Особенности химического состава новых нефтей южного казахстана

Литература

1. 
   Умурзаков У.П. Пути повышения эффективности использования ресурсного потенциала аграрного сектора экономики (на материалах Республики Узбекистан). Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук. Т.:-2003.
   
2. 
   Чариев К. А. Оценка эффективности ресурсного потенциала // Ж: Сельское хозяйство Узбекистана, 1990, №11. С.41-44.
   
3. 
   Рахмонов К. Экономика и земля неразрывность связи. // Ж: Жизнь и экономика. Ташкент, №9. 1991. с.29-31
   
4. 
   Ибрагимов А. Кооперация как фактор повышения эффективности производства в рисоводстве. Двадцатые международные Плехановские чтения. Тезисы докладов. Москва. 6 апреля 2007 г. 431-433 стр.
   

Маќалада дјн дќылдарыныѕ ґнімділігін асыру бойынша ўсыныстар берілді. Сала баєдарламасында эканомиканыѕ ґсуіне, ресурстар тимімділігі технологиясынан , табиєи ресурстардан пайдалануда , экологиялыќ жауапкершілікті асыру, экономикалыќ манеторингті енгізуге ќаратылєан Республиканыѕ ўлттыќ, мемлекеттік мїдесініѕ басымдылыќтары.

In the article examined reasons of slump of the productivity of grain-crops. Given to recommendation on the повыщению productivity of grain-growing. Priorities of nationally-state interests of Republic during an orientation on the economy growing, branch programs, envisaging distribution of ресурсосберегающих technologies, increase of ecological responsibility for the use of natural resources, introduction of the economic monitoring.

УДК 338.4

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

• 
  мақсатқа сәйкес жұмыс немесе еңбектің өзі;
  
• 
  еңбек заты, яғни адамның тиімді іс-әрекетіне бағытталған нәрсенің барлығы;
  
• 
  адам еңбек заттарын өңдеп, оларды өз қажетін қанағаттандыруға бейімдейтін еңбек құралдары (машиналар, жабдықтар, құралдар)
  

Өндірістік жүйе ретінде кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы болады.

Сыртқы ортаға - экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық және технологиялық жағдайлар жатады.

Ішкі ортаға - еңбек ресурстары, техника және технология, бәсекелестік, маркетинг және т.б. жатады.

Кәсіпорынның нарықтық экономикадағы негізгі мақсаты - бәсекелесуге кабілетті өнім шығару арқылы неғұрлым көп пайда табу негізінде сұранысқа ие және бәсекелесуге қабілеті бар өнім шығару.

Қазіргі заманғы өндірістің басты мазмұны өндірісті автоматтандыру арқылы ғылыми- техникалық өзгерістер жағдайында даму .

Әрбір өнеркәсіптік мекеме өндірістік бөлімшелерден: шаруашылықтарға қызмет ету цехтары мен телімдерінен, басқару, ұйымдастыру органдарынан тұрады.

Өндіріс бөлімшелері, кәсіпорынды басқару және қызметкерлерге қызмет көрсету ұйымдарының кешені, олардың саны, өзара байланыс шамасы және орналасқан ауданы, жұмыскерлер саны және өндіріп шығару қабілеті бойынша өзара қатынастары кәсіпорынның (бірлестіктің) жалпы құрылымын құрайды.

Кәсіпорынның өндірістік бөлімшелері – цехтар, телімдер, қызмет көрсетуші шаруашылықтар мен қызметтер (өндірістік үдеріске тікелей немесе жанама түрде қатысатын), олардың арасындағы өзара байланыстардың барлығы оның өндірістік құрылымын құрайды. Ол еңбек өнімділігінің деңгейін, өндіріс шығындарын, берілген материалдық өндірістің техника-экономикалық және экономика –географиялық деректері негізінде техника мен табиғи байлықтарды пайдалану тиімділігін анықтайды.

Ұтымды өндірістік құрылымды құру келесі тәртіппен жүзеге асырылады:

• 
  кәсіпорын цехтарының құрамы, қуаты берілген өнім көлемін дайындауды қамтамасыз ететін мөлшерде белгіленеді;
  
• 
  әрбір цех және қойма үшін аудан көлемі есептеліп, олардың кәсіпорынның бас жоспарында кеңістіктік бойынша орналасуы анықталады;
  
• 
  кәсіпорын ішіндегі барлық көліктік байланыстары, олардың жалпы мемлекеттік (кәсіпорыннан тыс) жолдарман өзара қатынасы жоспарланады;
  
• 
  өндірістік үдеріс барысында еңбек заттарының цехаралық қозғалысының ең қысқа маршруттары белгіленеді.
  

