Особенности химического состава новых нефтей южного казахстана

1. 
   Лавров И.А., Максимова Л.Л. Задачи по теории множеств, математической логике и теории алгоритмов.-2-e изд.-М., Наука, 1994.-224 с.
   
2. 
   Мальцев А.И. Алгоритмы и рекурсивные функции.- 2-е изд.-М., Наука, 1996.-368 с.
   

Мақалада абстрактты Тьюринг машинасына бағдарлама құруға болатын анық қатынастар арқылы берілген жартылай топ құрайтын теңдіктер (немесе эквивалентті) мәселесі қарастырылады

УДК:519.711.3.06
ИНФОРМАЦИОННОЕ И КОМПЬЮТЕРНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ В СИСТЕМЕ ОБУЧЕНИЯ ИНФОРМАТИКЕ СПЕЦИАЛИСТОВ ЭКОНОМИЧЕСКОГО НАПРАВЛЕНИЯ.
Алдабергенов Н.А., Қоспанбетова Н.А., Претова С.А.

Казахстанский инженерно-педагогический университет Дружбы Народов, Шымкент, Казахстан

Информационное и компьютерное моделирование является неотъемлемой составляющей процессов информатизации. Информатизация всех сфер жизни и деятельности человека является одной из характерных особенностей современного этапа развития общества. Информатизация – объективный процесс развития, который связан с повышением роли и степени воздействия интеллектуальных видов деятельности на все стороны жизни человечества. Быстрое развитие информационных технологий изменило деятельность человека, практически во всех его сферах: социальной, экономической и культурной, обеспечило эффективный доступ к огромным информационным ресурсам, ранее недоступным; возможности накопления, обработки и обмена информацией. Эти изменения оказали серьезное влияние и на образовательную деятельность как с точки зрения содержания образования, так и в отношении использования возможностей новых информационных и телекоммуникационных технологий для достижения целей образования.

Появление современных средств коммуникаций, новых способов обработки информации повлияло на задачи, стоящие перед обществом, что в свою очередь привело и к изменению целей образования. В настоящее время деятельность большинства членов общества в их профессиональной области во многом зависит от эффективности использования современных средств обработки информации и коммуникации. Поэтому одной из важнейших черт современного образования является овладение новыми информационными технологиями, независимо от предметной деятельности.

Остановимся более подробно на возможностях в области образования, открывающихся с применением современных информационных технологий, которые могут быть использованы в целях построения более эффективных учебных курсов, включающих средства концептуального и математического моделирования объектов и процессов.

Разработанные инструментальные среды для исследования разнообразных моделей позволяют студентам освоить не только предметную область функционирования модели, но и ознакомиться с основными научно- методическими аспектами моделирования. Причем работа в таких средах зачастую не связана непосредственно с программированием, что важно для студентов и преподавателей не имеющих в этом опыта.

Доступный интерфейс автоматизированных учебных и контролирующих программ обеспечивает преподавателю возможность обновлять их в соответствии с изменяющимися содержанием и технологиями.

В настоящее время студенты, обучающиеся на экономических специальностях республиканских вузов, имеют доступ к различным источникам информации, таким как телевидение, видео, компьютерные энциклопедии и базы данных, что повышает эффективность самостоятельной работы, дает новые возможности для творчества.

Зачастую эти источники содержат более глубокую и актуальную информацию, в таком случае роль преподавателя, как источника и распространителя информации становится менее значимой, а на первое место выступает необходимость быть руководителем, организатором, советчиком или экспертом. От преподавателя требуется научить, правильно воспринимать информацию, классифицировать и анализировать множество, получаемых фактов и строить общую картину явления, события, экономического процесса или тенденции. Новые информационные технологии, включающие компьютерные и коммуникационные компоненты, становятся ему незаменимым помощником.

Преподаватель, используя информационные технологии, освобождается от таких организационных форм обучения как изложение значительной части учебного материала, отработка практических навыков и умений решения определенного типа задач.

Постоянное совершенствование компьютерной техники, разработка новых программных средств, стремительный рост научных знаний ведет к тому, что содержание дисциплин информационного блока, которые преподаются будущим экономистам, постоянно совершенствуется, внедряются новые активные методы обучения, основанные на изучении отечественного и зарубежного опыта. Проблема отбора содержания образования является одной из самых сложных. В учебные предметы должны включаться не только информация о фактах, понятиях и основных законах финансово-экономической сферы, но и общие мировоззренческие идеи экономики, а также разнообразные умения и навыки, которые дают возможность их самостоятельного использования в будущем.

В работах таких известных дидактиков психологов и методистов как Ю.К. Бабанский, М.А. Данилов, И.Я. Лернер, М.Н. Скаткин, П.Я. Гальперин, В.В. Давыдов, А.Н. Леонтьев, В.М. Манахов, А.М. Пышкало рассматриваются общедидактические принципы и методы отбора содержания, критерии профессионально-педагогической направленности обучения.

Согласно Н.Ф. Талызиной, Н.В. Макаровой, М.В. Швецкому определение принципов подготовки специалиста тесно связано с разработкой теоретической модели специалиста, которая представляет обобщенный образ специалиста таким, каким он должен быть в настоящее время и в перспективе. Модель специалиста определяется его профессиограммой, т.е. всесторонней характеристикой выполняемых специалистом работ. В соответствии с профессиональной образовательной программой подготовки студентов, можно выделить определенные квалификационные характеристики, описывающие знания, умения и навыки специалиста.

Требования к информационной подготовке студентов экономических профилей в вузах:

• 
  Иметь целостное представление об информатике как науке, ее месте в современном мире и в системе наук.
  
• 
  Знание новых информационных технологий в экономике, финансовой сфере, юриспруденции, умение внедрять их в практику работы специалиста.
  
• 
  Умение адаптировать и макетировать информацию.
  
• 
  Знание инструментальных программ подготовки электронных презентаций.
  
• 
  Умение работать с графической, текстовой, табличной информацией в профессиональных программных пакетах.
  
• 
  Умение работать в локальной сети и Internet (поиск, обработка и хранение информации).
  

• 
  Умение анализировать новейшую экономическую информацию, конкретные экономические ситуации.
  
• 
  Умение анализировать экономическую политику и особенности ее развития.
  
• 
  Знание условий и форм речевой коммуникации, владение техникой речевой деятельности.
  
• 
  Умение проектирования, реализации, оценивания образовательного процесса.
  
• 
  Знание о закономерностях общения и способах управления индивидом и группой.
  
• 
  Умение организовывать дискуссию.
  
• 
  Умение идентифицировать проблему обучения и ограничивать область информационных ресурсов.
  
• 
  Умение отбирать информацию и использовать ее для формирования проблемной ситуации, характерной для финансово-экономической сферы деятельности человека.
  

Общие принципы дидактики, на которых основывается отбор содержания обучения можно конкретизировать в контексте преподавания «Информационных и телекоммуникационных технологий» при подготовке специалистов в юридическом или финансовом вузе, следующим образом.

Содержание должно соответствовать уровню современной науки, формировать у студентов представления о частных и общенаучных методах познания, показывать его закономерности. Фундаментальные понятия информатики, такие как «информация», «алгоритм», и «исполнитель». Понятие «исполнитель» является более многозначным, чем остальные. Оно выполняет такие функции как дидактическое средство, наглядно представляющее процесс исполнения алгоритмов; понятие, трактующее единообразно многие вопросы (ОС – исполнитель над файлами, графический редактор – исполнитель над графическими объектами и т.д.); позволяет понять устройство компьютерной модели любого исполнителя.

Кроме того, включение современных методов обучения, организация исследовательской деятельности также определяется понятием научность.

Принцип последовательности и цикличности.

В информатике, как ни в одной другой науке развиты внутрипредметные связи, что не позволяет излагать материал строго последовательно. Понятие развивается и закрепляется в различных темах. Согласно Ершову А.П. реализация принципа последовательности должна происходить в форме цикличности, т.е. понятия должны повторяться и обогащаться во все новых контекстах.

Этот принцип заключается в полном понимании студентами содержания и средств деятельности. В зависимости от цели обучения одно и тоже понятие или действие можно трактовать по-разному, например нажатие клавиши ввода программистом и пользователем объясняются в первом случае, как организация прерывания от аппаратуры или как реакция программы. В целом необходимо сформировать у студентов целостную картину, дать многосторонние знания, направленные на дальнейшее действие. В свою очередь цель педагога отобрать и ограничить материал наиболее значимыми и важными фактами.

Активность должна реализовываться через деятельность студента. Согласно Е.И. Машбицу знания – это изменение личности и оно происходит только в результате собственной целенаправленной активности. В информатике, где знания являются системными и многосвязными, это проявляется особенно отчетливо. Формы проявления активности могут быть различными: самоконтроль, работа над собственными заданиями и т.д.

