсіп-жетілу кезевдерін оқып-үйрену.
   

Кәдімгі астықтың ұрықтық тамырлары бүкіл өсіп-жетілу кезеңінде өсімдіктердің қоректенуіне қатысады. Түйін тамырлардан бүрын түзіліп, оларды ұзындығы бойынша басып озады да өсіл-жетілу кезеңінің соңына қарай 150 см жөне одан да ұзын шамаға жетеді. Алайда жоғары өнімді түйін тамырлары жақсы дамығанда ғана алуға болады. Қуаңшылықты жыддары, өдегге, түйін (екінші, қосалқы) тамырлар түзілмейді, ал бидай мен арпаның астық өнімі ұрықтық тамырлар есебінен қалыптасады жене 5-8 ц/га мөлшермен шектеледі.

Сабағы — сабан, сабақтар түйіндерімен шектелген түйін аралығынан тұрады. Түйін аралығының саны жапырактар санына сэйкес келеді. Сабаны қуыс, жүгері мен шай жүгері да ғана паренхимамен толтырылған. Сабақтың орта бөлігі барынша жуан, ал жоғары бөлігі жіңішке келеді.

Жапырақтары дөнді дақылдардың көпшілігіңце 2 түрде - ұрықтық (3-4) және сабақтық болады. Сабақтық жапырақтар жапырақ қынабынан жөне жапырақ тақтасынан тұрады. Жапырақ қынабының тақтаға ауысар орныңца тілше (1и1а) деп аталатын жұқа түссіз қабық болады. Тілше сабаққа тығыз жабысқан және жапырақ қынабының ішіне судың өтуін бөгейді. Жапырақ қынабының негізінде (басында) ұзынша құлақшалар немесе мүйізшелер (аигісиіае) түзіледі, олар сабақты орай өседі.

Гүл шоғыры — масақ (бвдай, қара бидай, арпа) сіпсебас немесе шашақ (сүлы, шай жүгері, тары, күріш), жүгеріде - шашақ жөне собық.

Масақ мүшелі біліктен жэне масақшалардан түрады. Білік өзара ертүрлі күйде орналасқан мүшеліктерден түрады, олар түзу немесе иілген, жалаңаш немесе түкті (қара бидайда) болуы мүмкін. Әдетге, мүшеліктер қысыңқы келеді де екі кең жақтары мен екі қабырғасы болады. Біліктің кең жағын бет жағы, ал қыр жағын бүйір жағы деп атайды. Білік бойынша масақтың бет және бүйір жақтарын жеңіл ажыратады.

Сіпсебас, немесе шашақ түйіндері мен түйінаралықтары бар орталық біліктен тұрады, одан бірініші, екінші және одан кейінгі дәрежедегі бүйір бұтақтары өсіп шығады. Бұтақтардың үшар басында масақшалар орналасқан. Масақша екі масақша қабықшасы мен бір немесе бірнеше гүлден тұрады.

Масақша қабықшасы біркелкі дамымаған, бидайда қайықша құрылысын еске түсіреді, кең жөне көпжүйкелі, өрі ұзынша келген килі бар, қара бидайда бір жүйкелі өте жіңішке, арпада өте жіңішке жэне линиялы, сұлыда кең, өрі көптеген дөңес келген ұзынша жүйкелері бар.

Әрбір гүлде екі қабықшасы болады: масақ қабықшасына таяу орналасқаны қалындау болады да ол сыртқы гүл қабықшасы деп аталады, ал екіншісі өте жұқа, өрі нәзік келеді жөне оны ішкі гүл қабықшасы деп атайды. Гүл қабықшаларының арасында екі қалақты аналық аузы бар жатын мен үш аталық (күріште алтау) орналасқан.

Эндоспермде дөн қабығына қабыса біткен сыртқы алейрон қабаты мен ішкі ұнды бөлігі ажыратылады. Алейрон қабаты белокқа бай бір қатарлы клеткалардан түрады (арпада 3-5 қатарлы келеді). Эндоспермнің ұнды бөлігіндегі клеткалар крахмал дөндерімен толтырылған, ал олардың аралықтарында белокты заттар орналасқан. Жемістік жөне тұқымдық қабықтар сыртқы орта мен өртүрлі саңырауқүлақ аурулары қоздырғыштарынан қорғаныш қызметін атқарады. Азық-түліктік маңызы жөнінен дәннің эндоспермі ерекше рөл атқарады, өйткені одан жоғары сортты үн өндіріледі және осыған байланысты дәннің құрам бөліктерінің мәні зор (36-кесте, 6-сурет).