Қызмет көрсетуші бөлімшелеріне тұрғын үй-коммуналдық бөлімдер, олардың қызметтері, фабрика-асхана, буфеттер, бала-бақша (ясли), санаторий, пансионаттар, демалыс үйлері, профилакторий, медициналық санитарлық бөлімшелер, еркін спорттық қоғамдар, техникалық оқыту бөлімдері және жұмыскер, инженер-техникалық қызметкерлер, қызметкерлердің біліктілігін, мәдени деңгейін жоғарылатумен шұғылданатын оқу орындары кіреді.

Кәсіпорын ішінде негізгі өндірістік құрылымдық бірлігі болып цех саналады. Цех - жалпы өндірістік үдерістің белгілі бір бөлігін (өндіріс кезеңін) орындайтын, әкімшілік қатынастағы жеке буын.

Цехтар, әдетте, төрт топқа бөлінеді: негізгі, қосымша, көмекші, қосалқы.

Негізгі цехта сатуға және өндіріс ішінде тұтынуға арналған өнім дайындау операциялары өтеді. Негізгі цехтар дайындаушы, өңдеуші және құрастырушы болып бөлінеді.

Дайындау цехына құйма, ұсталық- штамптаушы, ұсталық-престеу, кейде конструкцияларды дәнекерлеу цехтары жатады;

Өңдеу цехына – механикалық өңдеу, ағаш өңдеу, қыздыру арқылы өңдеу, гальваникалық, бояулау және бөлшекті мәнерлеп жасау цехтары; құрастыру цехына - өнімді агрегаттық және соңғы жинау, бояу, қосалқы бөлшектер мен алмалы жабдықпен жабдықтау цехтары кіреді.

Көмекші цехтар негізгі цехтардың өнімін дайындауға қатыспайды, бірақ өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді, оларға сайман жасайтын, стандартсыз жабдықтар, модельдік, жөндеу, энергетикалық, көліктік цехтар жатады.

Қосымша цехтар (мақта қалдықтарынан тазартылған мақта өндіру жөніндегі цехтар) негізгі цехтардың өндірістік қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.

Қосалқы цехтар негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші цехтарда пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді, оларға жататындар - метал қалдықтарын, құйма және үгінділерді пайдаланып, қажетті өнім шығаратын цехтар.

Өнеркәсіптік мекемеде өндірістік құрылымның үш түрі белгілі: заттық, технологиялық және аралас (заттық - технологиялық).

Заттық құрылымда кәсіпорынның негізгі цехтары, телімдері олардың әрқайсысы белгілі бір өнімнің бір бөлігін (агрегатын, бөлшегін) немесе белгілі бір топтағы бөлшектер дайындау нысанына сәйкес құрылады. Заттық құрылым, негізінен ірі сериялы және жаппай өндірісті механикалық құрастыру және құрастырма цехтарында қолданылады. Автомобиль зауытында қозғалтқыш, шасси, беріліс қорабын, шанақты жасау цехтары; станокжасау зауытында - станина, шпиндель, біліктер, корпустық бөлшек дайындау цехтары; аяқ киім фабрикасында арнайы аяқ киім және т.б. цехтары заттық құрылымға мысал бола алады.

Заттық құрылымның артықшылықтары. Ол цехтар арасында өндірістік байланыс түрлерін шектейді және жеңілдете түседі, бөлшектердің қозғалу жолдарын азайтады, цехаралық және цех көлігіне кететін шығындарды азайтады, өндірістік цикл ұзақтығын қысқартады, жұмыс сапасы үшін қызметкерлердің жауапкершілігін арттырады, өнім шығару көлемін, еңбек өнімділігін арттыруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге септігін тигізеді.

Технологиялық құрылым айқын технологиялық даралануды анықтайды. Мысалы, құйма, ұста – штамптау, механикалық, құрастыру цехтарының болуы. Өндірістік құрылымның бұл түрі цехты басқаруды жеңілдетіп, адамдарды орналастыруда епті әдіс табуға мүмкіндік береді, өндірістің бір өнім түрінен екінші түріне ауысуға жеңілдік жасайды. Кемшіліктері: өнім – қозғалысында қарсы маршруттың туындауы, цехтардың өндірістік өзара байланысының шиеленісуі, құрал-жабдықтарды басқа технология бойынша қайта құруға көп уақыт кетендігі, жоғары өнімді арнайы станоктарды, құралдарды қолдану мүмкіндігінің шектеулігі. Олардың барлығы еңбек өнімділігінің өсуіне және өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне кері әсер етеді.