Наличие дружественного интерфейса современных программных продуктов обеспечивает доступность его студентам всех уровней подготовленности. Доступность и наглядность, кроме того, обеспечивается возможностью представления информации в различных видах: табличном, графическом, видео, звуковом. Наглядным может быть также представления готовых работ в качестве образца, например, готовая модель исследуемого объекта или экономического процесса, которая позволяет провести компьютерный эксперимент, выявить влияние изменения параметров модели на ее поведение, что бывает очень существенным для деятельности экономиста.

Реализуется осуществлением межпредметных связей, ассоциаций. Здесь большую роль играют разнообразные многоаспектные задачи. Этому принципу должны соответствовать предпринимаемые попытки интегрировать обучение информатики с дисциплинами профессиональной подготовки будущих экономистов.

Работа над поставленной экономической проблемой или участие в реальной экономической ситуации могут быть организованы в группе, внутри которой каждый будет иметь свою конкретную цель и задачу. Хорошо налаженная групповая деятельность позволяет преподавателю организовать индивидуальную работу с отстающими или неуспевающими студентами.

Программа курса может варьироваться, следовательно, необходимо выделение наиболее значимых, носящих общий характер усвоения основных теоретических и практических навыков. Вариативная часть курса должна носить межпредметный характер и перспективу использования полученных навыков в будущей профессиональной деятельности экономиста /1-4/. Положения республиканского образовательного стандарта позволяют выделить типовые знания и умения предметной области.
Литература.

1. 
   Сейтешев А.П. Профессиональная направленность личности. Теория и практика воспитания. // Алма-Ата: Наука – 1990. 332 с.
   
2. 
   Вербицкий А.А., Платонова Т.А. Формирование познавательной и профессиональной мотивации студентов. / Обзорн. Информ. НИИВШ – М.: 1986. Вып.3
   
3. 
   Данилина И.И. Обучение информатике в условиях профильной дифференциации. // Дис. канд. пед. наук. / Екатеринбург – 1998, 143 с.
   
4. 
   Матюшкин А.М. Проблемы развития профессионального теоретического мышления. // М. – 1980. 160 с.
   

Бұл мақалада жоғарғы оқу орнындарында экономикалық бағытта информатика пәні бойынша оқыту жүйесінде, ақпараттық және компьютерлік модельдеуді қолдану мәселесі көтерілген. Яғни экономика саласындағы мамандарды даярлау, информатика пәнің оқыту барысында ақпараттық және компьютерлік модельдеу әдісің кез келген жағдайда қолдана білуі.

УДК:519.711.3.06
ЛОГИКАЛЫҚ-ЫҚТИМАЛДЫҚ ӘДІСТЕР ЖӘНЕ ДИСКРЕТТІ МАТЕМАЬТИКАНЫҢ ҚОЛДАНУЫ
Байжуманов Абдусаттар Абдукадирович ф.-м.ғ.к.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті, Шымкент, Қазақстан.

1-анықтама.

К = _i=1&ⁿ Х_і = x₁^α1 & x₂ ^α2 &… & x_­r^αr
формуласы элементар конъюнкция (логикалық көбейту) деп айтылады, бұл жерде r ≥ 1 болған К элементар конъюнкцияның рангі және
x_i, егер α_i = 1 болса,

x_i^αi =

x`_I, егер α_j = 0 болса.

2-анықтама.

көрінісіндегі өрнек дизъюнктивті қалыпты форма (ДҚФ) деп айтылады, мунда К_і – түрлі рангілі элементар конъюнкциялар.

3-анықтама.
f(x₁,x₂,…,x_n) = V x₁^σ1 &…& x_n^σn .

<sup>(σ1,…,σm)

f (σ1,…,σm)=1</sup>

жіктелу буль функциясының кемел дизъюнктивті қалыпты формасы(к.д.қ.ф..) деп айтылады.

Ал төмендегі формуланы осыған сәйкес

f(x₁,x₂,…,x_n) = & (x₁^¬σ1 v…v x_n^¬σn ).

кемел конъюнктивті қалыпты форма (к.к.қ.ф..) деп айтылады.

4-анықтама.

_і=1v^s x_i^σi = x₁^σ1 v x₂^σ2 v …v x_s^σs (i=1,2, …, s )

формула элементар дизъюнкция (логикалық қосынды) деп айтылады, бұл жерде s ≥ 1.

5-анықтама. Екі элементар конъюнкциялар ортогоналды деп айтылады , егер олардың көбейтіндісі нөлге тең болса.

6-анықтама. Дизъюнктивті қалыпты форма ортогонал дизъюнктивті қалыпты форма (ОДҚФ) деп айтылады, егер оның барлық мүшелері жұбымен ортогонал болса.

Осы анықтамаға сәйкес кемел ДҚФ да ОДҚФ болатындығын көру қийын емес, себебі оның барлық мүшелері жұбымен ортогонал. Бірақта , құрамында максимал сандағы айнымалылар қатысқандықтан барлық ОДҚФ лар ішінен КДҚФ тиімсіз болады.

7-анықтама. ДҚФ қайталанбайтын дизъюнктивті қалыпты форма (ҚДҚФ) деп айтылады, егер онда қатысатын барлық әріптер түрлі нөмірлерге ие болса. Мунда х_і және х'_і әріптер бір түрлі нөмірге ие, сондықтан олар бір уақытта ҚДҚФ ға кірмейді.

8-анықтама. Логикалық алгебра функцияларының қайталанбайтын формасы деп , барлық әріптері әр түрлі нөмірлерге ие болған өрнекті айтамыз. Дербес ретінде ҚДҚФ логикалық алгебра функцияларының қайталанбайтын формасы болады.

9-анықтама. Ықтималдық функциясы (ЫФ) деп ЛАФ ның ақиқаттық ықтималдығын айтамыз:

P{f(x₁,…,x_n) = 1}

10-анықтама. Логикалық айнымалыларды ықтималдықпен, ал логикалық амалдарды сәйкес арифметикалық амалдармен ауыстыру арқылы тікелей ЫФ на өтуге мүмкіндік беретін ЛАФ ын орнын басуға өту формасы (ОБӨФ) деп айтамыз.

11-анықтама. Ықтималдықтар функциясының аралас формасы (ЫФАФ) деп ЛАФ да логикалық амалдарды ықтималдық амалдармен жарым-жартылай орнын басу нәтижесінде алынған және бір уақыттың өзінде екі тип айнымалы (логикалық және ықтималдық), сонымен екі амалдар жүйесі (логикалық және арифметикалық) қатысатын формасын айтамыз.

12-анықтама. Логикалық айнымалылардың бір бөлігін сәйкес ықтималдық айнымалылармен және логикалық амалдарды арифметикалық амалдармен және ауыстырылмаған логикалық айнымалыларды ықтималдықтар дәреже көрсеткіштеріне өткізу жолымен ЫФАФ на ауыстыруға мүмкіндік беретін ЛАФ дағы форма жарым жартылай орын басу формасы (ЖЖОБФ) деп айтылады.

Егер ЛАФ ОБӨФ ретінде жазылған болса , онда ЫФ на өту кезектегідей қағидалар бойынша орындалады:

1. 
   ОБӨФ дағы әр бір айнымалының бірге тең өрнегі ықтималдықпен ауыстырылады:
   

2. 
   Функцияның терістемесі бір санымен осы функцияның бірге тең болған қтималдығының айырымымен ауыстырылады, мысалы
   

Логикалық көбейту және қосу амалдары арифметикалық көбейту және қосу амалдарына ауыстырылады.

Осы кезге дейін толық орнын басуға өтүдің бір неше формалары белгілі. Олар КДҚФ да жазылған, ОДҚФ да жазылған логикалық алгебраның функциялары және конъюнкция -терістеу базисіндегі ЛАФ тің қайталанбайтын формалары ОБӨФ болады. Айтылған тұжырымның ақиқаттығы бульдік алгебрадан оқиғалар алгебрасына өту жолымен және ықтималдықтар теориясының қосу және көбейту теоремалары арқылы дәлелденеді.

Кез келген ЛАФ тың қайталанбайтын формасы үшін ықтималдық функциясын оның формуласы бойынша конъюнкция – терістеу базисінде Де Морган қағидасыны бір неше рет қолдау арқылы табу мүмкін.

Мысалы

f(x₁,…,x₈)=x₁(x₂Vx₃Vx`<sub>4</sub>)Vx<sub>5</sub>(x<sub>6</sub>Vx<sub>7</sub>x`₈)

f(x₁,…,x₈)={{x₁[x`<sub>2</sub>x`₃x₄]`}`{x₅[x`<sub>6</sub>(x<sub>7</sub>x`₈)]`}`}` P{f(x₁,…,x₈)=1}=1-{1-R₁[1-Q₂Q₃R₄]}{1-R₅[1-Q₆(1-R₇Q₈)]}

13 – анықтама. Х_і аргумент бойынша f(x₁,x₂­,…,x_n) функцияның бульдік қалдығы (немесе логикалық қалдық) деп берілген функцияның модуль 2 бойынша логикалық қосу және х­_і аргументті оның терістеуіне ауыстыру жолымен алынған нәтиже функцияға айтамыз:

Δ_xjf(x₁,…,x_n) = f(x₁,…,x_і,…,x_n) + f(x₁,…,x`_і,…,x_n)

14 – анықтама.

f<sub>x`j</sub>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) = f(x<sub>1</sub>,…,x`_і,…,x_n)

функцияны берілген f(x₁,..,x_n) ке қатынасына байланысты х_і бойынша алынған симметриялық функция деп айтамыз.

15 – анықтама. Бастапқы ЛАФ да х_і аргументті 1 және 0 ге ауыстыру арқылы алынған функцияны х_і аргумент бойынша бірлік және нольдік функция деп айтамыз және сәйкес ретінде кезектегідей белгілейміз:

f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) = f(x₁,…,1,…,x_n), f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) = f(x₁,…,0,…,x_n).

18 – анықтама. f ( x₁ , x₂, …,x_n ) функция монотонды деп айтылады, егер α_i ≤ β_i , i=1,2,…,n шарт орындалатын кез келген ( α₁ , α₂, …,α_n ) және ( β₁ , β₂, …,β_n ) наборлар үшін кезектегі қатынас орынды болса: f(α₁ , α₂, …,α_n ) ≤ f ( β₁ , β₂, …,β_n ).

ЛАФ-сын аналитикалық көріністе тағыда логикалық матрица арқылыда бейнелеу мүмкін. Логикалық теңдеулерді логикалық матрица көрінісінде бейнелеу үшін элементар конъюнкциялар жолдарға жайғастырылады, ал дизъюнкция – олардың бағандар бойынша жайғасуына сәйкес келеді.

Логикалық матрицаларға логикалық алгебраның барлық белгілі ауыстыруларды қолдау мүмкін. Сондықтан, конъюнкциялардың коммутативтік заңы жолдардағы логикалық айнымалылардың орнын ауыстыру мүмкіндігін, ал дизъюнкцияның коммутативтік заңы логикалық матрица жолдарыны ауыстыру мүмкіндігін береді.

Айталық ЛАФ кезектегідей берілген болсын:

f(x₁,…,x₈) = {{x₁Λx₃Λ[x₅V(x₄Λx₆Λx₈)]}V{x₂Λx₄Λ[x₆V(x₃Λx_­5Λx₈)]}Λx₇.

жоғарыдағы теңдеуді матрицалық формада кезектегідей бейнелеу мүмкін:
f(x₁,…,x₈) = x₁x₃ x₅ x₇ = x₁x₃x₅x₇

x₄x₆x₈ x₁x₃x₄x₆x₇x₈

x₂x₄ x₆ x₂x₄x₆x₇

x₃x₅x₈ x₂x₃x₄x₅x₇x₈

бұл теңдеудің екінші матрицасы ДҚФ да жазылған.

Қалыпты формаға өткізу кезінде логикалық матрицалар қысқарады. Мысалы, конъюнкцияның ассоциативтік заңыны қолдап:

= x₁ x₂ = x₁x₂

x₃ x₁x₃
теңдеуді, ал терістеу заңын қолдап:
[(x₁Λx₂)V(x₃ Λx₄)]` = (x`₁Vx`<sub>2</sub>) Λ(x`₃Vx`₄) =

= x₁x₂ ` = x`₁ x`₃

x₃x₄ x`<sub>2</sub> x`₄

теңдеуді табамыз.

Соңғы теңдеуден логикалық матрицалардың терістемесі жолдардағы логикалық айнымалылардың конъюнктивті байланыстары бағандарда жайғасқан осы айнымалылар терістемелерінің дизъюнктивті байланыстарымен, ал жолдар арасындағы дизъюнктивтік байланыстар осы жолдармен құрастырылған бағандар арасындағы конъюнктивті байланыстармен ауыстырылуынан орындалады екен.

Күрделі құрылымдардың сенімділігін зерттеудегі логикалық – ықтималдық әдістерін қолдауға кездесетін негізгі қиындық кез келген ЛАФ ларды толық орнын басуға өту формасына ауыстыру болып есептеледі. Математикалық логикада теорема деп осы теорияның қағидалары негізінде шығарылған немесе дәлелдеу мүмкін болған формулалардың аксиоматикалық теориялардың ұсыныстарына айтылады.

Кезектегі теореманы құрастырамыз.

1 – теорема. n(n>1) аргументке байланысты болған кез келген ЛАФ ын кезектегі көріністе жазу мүмкін:

f(x₁,…,x_i, x_i+1,…,x_n) = Vx₁^a1x₂^a2…x_i^aif(a₁,a₂,…,a_i, x_i+1,…,x_n)

Бұл теорема функцияны жіктеу теоремасы деп айтылады, себебі ол кез келген ЛАФ кез келген аргумент бойынша жіктеуге мүмкіндік береді. Сондықтан , х_і - бір аргумент бойынша ЛАФ жіктелгенде

f(x₁,…,x_n) = x_if₁⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n) V x`_if₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n)

теңдеуді аламыз, ал n аргумент бойынша жіктелгенде бастапқы ЛАФ ның КДҚФ ын аламыз:

f(x₁,…,x_n) = V₁ x₁^a1x₂^a2…x_n^an

мұнда V₁ белгі дизъюнкцияның текқана f(a₁,a₂,…,a_n) = 1 теңдік орындалғанда ғана сәйкес келетін <α₁,α₂,…,α_n> жиналымдар алынатындығын білдіреді.

Бұл теңдеу Шеннон жіктеуінің формуласы деген атпен білгілі. Ол логикалық алгебраның модуль 2 бойынша қосу амалы үшін да ақиқат. Формуланың оң жақ бөлігін ауыстыра отырып кезектегіні аламыз:

f(x₁,…,x_n) = x_if₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) V x`<sub>i</sub>f<sub>0</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) = x<sub>і</sub>f<sub>1</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) + x`_if₀⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n) +

+ (x_ix`<sub>i</sub>f<sub>1</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) f<sub>0</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) = x<sub>i</sub>f<sub>1</sub><sup>(i)</sup><sub>­</sub> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) + x`_if₀⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n)

1 – салдар.

Δx_if(x₁,…,x_n) = f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) + f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n).

Бұл өрнектердің эквиваленттігін дәлелдеу үшін жіктеу формуласын және логикалық амалдардың қағидаларын қолданамыз.Мұнда теңдіктердің сәйкестігінен мынаған иеболамыз:

Δx_i f(x₁,…,x_n) = f(x₁,…,x_n) + f<sub>x`j</sub> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) = [x<sub>i</sub>f<sub>1</sub><sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>)+ x`_if₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n] +

+ [x`<sub>i</sub>f<sub>1</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) + x<sub>i</sub>f<sub>0</sub><sup>(i)</sup> (x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>)] = (x<sub>i</sub>+x`_i) f₁⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n) + (x`_i+x_i)f₀⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n) =

= f₁⁽ⁱ⁾ (x₁,…,x_n) + f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n)

2 – салдар.

Δx_i f(x₁,…,x_n) = f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) f₀`<sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>)Vf<sub>1</sub>`⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n)

Бұл қасиет (1.45) қағида есебінен және (1.60) теңдіктен келіп шығады.

f₁f₀

f₁f₀

1 сызба.
Жиындар алгебрасынан пайдалана отырып бульдік қалдық және А,В жиындар арасындағы қалдық (1 сызбада бейнеленген) ұғымдарының бір біріне ұқсастығын көрсетуіміз мүмкін, мұнда f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) және f₀ⁱ(x₁,…,x_n) функциялар бірге тең болған мәндерді қабылдайтын жиындарға сәйкес қойылған:

A = f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) V f₀⁽ⁱ⁾ (x_­1,…,x_n),

B = f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) Λ f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n),

A\B = A∩B` = [f<sub>1</sub><sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) V f<sub>0</sub><sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>)]Λ[x<sub>1</sub><sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) f<sub>0</sub><sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>)]` =

= f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) f₀`<sup>(i)</sup>(x<sub>1</sub>,…,x<sub>n</sub>) V f<sub>1</sub>`⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n).

1 – теореманың салдары ретінде кезектегі екі өте қажетті формула келіп шығады:

(fx)`x = f`x, (fx`)`x = x.

2 – теорема. Барлық монотон ЛАФ лары үшін нольдік (f₀) функция х_і аргументі бойынша бірге тең мән қабылдайтын наборлар жиыны бірлік (f₁) функция сол х_і аргумент бойынша бірге тең болған жиналымдар жиынның ішкі жиыны болады, яғни

{(x₁,…,x_n):f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) = 1}  {(x₁,…,x_n):f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n)=1}

2-теоремадан бес салдар келіп шығады:

{(x₁,…,x_n): f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) = 1}{(x₁,..,x_n):f(x₁,…,x_n) = 1}  {(x₁­,…,x_n):f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) = 1} f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) V f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) ≡ f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n);

f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) Λ f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) ≡ f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n);

f₁⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) Λ f₀`⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) ≡ Δx_if(x₁,…,x_n);

f₁`⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) Λ f₀⁽ⁱ⁾(x₁,…,x_n) ≡ 0 .