Аралас (заттық - технологиялық) құрылым бір зауыттың ішінде заттық және технологиялық қағидаға сай ұйымдасқан негізгі цехтардың болуымен сипатталады. Мысалы, жаппай өндіру кәсіпорындарында дайындау цехтары (құйма, ұсталық, пресстік), әдетте, технологиялық қағида бойынша ұйымдасқан, ал механикалық- құрастыру цехтары – заттық қағидаға сәйкес. Бұл түрдегі кәсіпорындар машина жасау, жеңіл өнеркәсіп (аяқ киім, тігін, жиhаздық) және бірқатар басқа да салаларда кеңінен пайдаланылады.

Өндірісті бұл түрде құрудың артықшылықтары келесілер: цехішілік тасымалдар көлемін азайту, өнім жасауға кеткен өндірістік циклдың ұзақтығын қысқарту, еңбек жағдайларын жақсарту, құрал-жабдықты пайдаланудың неғұрлым жоғары деңгейі, еңбек өнімділігінің өсуі, өнімнің өзіндік құнының төмендеуі.

Өндірісті ұйымдастыру түрі деп өнеркәсіптік кәсіпорынның ұйымдастырушылық және техникалық деңгей ерекшеліктерінің кешенді сипаттамасымен түсіндіріледі. Өндірісті ұйымдастыру түріне бірқатар факторлар ықпал етеді: мамандану деңгейі, өндіріс ауқымы; дайындау көлемі мен қайталануына байланысты өндірілетін көп өнім атауларының күрделілігі мен тұрақтылығы. Өндірістің үш негізгі түрін ажыратуға болады: жеке-дара (жекеленген), топтамалы (сериялы), жаппай.

Жеке-дара (жекеленген) өндіріс - өнім жекеленген немесе қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен айналысатын өндіріс. Бұл ауыр машина жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге тән.

Топтамалық өндіріс - бірыңғай өнімнің кең атауларын (номенклатурасын) ұзақ уақыт бойы қайталанып отыратын жағдайда топтамамен дайындауды білдіреді.

Топтама (серия) деп өндірісте партиялап, бір мезгілде немесе бір ізділіктімен үздіксіз жоспарлы мезгілде қайталанып отыратын құрылысы бірдей өнімдер қатарын шығарумен түсіндіріледі.

Топтамалы өндіріс үдерісін ұйымдастырудың негізгі ерекшеліктері:

• 
  едәуір көлемде дайындалатын, қайталанып отыратын өнімнің салыстырмалы үлкен атауларының тұрақтылығы;
  
• 
  бірнеше бекітілген операцияларды орындау үшін жұмыс орнын мамандандыру;
  
• 
  өнімдерді топтамамен дайындау, бөлшектерді партиямен өндіру кезеңділігі;
  
• 
  технологиялық жабдықтау, арнайы және маманданған құрал-жабдықтардың басымдылығы;
  

Бір кезде дайындалатын өнімнің санына байланысты топтамалық өндірісті ұсақ, орташа және ірі топтамалы деп атайды.

Жаппай өндіріс – бірдей өнім түрінің шектеулі атауларын көп көлемде дайындаудың үздіксіздігі және салыстырмалы түрде ұзақ кезеңімен сипатталады. Жаппай өндіріс мекемелеріне автомобиль, трактор зауыттарын, ауылшаруашылық машина жасау зауыттарын жатқызуға болады. Жаппай өндіріс – кәсіпорындарында біратаулы өнімнің бір немесе бірнеше түрлерін шоғырландыруға мүмкіндік беретін, өндіріс мамандануының жоғары түрі. Өндірісті ұйымдастырудың бұл түрінде әр түрлі өнімдер бір мезгілде және үздіксіз шығарылып отырады. Жаппай өндірісті ұйымдастыруға келесі ерекшеліктер тән:

• 
  өнімнің аз номенклатурасын қомақты көлемде қатаң бекітілген тәртіппен өндіру;
  
• 
  жұмыс орындарының, әдетте, бір белгіленген операцияны орындауға мамандануы;
  
• 
  арнайы және мамандандырылған құрал-жабдықтардың және технологиялық жабдықтардың үлкен меншікті үлесі;
  
• 
  өнімнің сапасын бақылауды автоматтандырудың жоғары деңгейі;
  

Өндірістік құрылымға бірқатар факторлар әсер етеді:

• 
  кәсіпорынның салалық қатынасы – шығарылатын өнім номенклатурасы, оның конструкторлық қабілеттері, пайдаланылатын материалдар, дайындамалар алу және өңдеу тәсілдері;
  