2 – теорема және жоғарыдағы салдардың графикалық бейнесі 2а – сызбада келтірілген, мұнда бульдік қалдық сызылған область арқылы көрсетілген, және мысалдағы бастапқы ЛАФ жиналымдары n(n=3) өлшемді кубтың төбелері арқылы 2б-сызбада көрсетілген.

Мысал үшін, айталық ЛАФ ның f(x₁,x₂,x₃) = x₁vx₂x₃={3,4,5,6,7}

ДҚФ. 2_б сызбадағыдай берілген болсын. Онда

f₁⁽¹⁾(x₁,x₂,x₃) = 1 V x₂x₃ = 1 = {0,1,2,3,4,5,6,7}

f₀⁽¹⁾(x₁,x₂,x₃) = 0 V x₂x₃ = x₂x₃ = {3,7},

f₀⁽¹⁾(x₁,x₂,x₃)  f₁⁽¹⁾_­(x₁,x₂,x₃),

f₁⁽²⁾(x₁,x₂,x_­3) = x₁ V 1x₃ = x₁ V x₃ = {1,3,4,5,6,7},

f₀⁽²⁾(x₁,x₂,x₃)  f₁⁽²⁾ (x₁,x₂,x₃),

f₁⁽³⁾(x₁,x₂,x₃) = x₁ V x₂1 = x₁ V x₂ = {2,3,4,5,6,7},

f₀⁽³⁾(x₁,x₂,x₃) = x₁ V x₂0 = x₁ = {4,5,6,7}

f₀⁽³⁾(x₁,x₂,x₃)  f₁^(3)­(x₁,x₂,x₃)

Х₃

5 7

f₀ 0 2 x₂

4 6

2 сызба

3 – теорема. f(x₁,x₂,…,x_n) монотон ЛАФ ақиқаттығының ықтиамалдығынан х_і аргумент ақиқаттығының ықтималдығы бойынша алынған дербес туынды осы функцияның х_і аргументі бойынша алынған бульдік қалдық ақиқаттығының ықтималдығына тең:

∂P{f(x₁,…,x_n) = 1}/∂P{x_i=1} = P{Δ_xif(x₁,…,x_n)=1} ,

бүл жерде ∂ белгі дербес түынды ретінде жазылған.

4–теорема. ОДҚФ ретіндегі кез келген ЛАФ ақиқаттығының ықтималдығы осы ЛАФ дағы барлық ортогонал мүшелер ақиқаттығының ықтималдықтары қосындысына тең:

P{f(x₁,…,x_n) = _і=1V^s O_i = 1} = _i=1Σ^s P{O_i = 1}

Бұл теорема, Q_i тек қана элементар конъюнкция емес, ал жұбымен ортогонал болған кез келген ЛАФ үшінда орындалады. Егер бастапқы полином бір неше қосынды полиномдардың жиынтығы болса, онда аралас формада жазылған бастапқы полиномнан логикалық айнымалылары болмаған полиномға өту әдісін құрастырады. Теорема бойынша әр бір қосынды полиномдарда айнымалыларға жеке-жеке орын басу амалын қолдауға мүмкіндік береді

.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.С.В.Яблонский. Введение в дискретную математику. М.: Наука. Главная редакция физико-математической литературы, 1979.

2.И.А.Рябинин, Г.Н.Черкесов. Логико-вераятностные методы исследования надежности структурно-сложных систем.-М.. Радио и связь, 1981.

3.Байжуманов А.А. Дискреттік математика және математикалық логика.-Шымкент, 2012.

Рассматривается некоторые исследование надежности сложных систем с помошью логико-вероятностых методов , использующих аппарат алгебры логики и теории вероятностей.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Қай ғалымды алып қарасақта, экологиялық білім беру жайлы және де тәрбиелеу жөнінен адам мен табиғат арасындағы үлкен байланыстың барын және сол байланысқа өте мұқият қарағандығын, экологиялық сезімнің жоғары екендігін байқауға болады.

Психологиялық – педагогикалық ғылыми әдебиеттерге шолу жасай келе, жоғары оқу орындарында экологиялық білім беруді таңдаған себебіміз, қазіргі кезде жаңа технологиямен жабдықталған экологиялық білімнің өз деңгейінде еместігі.

Қоршаған ортамызды қорғау туралы осы күнге дейін қанша еңбектер арасында экологиялық білім беру мен тәрбиелеуде кездестірген еңбектеріміз тек қана, бала-бақша бағдарламасына, бастауыш мектеп, жоғары мектеп, колледж үшін жасалған бағдарламаларды кездестіреміз, ал инновациялық әдіспен институттарда, университеттерде ғылыми зерттеу орталықтарында экологиялық білім беру туралы толық зерттелген, жан-жақты ашып көрсете жазылған деректер өте сирек. Студенттерге инновациялық әдіспен экологиялық білім беруде болашақ оқытушыларды дайындауға экологиялық материалдарды неғұрлым көбірек беру керектігі жөнінде ғылыми болжамдар, нұсқаулар, бағдарламалар, үлгілі тәжірибелер әлі де болса жеткіліксіз, толық жинақталмаған. Оқу-тәрбие үрдісінде, әрқашанда әдіс-тәсілдер жаңарып, өңделіп отыру керек, заман талабына сай болу керек. Осы бағытта біз өз еңбегімізде бұл қиындықтардың шешу жолдарын іздеп таптық және орнын толтыру мақсатында бұл жұмысты ортаға алдық.

Жастарды жаңа технология әрқашанда өзіне еліктіретіні сөзсіз. Инновациялық оқыту технологиясы барысында экологиялық білім берудің жемісін студенттер қолдап шығатынына сенімдіміз. Бұндай жоғары жетістіктерге жету үшін және түрлі сұрақтарға жауап беру үшін, сонымен қатар оқыту үрдісін әрі жеңіл, әрі тартымды етіп жасау үшін қандай іс-шаралар қоладану керектігін де ойланып қарастырдық. Бұл сұраққа жауап табу үшін, көптеген инновациялық бағытта жазылған технологиялардың теориялық негізіне мән беруді жөн көрдік.

«Инновация» ұғымы өте кең көлемді, жан-жақты деректерде түрліше түсіндірілген. Бұл термин ерте кезден-ақ көрініс тапқан. Инновация, латынның «in» - ішкі, «novus»- жаңа, деген сөзінен шығып, жаңарту, жаңалық, өзгерту, деген мағынаны білдіреді [75].

Көптеген ғалымдар, жаңалық пен инновацияны ажаратып көрсетеді, ол, кез-келген өзгерісті, жаңалықты инновация деуге болмайтындығын айтады, ол тек бүкіл мектепке таралған уақытта ғана инновация болатындығын көрсетеді. Жаңалық оның ойынша, педагогикада жаңа әдістер мен тәсілдер, құралдар, оқулықтар мен бағдарламалар.

Алғаш рет Қазақстанда инновацияға тұжырымдама жасаған Н.Нұрахметов боды. Ол: «Инновация білім беру мекемелерінің жаңалықты енгізу, игеру және қолдануға байланысты ерекше бір қызметі», дейді.

Н.Нұрмағанбетов «Инновация білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады» дейді де, автор өзінің жүктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: 1) Жеке түрі (жеке-дара, бір-бірімен байланыспаған); 2) Модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланысқан); 3) Жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).

Ал кейбір ғылыми әдебиеттерде инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш түрге бөледі.

Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған Ф.Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.

Комбинаторлық инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған тіл мен әдебиетті оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.

Радикалдық инновацияға білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.

Кейбір педагогикалық энциклопедияда, ғылыми-зерттеу жұмыстарында былай жазылған: «инновация» латынша «обновление - жаңарту», «новинка - жаңалық», «изменение - өзгеріс». Инновация дегеніміз – білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды жасап, оларды қолдану, деп көрсетілген [2].

Ал негізінде инновациялық технологиялар білім беру жүйесін дамыту еліміз үшін басты бағыт болып саналады. Оның нормативтік құқықтық базасы ретінде Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты мақсаты-ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтарға, ғылым мен практиканың жетістіктеріне негізделіп, жеке тұлғаның қалыптасуына, дамуына, кәсіби өсуіне бағытталған білім алуына мүмкіндік жасау» деп көрсетілген. Сонымен қатар Елбасы ұсынған «Қазақстан-2030» Жолдауында негізгі бағыттардың бірі ретінде білімі мен білігі жағынан өркениетті елдердегі замандастарымен қатар тұратын, бойында ұлттық, отаншылдық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа азаматын тәрбиелеу қажеттілігі баса айтылған.

Бүгінгі күні білім беру мекемлері мен педагогика ғылымы алдында білім берудің философиялық негіздеріне, білім жүйесінің стратегиялық бағыттарына, мақсаты мен мазмұнына, оны орындаудың әдіс-тәсілдеріне деген жаңа көзқарас қалыптасуда. Қоғам талабы мен әлеуметтік сұраныстарға сәйкес жаңа технологиялар көбеюде. Мақсат - өзін-өзі дамыта алатын, өз бетімен білім алатын, өз бағыт-бағдарын айқындай білетін, өзін-өзі үнемі жетілдіре алатын қоғамның белсенді азаматын қалыптастыру. Осындай келелі мақсатты орындау үшін жоғары оқу орындарының студенттеріне шығармашылық қабілет пен терең философиялық дүниетаным аса қажет. Олай деуге себеп, студенттер тарапынан жобалардың фиософиялық мазмұнын, тұтастығы мен жүйелілігін меңгермей жатып таза еліктеушілікпен сыртқы формасын ғана қолданатындығы байқалып жүр. Бұл үшін оқыту үрдісін жетілдіру жеткіліксіз, қайта оған қосымша білім алуда кеткен олқылықтардың оң шешілуіне ықпал ете алатын, өз бойындағы өзгерістерді ұйымдастыра латын жеке тұлғаға әсер етуге тиіспіз. Ал шын мәніндегі жаңашылдық әлеуметтік жоғары оқу орындарындағы әдістемелік-ізденістік жұмыстың деңгейіне тығыз байланысты. Осыған орай, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық дамыту жолдары жоғары оқу орындарындағы зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономикалық қажеттіліктерімен тығыз байланысы білім беру және ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады» делінген, яғни, бұл бағыт студент білімнің халықаралық деңгейге жетуін талап етеді. Бұл талапты орындау үшін болашақ жастарымызды жан-жақты дамытып, біліммен қаруландыруымыз қажет.

1. 
   Тұрдықұлов Э.А. Экологическое образование учащихся в процессе изучения предметов естественно научного цикла: автореф. ...д-ра пед.наук. – М., 1982. – 38 с.
   
2. 
   Көшімбетова С.А. Оқу – тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдердің пайдаланудың педагогикалық шарттары: пед.ғыл.канд. ... дис. – Алматы, 2004. – 16-17б.
   
3. 
   Т.В.Машарова Экологическое воспитание младших подростков в процессе изучения биографического цикла: Диссертация. ...кан.пед.наук.-М..1991. – 187с.
   
4. 
   К.Бұзаубақова. Мектептен тыс уақытта табиғат қорғауға тәрбиелеу // Қазақстан мектебі №4, 1996.-14 б.
   

В статье рассматривается экологические образование и воспитание родрастающих поколении исползуя экотуризм в юге страны

УДК 541.128.66

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУБДЕГІ ӘДІСТЕМЕЛІК БАҒЫТТАР
Б.ғ.к., доцент Утебеков Қ.И., магистр Түймебаева Қ.Ж, Шатанова Қ.А.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Студенттерге инновациялық әдіспен экологиялық білім беруді негізгі мақсаттарына қарай жүйелесек:

• 
  студенттерді экологиялық білім, біліктілік, инабаттылық, әдептілік, мәдениеттілік, тәрбиелілікпен жаңа бағытта білімдар ету;
  
• 
  студенттерге экологиялық білімді өзге пәндермен байланыстыра отырып беру;
  
• 
  биосферадағы айналымға зиянын тигізбеу;
  
• 
  қоршаған ортадағы қазба-байлықтарды тиімді, әрі ұқыпты пайдалану;
  
• 
  болашаққа табиғат үлесін қалдыруды үйрету;
  
• 
  жаңа технологиялық құрал-жабдықтармен жұмыс жасай отырып, экологиялық мәселелерді талдап, өзіндік пікір, шешім қабылдауға жетелеу;
  
• 
  студенттерге экологияның экономика және саясатпен байланыстылығын көрсете отырып, қоғамның даму деңгейін жоғарлату керектігін айта отырып, оларға қолдау жасау болып келеді.
  

Бұл зерттеу жұмысында қазіргі кезде ең негізгі өзекті мәселе, инновация туралы ұғым кеңірек қолданыла отырып, экологиялық білім берудің жоспары, бағдарламасы және мазмұнына енгізіліп, сол бағытта экологиялық білім берудің жолдары қарастырылған және де биосфералық мәселелер мен бірге тұрақты дамудың негізгі бағдарламасы көрсетілген. Осы жұмыстың жобасында экологиялық ұғымдарды меңгерумен бірге, инновациялық әдіс-тәсілдер көрсетілген және экологиялық қауіптілікке дер кезінде сапалы түрде шешім қабылдаудың, оны болдырмаудың жолдарын қарастырудың, алдын алудың тәсілдері қарастырылған.

Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдарынан бұрын, мектепке дейін және мектеп кезеңіндегі экологиялық білім саласы бойынша жасалған көптеген еңбектерді қарастырып көрсек. Бұл оқу құралдары қайта өңделіп, оқушыларға кең көлемді, әрі оңай тілді экологиялық білім қалыптастыратыны сөзсіз, дегенмен, әлі де көптеген толықтырулармен өңдеулер және де жаңа оқу жүйесімен жасалған жұмыстарды қажет етеді. Өте жан-жақты, терең зерттелген сондай ғылыми жұмыстардың бірі Ж.Б.Шілдебаевтің мектеп қабырғасына арналған еңбектері.

Бағдарламаның мұғалімдердің сұрасына сәйкес 5-11 сыныптарға қосымша 1-4 сыныпқа арналған экология бағдарламасының алғашқы жобасын ұсынады. Оның мақсаты жасөспірімдердің жас кезінен бастап экологиялық ұғымдарды құлақтарына қанықтыра беру. Бұл тұрғыда «Табиғаттану» мен «Дүниетану» пәндері ерекше роль атқарып келеді. Ж.Б.Шілдебаевтің бағдарламасының мақсатында «Дүниетану» пәніне қосымша оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беруді дамыту, яғни қосымша материал ретінде көмек көрсету, болып табылады.

Бағдарламаның екінші кезеңінде 5-9 сыныптарда экологиялық білім беру арнайы қарастырылған және оқушылардың білім деңгейлерін, психологиялық және жас ерекшеліктеріне сай экология ғылымының негіздері күрделендіріліп әрі тереңдетіп береді. Ал, 9 сыныпта экология негіздері жинақталып, оның теориялық білімдері практикамен ұштастырылып Қазақстаннның экологиялық проблемаларын таныстырумен аяқталады. Одан әрі 10-11 сынып экология бағдарламалары оқушыларды экология ғылымының қолданбалы бағыттарымен таныстырып табиғатты тиімді пайдалану және әлемдік экологиялық проблемалар туралы мәліметтерді, заңдылықтарды түсіндірумен жалғасын табады.

Экология бағдарламасының 10-11 сыныптарға арналған бағдарлама екі бағытта жасалған. Біріншісі жалпы білім беретін мектеп оқушыларына арналып, екіншісі мектеп-гимназия, колледж оқушыларына арналады. Бірақта, бұл бағдарламалардың экологиялық білім беру мақсаты, проблемаларды беру жағынан бірін-бір толықтырып отырады. Оның мазмұны пәнаралық негізде дәстүрлі пәндердің мазмұнына сәйкестендіріліп ұсынылған.

5. 
   Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы заңы» // Егемен Қазақстан, № 151, 1997ж.
   
6. 
   Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы». ҚР Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы N 1241 жарлығысы.
   
7. 
   Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (баптары бойынша түсіндірмелері) және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. – Астана, 2000.
   
8. 
   Ш.Ш.Хамзина Теория и практика экологизации высшего профессионального образования (на примере естественно научных дисциплин): Дис.канд.пед.наук.-Алматы,- 2002.
   

В данной статье рассматриваются методи экологического воспитаня студентов и школьников используя инновационные методы.

УДК378.661:681.518

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті. Қазақстан, Шымкент қаласы

Оларға майлы, дәнді, бұршақ тектес дақылдар, сүт пен сарысу ақуыздарына, ет өндірісінің екінші сұрыпты (сүйек, шеміршек, түк, мүйіз, мездра, субөнімдері, т.б. II кат. өнімдері), құндылығы төмен балықтардың ақуыздары жатады.

Көрсетілген ақуызды препараттарға қойылатын талаптар: олар бұлшық еттің ақуыздарын ылғалмен әрекеттесуін болдырмау керек, жылу әсеріне төзімді болу керек, гелді құрылымдарды түзуге қабілетті және тураманың ылғал мен май ұстауын жоғарлату керек [1].

Қазіргі кезде, өте тиімді және адам ағзасына физиологиялық жағынан қауіпсіз тағамдық ақуызды қоспалар жасау іздестірілуде. Тағамдық ақуызды қоспалардың түрлерінің өте көп болуына қарамастан, оларды шартты түрде 2 топқа бөлуге болады: нативті қасиеттері бар шығу тегі әр түрлі ақуыздар негізіндегі өнімдер (концентраттар, изоляттар) және модифицирленген молекулярлы салмағы бар ақуыздарға негізделген өнімдер (текстураттар, ферментативті ақуыздар) .