• 
  конструкцияның қарапайымдылығы және өнімнің технология деңгейі;
  
• 
  өнім сапасына қойылатын талаптар деңгейі;
  
• 
  құрал-жабдықтар мен технологиялық жабдықтандырулар құрамы;
  
• 
  құрал-жабдықтарға және технологиялық жабдықтарға қызмет көрсету және ағымдық жөндеуді орталықтанған және орталықсыздандырылған түрде ұйымдастыру;
  
• 
  өнім номенклатурасы өзгеріске ұшыраған жағдайда өндірістің шұғыл, әрі көп шығынсыз жаңа өнім өндіруге көшу қабілеті;
  

• 
  кәсіпорындар мен цехтарды ірілендіру;
  
• 
  цехтар мен өндірістік кәсіпорындар құрудың неғұрлым озық үлгілерін іздеу және жүзеге асыру;
  
• 
  негізгі, қосымша және қызмет көрсетуші цехтар арасында ұтымды қатынасты сақтау;
  
• 
  кәсіпорынды жоспарлауда ұтымды, тұрақты жұмыс жасау;
  
• 
  жеке кәсіпорындарды біріктіру; өндірісті шоғырландыру негізінде қуатты өнеркәсіптік және ғылыми- өндірістік бірлестіктер құру;
  
• 
  кәсіпорынның барлық бөлімдері арасындағы пара-парлықты қамтамасыз ету;
  
• 
  өндіріс бейінін өзгерту, яғни өнім шығару сипатының өзгеруі, мамандану және бірлестіру;
  
• 
  өндірісті күрделендіруді дамыту;
  
• 
  кең тарапты үйлестіру және стандарттау есебінен өнімнің конструкциялық және технологиялық біртектілігіне қол жеткізу;
  
• 
  кәсіпорынды басқарудың цехсыз құрылымын құру.
  

1. М.Т. Оспанов. Агробизнес теориясы мен тәжірибесі.

- Алматы: Білім, 1997.

2. «КазАгро» АҚ мен «Самрұқ Қазына» АҚ ресми сайттары.

3.Батырбеков Қ.П. «Қаржылық есеп негіздері» Шымкент: «Нурлы бейне» 2008ж.

4.Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық. - Алматы, 2007ж.

5. «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ту-ралы» (Салық кодексі). - Алматы: Юрист, 2009. - 468 б.

6.Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары. - Алматы: Раритет, 2009. - 672 б.

ӘОЖ 336.717.061
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ КӘСІБИ ҚЫЗМЕТТЕРІ
Магистр Назарбеков Р., магистр оқытушы Икрамова Э.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Төмендегі сызбада кәсіби қатысушылардың тәуекелдерінің жүйесі көрсетілген.

Көріп отырғандай, қатысушылардың қызметіне әсер ететін сыртқы тәуекелдер келесідей болады:

- мемлекеттік тәуекел;

- заңнамалық-нормативтік реттеуге байланысты тәуекел;

- үшінші тұлғамен өзара байланысты тәуекел.

Мемлекеттік тәуекелге Қазақстанда қызмет етіп жатқан барлық шетелдік компаниялардыжәне сонымен бірге келесі факторларды жатқызуға болады:

- мемлекет басшыларын, яғни экономикалық саясаттың түбегейлі өзгеріске ұшырауын;

- компанияның меншік құрылымын, биліктің меншік түрлеріне қатынасын;

- экономиканы басқарудағы қателіктер, пайда болған информация, мемлекеттің төлем қабілеттілігінің жоғалуын және т.б.;

- соғыс шығындарын.

Осы факторларға байланысты рейтингтік агенттіктер тікелей мемлекеттік тәуекелді төмендете алады.

Заңнамалық-нормативтік реттеуге байланысты тәуекел қор нарығының дамуы төмен мемлекеттерге тән, ол мемлекеттерде заңдардың жетілмеуінен немесе болмауынан, әртүрлі спекулятивті операциялар арқылы, әр уақытта қорды реттеу заңдарын жетілдіріп отыру арқылы оң нәтижелер шығаруға болады.

Қор нарығындағы кәсіби қызметпен байланысты тәуекелдер үшінші тұлғамен өзара байланыстан пайда болатын тәуекелдер қор нарығында басқа ұйымдармен жұмыс жасағанда шығады.

Жеке жағдайда орталық депозитариймен, тіркеушілермен, сауда ұйымдастырушыларымен, кастодиан-банктермен және т.б.