Астық тұқымдарынан алынған текстурленген ақуыздарды пайдалану ет өнімдерінің тағамдық құндылығын, органолептикалық көрсеткіштерін, түс қалыптануының қарқындауы мен тұрақтылығын жақсартады, турамаға қабығынан айырылып алынған үрме бұршақты қосып шұжық өнімдерін жасау көрсетілген, бұл өнімдер суды сақтау қабілеті мен ұзақ сақталу мерзімімен ерекшеленеді.

Қазіргі уақытта өсімдік текті ақуызды препараттар дәстүрлі ет өнімдерінің шығымын жақсартатын қоспалар және оларды құрылымдық элементтер ретінде пайдаланылады. Ол негізі соялы ақуызды өнімдерде орын алады. Осы өнімдердің химиялық құрамы 1-кестеде көрсетілген.

Кесте1 - Соя өнімдерінің физико-химиялық құрамының көрсеткіші*

Ақуыз препараттары	Құрамы, %
	Ылғал	Май	Ақуыз	Көмірсу	Күл
Соя ұны	6,0-9,0	1,6-6,0	49-53	29-31	5,0-7,0
Соя концентраты	4,0-8,0	1,5-2,0	62-70	21-31	6,8-8,0
Соя изоляты	5,0-7,0	0,3-1,0	85-90	-	4,0-6,5
*-мәліметтер әдебиеттен алынған

Функциональды-технологиялық қасиеттер кешенін құрайтын соя өнімдерінің негізгі сипаттамасы болып ақуыз ерігіштігі жатады. Ерігіштік әр түрлі болуы, ол өндеу технологиясының ерекшеліктеріне байланысты болуы мүмкін, бұл қасиет эмульсияны алуда, сонымен қатар өнімнің термиялық өңделуі кезінде термотропты гел түзілуде маңызды болып табылады.

Ақуызда концентраттар ерігіштігі бойынша изоляттардан кейін тұрады, бұл осы өнімдерді алудағы технологиялық процестердің айырмашылықтарына байланысты болады. Концентраттарды дайындағанда соя ұнын немесе майсызданған күнжарының ұйып қалуына әкеп соғады, бұл ақуызды өнімдердің функционалдық қасиеттерін төмендетеді. Ет өндірісінде пайдаланылатын тағамдық құрам бөлшектерінің басқа маңызды сипаттамаларына ылғалсақтаушы қасиет пен гел түзілудің сынақ концентрациясы жатады.

Ет шикізатының технологиялық өңделуі кезіндегі ақуыз өнімі ылғал сақтау қабілетінде бос ылғалды байланыстырумен сипатталады. Ерігіштігі жоғары соя өнімдерінің ылғал сақтау қабілеті жоғары мәндерге ие екендігі көңіл аудартады. Алайда ақуыз гидратациясының жоғары деңгейлері дайын өнімдердің қажетті құрылымдық-механикалық қасиеттерін қамтамасыз етпейтін сұйық суспензиялар түзеді.

Сондықтан осы қоспаларды пайдаланған кезде ылғалсақтау қабілетінің жоғары мәніне емес, гел түзілудің сынақ концентрациясының мәніне көңіл аудару керек.

Сонымен бірге емдік және алдын ала сақтандыру мақсатта паштетті масса дайындау әдісі де ұсынылған . Турамаға алдын ала тұндырылған қан плазмасы, жасымық ұны, пияз, тұз, қант, қара бұрыштан тұратын құрам бөлшектер қосылады.

Соялы ақуызды препараттардың, шикілей қақталған шұжықтардың құрылымы мен сапасына жағымды әсер ететін мәліметтер алынды . Олар шұжықтардың пісіп-жетілу мерзімін 20 % қысқаруына ықпал етеді. Алайда осы өндірісте соя ақуыздары кең қолданылмайды.

Әртүрлі ет өнімдерін өндіруде соялы ақуызды препараттарды пайдалану оңды екеніне қарамастан, біздің елімізде шикізат ресурстарының шектелуіне байланысты зерттеу нәтижелерін енгізу бойынша қиыншылықтар туады. Осыған байланысты қазіргі кезде өсімдік шикізаттары ақуыздарының жаңа көздерін іздестіру бойынша зерттеулер жүріп жатыр.

Өсімдік шикізатының ақуыздары тағам өнімінде құрылымдық қызмет те атқарады. Тағам өнімін байытушы ақуызды қоспалардың функционалды қасиеттері өнімнің құрылымы мен қасиеттер кешенінің сақталуын қамтамасыз етеді.

В.Б.Толстогузов өсімдік шикізаттарын ақуызды жасанды тағам өнімдеріне айналдырудың физико-химиялық негіздерін құрастырған. Бұл зерттеулер екі негізгі кезеңге жіктеледі:

1. 
   ақуыз және басқадай тағамдық заттары бар сұйық компонентті жүйені алу;
   
2. 
   жай көзге көрінетін макроқұрылымды, яғни көп қабатты-талшықты құрылымды алу мақсатымен қалыптау.
   

Төлеуов Е.Т., Уразбаев Ж.З. шұжық өндірісі үшін жылқы қанынан, сүйек майынан, құрғақ сүт ұнтағынан, меланж және субөнімдерді қайнатқан сорпадан тұратын ақуызды байытқыштардың құрамы мен технологиясын ұсынды. Алынған ақуызды байытқыштар өзінің химиялық құрамы бойынша I сұрыпты жылқы етіне ұқсас .

Төлеуов Е.Т., Асенова Б.К. шұжық өнімдерінің турамасын дайындау үшін ақуызды массаны II сұрыпты субөнімдерге қосады: сорпа, өкпе - 25,0-35,0 %, көкбауыр - 5,0-15,0 %, коллагені бар субөнімдер - 25,0-35,0 %, сорпа - 21,2-29,8 %, май - 3,8-5,2 % .

Тағамдық мақсаттар үшін II сұрыпты субөнімдермен қатар қан және олардың фракциялары қолданылады. Қан және оның фракцияларын ақуызды шикізат ретінде пайдалану ерекше орын алады, себебі қан ақуыздары жоғары биологиялық құндылыққа ие, аминқышқылды құрамы бойынша ет ақуыздарынан кем түспейді.

Ет саласының мамандары мал қаны мен оның фракцияларын пайдаланып, жаңа шұжық өнімдері мен консервілерін өндірді. Жаңа өнімдер негізіне тағамдық шикізатты кешенді пайдалану, дәмдік және тағамдық қасиеттерін жоғарлату, олардың сұрыптылығын жоғарылату, материалдық және қаржылық шығындарды тиімді пайдалану жатады .

Қазіргі уақытта балалар арасында анемия ауруының алдын алу мәселесі бірінші орында. Осыған байланысты балалар тамақтануы үшін консервілерді биологиялық белсенді, сонымен қатар, ақуыз бойынша толық құнды болып табылатын табиғи құрам бөлшегін байыту мүмкіндігі зерттелуде. Осындай құрам бөлшектерге сойылған мал қанынан басқа бауыр, көкбауыр жатады, олардың құрамында порфиринді құрауыштар түріндегі темір қоспалардың (гемоглобин, миоглобин) жоғары деңгейі балалардағы анемияның түрлі қалыптарының алдын алу үшін пайдаланылады.

Әдебиеттерде ет пен өсімдік шикізаттарын , сүт ақуыздарын, субөнімдерін бірлесіп пайдалану туралы мәліметтер кездеседі .

Әдеби мәліметтерді талдау нәтижесінде құрама ет өнімдерін өндіру үшін химиялық құрамы бойынша үйлесімді мал немесе өсімдік шикізатынан алынған биоқоспалар оңтайлы болып табылатынын көреміз.

Ет консервісі өндірісінде үрме бұршақты (құрамында 21-22 % ақуыз, 42-43 % крахмал, 3-4 % жасұнық, 3 % минералды заттар бар, кальций мен фосфор қатынасы оңтайландыруға жақын) пайдалану туралы зерттеулер өзіне көңіл аудартады. Рецептураны таңдағанда пияз, сәбіз, қара бұрыш, тұз, томат-пюре, ет сорпасы қолданылған. В₁,В₂ және РР дәрумендерін оқушылар тамақтануына арналған тұшпараларға қосу негізделген, себебі олар В₁ қажеттілікті 50 %, В₂ үшін 25 % өтейді. Сонымен қатар, дәрумендер тағамның тұздылығы мен дәмін, тураманың ылғал байланыстырушы қасиетін жақсартады .

Көптеген өсімдік шикізаттарының ақуыздар құрамында бір немесе екі-үш алмастырылмайтын аминқышқылдардың жетіспеушілігі болуы мүмкін. Мысалы, бидай ақуызында лизин мөлшері идеалды ақуыз құрамымен салыстырғанда 50 % ғана болады.

Айта кететін жағдай, дәнде белоктардың таралуы біркелкі емес, ол морфологиялық және функционалдық ерекшеліктерге байланысты болады. Мысалы, алейрон қабаттында 30-35 %, ұрықта – 35-40 %, үлпершекте – 6-9 % ақуыздар мөлшері болады. Эндосперм мен алейронды қабатта жалпы ақуыздардың 87 % шоғырланған. Дәнді дақылдардың ақуыздары құрылымды, биологиялық белсенді және қор заттарының қызметін атқарады.

Дәнді дақылдар ақуыздары (альбумин, глобулин, проламин, глютелин) олардың ерігіштігі бойынша жіктеледі. Бидайдың ерігіш ақуыздары 20 %, проламиндер – 30-40 %, глютелиндер – 40-50 %. Бидай глиадиндерінің тағамдық құндылығы лизин мөлшерінің төмендігіне және бидайдың жоғары ылғалдылығына байланысты шектелген.

Ақуызды өнімдерге деген қажеттіліктің жоғарылауына және тиімді тамақтануды қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты тағам өндірісінде сапалы жаңа бағыттың туындауы мен тез дамуы жүргізілді. Ол пайдаланылмайтын немесе ұтымсыз пайдаланылатын (олар ет және сүт өндірісінің екіншілік шикізаттары– II кат. субөнімдер, сүйек, тері, көк сүт, сарысуын ақуыздары; өсімдік шикізат ақуыздары) тағамдық ақуыздың мәндері потенциалды ресурстары негізіндегі құрама немесе жасанды тағам өнімдерін алу болып келеді .

Қазіргі уақытта ет өндірісіндегі ғалымдар мен мамандар өнімдердің тағамдық және биологиялық құндылығын жоғарлату және қолдағы шикізатты тиімді пайдалану мақсатымен құрама ет өнімдерінің өндірісінде мал және өсімдік шикізаттарының ақуыздарын пайдалану мәселесін шешуде.

Тағам өнімдерінің өндірісіндегі өсімдік шикізаттарының ақуыздарын пайдалану кең көлемде жүзеге асырылуда, ол екі жолмен жүргізіледі: тағам өнімдеріндегі дайын өнімге ұқсас жасау және ақуызды араластырғыштарды дәстүрлі тағаммен бірге құрама тағам өнімдеріне айналатын тағамдық жүйелерді алу.

Өсімдікті қоспаларды пайдалану тағам өнімдерінің құндылығын төмендетуге әкеледі. Ол қуаты көп компоненттерді келесі әдістермен алмастыру арқылы жүргізіледі:

1. 
   сіңірілмейтін, физико-химиялық әдістермен өңделген тағамдық заттарды (пектинді заттар, гдюкозосорбит, микрокристалды жасұнық, метилцеллюлоза және оған ұқсас көп атомды спирттердің поликонденсация өнімдері, т.б.) қосу;
   
2. 
   табиғи өсімдік шикізаттарының компоненттерін қосу.
   

1. 
   Н.А. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа қазақстан» // Қазақстан Республикасының президентінің жолдауы - 2006. - 28.02.07.
   
2. 
   Алексахина В.А. Современные тенденции сбора и использования крови за рубежом / ЦНИИТЭИ мясомолпром - М ., 1982. –367 с.
   
3. 
   Асатиани В.С., Химия крови. // Знания , М., 1961. -158 с.
   
4. 
   Пожариская Л.С., Либерман С.Г., Горбатов В.М. Кровь убойных животных и ее переработка. - М.: Пищевая промышленность, 1971. - 45 с.
   
5. 
   Большаков А.С., Амирханов К.Ж., Тулеуов Е.Т. и др. Производство мясопродуктов из конины. // Обзорная информация, – М., Агро НИИ ТЭИММП, 1988. – 45.
   

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті.

Қазақстан, Шымкент қаласы
Соңғы кездері құрамында сүт белогының мөлшері жоғары өнімдерге баса назар аударылып, сүт-белокты өнімдер өндірісін ұлғайтуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Жаңа сүт өнімдер кәсібінде сүт-белокты өнімдердің құрамындағы толық құнды белоктық заттарды арттыру мақсатында майсыз құрғақ сүт қалдықтары, сүт белоктары, тағы басқалар қосып шығарылады.

Сүзбе, одан өндірілетін тағамдар және түрлі ірімшіктер сүт белогының өзіндік ерекшеліктері бар концентранттары. Бұлай дейтініміз сүттің құрамында 2,8-3,2% белок, ал сүзбеде 14-18% белок бар. Демек, сүттің бұл аса құнды құрамдас бөлігінің шоғырлануы онда орта есеппен 5 есе өседі. Химиялық құрамының осы көрсеткіші бойынша ет пен балыққа тең келеді де, жұмырытқадан асып түседі [1].

Сүзбе – адамның қоректік өнімдерінің ішіндегі ең байырғысы. Сүзбе дайындау өндірісінде қышқылды-ферментті әдіс ең көп қолданылады. Бұл әдістің технологиялық жолдары мынадай: сүтті қалыпқа келтіру және оны ұйытуға дайындау (сүзіледі, майлылығы бойынша қалыпқа келтіріледі және пастерленеді).

Сүтті пастерлеген кейін 30-33⁰С дейін салқындатылады. Сүтті сүзбе алуға дайындай бастаған кезде-ақ массасының 5% мезофильді және термофильді стрептококк ашытқысы қосылады. Сөйтіп қышқылды микробтар сүт қантын қарқынды түрде ашыта отырып, оны сүт қышқылына айналдырады. Сүт қанты микробиологиялық процестер әсерінен сүт қышқылына айнала бастайды. Сүт қышқылы ашып біткен кезде, пропион қышқылының ашуы басталады. Сүтті осы сүт қышқылы ұйытады. Қышқылдығы 32-36⁰Т жеткенге дейін тыныш қойылады.

Сүттегі еріген калций мөлшері кеміп кететіндіктен ұйынды босаң болады. Сондықтан кемитін калций мөлшерін толықтыру, ұйындының тығыз әрі жақсы болуы үшін біраз уақыттан кейін сүтке хлорлы калций ертіндісі немесе 300-440г калций тұзының 40%-тік ертіндісі қосылады [2].

Сүттегі белокты тұнбаға түсіру үшін 1,0 г мәйекті ферментін 1 т сүтке қосады. 6-8 сағаттан кейін сүт қышқылдылығы 60⁰Т жетеді және біркелкі тығыз қойыртпақ түзеді. Осылай ұйытылған ұйындыда бөлшектеген кезде синерезис процесі жақсарады. Қойыртпақ түбіне тұнады, ал бетіндегі сарысуы құйып алынады. Оны бейнелеп кесіп бір сағат уақытқа тыныш қояды, осы уақытта ұсақ бөлшектер тығыздалып сарысуы бөлінеді.

Сиыр уыз сүті – сиыр бұзаулағаннан кейін жеті күн аралығында сүт безінен бөліп шығаратын сүтінің жалпы атауы. Жаңа сауылған уыз сүт сары түсті, дәмі аздап тұздалған, тұтқырлығы, тығыздығы, қышқылдығы жәй сүттен жоғары.

Го Бын Хың (Қытай) қатарлы ғалымдар сиыр уыз сүтінің физико-химиялық қасиеттеріне жүргізген зерттеулері бойынша, 72 сағат аралығында сауылған уыз сүтінің буферлік көрсеткіші мен тотығу-тотықсыздану потенциялы жәй сүттен төмен, 0,012-0,031 және 0,223-0,231В, электр өткізгіштігі, сыну көрсеткіші және тұтқырлығы жәй сүттен жоғары 0,178-0,276 с/м, 1,3531-1,3539 және 8,10 мПа ^. сек екендігін зерттеп шықты. Сондай-ақ, уыз сүттің аққыштық қасиеті температура (20-60⁰С) мен құрамындағы құрғақ зат мөлшеріне байланысты болатындығын анықтайтын формуланы түзіп шығарды.

Олар 30 сағатта сауылған уыз сүт құрамында 9,08% белок, 5,12% май, 4,27% лактоза, 1,04% күл қатарлы заттар жәй сүттегі мөлшерден 2,85, 1,37, 0,95, 1,43 есе, кальций 1,9, магний 19,1, натрий 1,5, хлор 2,3, темір 2,4, мырыш 1,4, мыс 4,37 есе жоғары екендігін анықтады [3].

Я.С.Зайковская, Г. С. Инихов, К. Д. Буткус, А. Г. Храмцов қатарлы ғалымдар, уыз сүт құрамында жәй сүтпен салыстырғында белок 3-5 (60-80 % сарысу белок, иммуноглобулин ), май және минерал заттар 1,5 есе көп, ал лактозаның төмен болатындығын анықтады. Сондай-ақ жәй сүтпен салыстырғанда фосфолипид (3-5 есе), каротин (3,5-4 есе), витаминдер (А, E, D, B₂, C т.б.), макро- және микро элементтер (Са, Mg, P, Fe, Cu, Zn, Co және т.б.), ферменттер (каталаза, лактопероксидаза, ксантиноксидаза және т.б.), лизоцим, лактоферрин және т.б. өсу факторлар әлде қайда жоғары болатындығын анықтады (кесте 1). Төмендегі кестеде уыз сүттің құрамы көрсетілген [1].

1 кесте - Сиыр уыз сүтінің құрамы

Сау- ыл- ған күні	Құрғақ заттар, %						Қыш- қыл- дық, 0Т	Тығыз- дық, кг/м3
	Белок			Лактоза	Май	Мине- рал зат
	Жал- пы	Казеин	Сары- су
1 2 3 4 5 10 20 30	14,92 9,90 6,64 5,85 4,96 4,54 4,02 3,55	5,13 4,10 3,44 3,47 3,07 3,19 2,97 2,47	8,32 4,75 2,33 1,73 0,79 0,63 0,55 0,46	6,25 5,68 5,48 5,16 4,91 4,66 4,24 3,87	6,25 5,68 5,48 5,16 4,91 4,66 4,24 3,87	1,01 0,96 0,83 0,87 0,82 0,80 0,71 0,77	53,3 41,6 41,6 36,9 32,0 27,9 22,4 19,5	1039,7 1038,7 1038,4 1036,0 1036,9 1033,5 1032,2 1029,8

Осы зерттеу нәтиежелері 1-30 күн аралығында сауылған уыз сүтінің физико-химиялық қасиетінің жәй сүттен көп парықты екендігін түсіндіреді.

Лу Доң Лин (Қытай) қатарлы ғалымдар Голиштеин тұқымды сиырлар бұзаулағаннан кейін 2 сағатта сауылған уыз сүттің тығыздығы 1030-1071кг/м³, белок 6,10%-20,63% аралығында ауытқып отыратындығын, дегенмен де бұндай жеке бастары арасындағы парық бұзаулағаннан кейінгі уақыттың ұзаруына сәйкес барған сайын азая түсетіндігін анықтады [4].

Микрофлорадағы патологиялық ауытқулардың сипаттамалық көрсеткіші болып аэробты топтардың арқасында микроорганизмдердің жалпы санының жоғарылауы табылады. Осы жағдайда бифидобактериялардың саны нормамен салыстырғанда айтарлықтай төмендеп кетеді.

Бір қатар авторлардың айтуы бойынша йогурттың тірі микрофлорасы плазмиттердің тасымалдану жиілігін реттеп иммунитетті жоғарылатады, иммуноглобулиндердің құрамын көбейтеді. Зат алмасуға жақсы септігін тигізеді, қандағы холестерин мөлшерін төмендетіп отырады [5].

Бифидобактериялар бейорганикалық азотты қосылыстардан аланин, валин, аспарагин сияқты ауыстырылмайтын амин қышқылдарын түзеді. Бифидофлора сонымен қатар организмнің қорғаушы жүйелерінің белсенділігін реттеп отырады.

Адам ішегінің микробиоценозы норма бойынша 85-98% бифидобактериялардан тұрады. Осы бифидобактериялар ішек микробиоценозының жөнделуіне әсер етеді. Майлардың, белоктардың, минералды заттардың гидролизі мен сіңу процестерін жақсартады [3].

Бифидобактериялардың пайдалы қасиеттері сүттің диеталық және құнды қасиеттерімен жақсы байланысады. Осыған орай сүттегі бифидобактериялардың селекциясын зерттеуде үлкен жұмыстар жүргізілуде. Арнайы ашытқыларды өндіруге, сондай-ақ бифидобактериялар культураларының түрлі комбинациясын жасауға көп көңіл бөлінуде.

Бірақ бифидобактериялардың биомассасын жинақталуы бұл мәселені шешуге кедергі жасайды. Тек бифидобактериялардың дамуын реттейтін лактулоза, казеиннің және нуклиотиттердің пептидтік фракциялары, муцин, лизоцима және басқада заттардың ашылуы көптеген елдерде осы заттармен толықтырылған сиыр сүті негізінде жасалынған бифидобактериялары бар сүт өндірісін ұйымдастыруға мүмкіндік берді.

Қазіргі кезде шет елдік ғалымдармен құрамында бифидобактериялары бар сүт өндірісінің технологиялық схемалары және көптеген әдістері ұсынылған. Бұл берілген ортада көбеймейтін бифидобактериялардың тірі клеткалары қосылған өнімдер болып табылады. Сонымен қатар бифидобактериялардың белсенділігі сүтке түрлі тұқымды бифидогенді факторлармен әсер ету арқылы артатын өнімдерді өндіреді.

Айран, ацидофилин, простокваша және басқа өнімдер адам бифидофлорасының қайтадан қалыптасуына әсер етпейді, жағымды септігін тигізбейді. Осы мәліметтер ішек микрофлорасын бифидумбактеринмен жөндеу қажеттілігін және емдік өнімдерді бифидобактериялармен байытудың қажет екендігін куәландырады.

Германияда, Францияда, Чехияда, Словакияда, Польшада, әсіресе Жапонияда бифидобактериялар қосылған сүт өнімдерінің ассортименті түрлі әрі бай болады. Оларға балаларға арналған әртүрлі тағамдар, сонымен қатар көпшілік қолданатын сүт өнімдері жатады .

Бірақ ұзақ ферментация ашытқыны белсенділігінің төмен болуынан өнімнің терапевтік эффектісін төмендететін қышқылдылығы жоғары өнімнің пайда болуына әкеп соғады.

Бифидо өнімдер өндірісіндегі кейбір технологиялық мәселелер аралас ашытқы культураларын қолданумен жеңілдетіледі. Көбінесе бифидобактериялар мен сүт қышқылды микроорганизмдердің бірлескен культурасымен ашыту арқылы сүт өнімдерін алады. Мұндай өнімдердің ассортименті түрлі әрі кең болады. Олар: сүт қышқылды сусындардың әртүрі, сүзбе, тез жетілетін ірімшік, май, майлығы төмен кілегейлі кремдер, түрлі ұлттық өнімдер.

Бифидофлорасы бар өнімдер Германияда ең көп өндіріледі. Сүт-техникалық зертханасында жасалынған “biogarde”, “biogurt”, “bifigurt” ашытқылары барлық сүт қышқылды өнімдерінің 2/3 бөлігін бифидобактерияларды қолдану арқылы өндіруге мүмкіндік береді. Ашытқыларының құрамына бифидобактерияларымен қатар Str, thermophilus және b. Acidophilus кіреді .

Қазіргі кезде бифидобактериялардың, ацидофилді бактериялардың селекциясы бойынша және олардың физиологиялық және биохимиялық қасиеттерін анықтау жолында жұмыстар жүргізілген. Бірақ бұл аймақтағы зерттеулер қазіргі заманғы теориялық және практикалық деңгейге көтерілу үшін оны ары қарай дамытып тереңдетілуді қажет етеді. Бұл жаңа дәуірдің сүт қышқылды өнімдерін шығару мәселелерін шешуді қамтамасыз етеді .

Бифидобактериялар және ацидофилді таяқшалар адам ішегінің қалыпты тұрғындары болып табылады. Сонымен қатар денсаулықты жөндеуде және сақтауда маңызды рөл атқарады. Олар жоғары биологиялық активтілігін пайдаланып патогенді ішек микрофлорасының дамуын басып немесе алдын алып қорғаныш функциясын атқарады .

Соңғы жылдары йогурттың микрофлорасы адам ішегіне сіңбесе де асқазан ішек жолдары арқылы өзінің қасиеттерін жоғалтпай өтетіндігі анықталды. Нәтиежесінде тірі клеткалары бар йогуртты қолдану лактозды активтіліктің жоғарылауын тудырады. Бұл термофилді стрептококка мен болғар таяқшасының р-галакзидазды активтілігінің жоғары болуымен түсіндіріледі. Термофилді стрептококка мен болғар таяқшасы белсенді болып тұрған кезде қабылданған лактоза гидролизіне қатысады.

Арнайы бағыттағы сүт өнімдерін жасаудың жолы болып оларды қорғаныш факторларымен, яғни биологиялық активті заттармен және микроорганизмдермен байыту болып табылады.

Ресейде ішек микробиоценозын ретке келтіретін құрамында бифидобактериялар бар өнімдерді алуға байланысты сұрақтар комплексті түрде микробиологтармен, технологтармен және клиницистармен шешіледі.

Француз фирмаларының бірқатары бифидо өнімдердің кең көлемді ассортиментін шығарады. Көбіне бифидобактериялар мен ацидофилді таяқшаларды қолданады.

Land et al және Banzinder et al b. Acidophilus және В. Bifidus-пен ферменттелген жаңғақ араласқан шоколадты дайындауға арналған сүтті негізге алуды ұсынады.

Бифидобактериялардың тек таза культураларынан тұратын өнімдерді алу мақсатында дамуды қарқындататын түрлі реттегіштерді қолдану ұсынылған. Әдебиет беттерінде дамытушы зат ретінде жүгері экстракты, майсызданған сояны, амин қышқылдарын және ашытқы экстракттарының қолданылуы жәйлі көптеген мәліметтер келтірілген.