Қор нарығының кәсіби қатысушылардың қызмет етуін келесі жағдайлар қиындатады:

- үшінші тұлғамен байланысты технологияның жетілмегені кезінде;

- реестрдегі бағалы қағаздарға иелік ету құқығын ауыстырғанда;

- төлем жүйесіндегі есеп айырысудағы кешігулер;

-сауда ұйымдастырушыларының мәмілеге бұйрықтар қалыптастырудағы қателіктер;

- үшінші тұлғалардың банкроттығы;

- техникалық проблемалар.

Қор нарығы қатысушыларының ішкі тәуекелдеріне келесілер жатады:

- кадрлық ресурстарды басқарудағы пайда болатын тәуекелдер;

- техникалық ресурстарды басқарудағы пайда болатын тәуекелдер;

- қаржылық ресурстарды басқарудағы пайда болатын тәуекелдер;

- операциялық тәуекелдер;

- қызметтің тоқтатылуына байланысты техникалық тәуекелдер.

Кадрлық ресурстарды басқарудағы пайда болатын тәуекелдер қор нарығының қызмет ететін субьектілерінің барлығына әсер етеді. Қызметкерлердің қолайлы командасы-ол табысқа жетудің кепілі. Себебі, операцияның және клиенттің жұмысты жақсы білетін білікті мамандар арқылы жұмысшының дамуын және тәуекел көлемінің төмендеуін қамтамасыз етеді.

Бұл тәуекел түрін төмендету үшін біріншіден, кадрларды тиімді түрде таңдау мен басқару қажет, екіншіден, тиімді ұйымдастыру құрылымын шығару қажет. Сонымен бірге, кадрларды үнемі қайта оқыту, басқарудың соңғы әдістерін пайдаланып, сыйақылар мен сөгістер жүйесін құрастыру қажет.

Техникалық ресурстарды басқарудағы пайда болатын тәуекелдер компанияның техникалық жабдықтарының тиімділігімен, бағдарламалық қамтамасыз етіуімен, мәліметтер базасын басқару жүйесінің болуымен, телекоммуникация құралдарының шығуымен байланысты.

Жаңа технологияларды пайдалану телекоммуникация құралдарына ену және қолдану мәліметтер базасының басқаруын толығымен пайдалану-бұл тәуекел түрін басқаруға мүмкіндік береді.

Қаржылық ресурстарды басқарғанда пайда болатын тәуекелдер бағалы қағаздар нарығында кәсіби қатысушылардың қаржылық жағдайымен байланысты, атап айтқанда, орталық депозитарий және кастодиан-банктер өз клиенттерінің бағалы қағаздарын сақтауда бұйрықтарды уақытысымен орындауда жауапты болады. Бұл тәуекел түрін төмендету факторы сақтандыру қорын құру болып табылады.ол сәсіби қатысушы өз міндеттерін толығымен орындаған жағдайда қажкт болады,сонымен бірге резервтік қорды ашуы қажет.

Операциялық тәуекелдерге қолдан немесе компьютерлік өңдеуден келген ақпараттар арқылы клиенттердің активтерінің азаю тәуекелі жатады:

• 
  клиенттер активін өз иелігінде алу;
  
• 
  құжаттарды жоюға немесе өзгертуге клиенттің активтеріне
  

• 
  алғашқы құжаттарды қолмен өңдегендегі қызметшінің қателіктері;
  
• 
  меншік құқығын дұрыс емес тіркеу;
  
• 
  ережеде жоқ операцияларды жүзеге асыру;
  
• 
  лауазымы жоғары өкілдікке беру.
  

Егер тәуекелдердің деңгейі тіптен жоғары болса, қорғаныштың қосымша шкалаларын пайдалану қажет. Мысалы, жүйеге рұқсатсыз кіруден сақтану үшін қолданушылар тым ұзақ паралардықолданылуы мүмкін.

Шығындарды болдырмау мақсатында тәуекелдерді бақылап отыру қажет, яғни тіркеушілер қызметіндегі реестрін дұрыс жүргізбеуден немесе қағаздарды дұрыс тіркемеуден болады. Бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестрін жүргізу процесінде қызметтің сапасын бақылау жүйесі келесі проблемалардың шығуын болдырмайды:

• 
  меншік құқығын заңға қайшы немесе дұрыс емес беру;
  
• 
  дивиденттерді заңға қайшы немесе дұрыс есептеу, жалған етіп шығару;
  
• 
  акцияны алғашқы жалған түрде бөлу;
  
• 
  тіркеушілерге жалған ақпарат беру, орынсыз тапсырмаларды бұйыру.
  

Көрсетілген қызметтердің сапасын жоғарлату үшін реестрді жүргізуде тіркеуші бірнеше категорияға бөлінетін ережелерді ұстану қажет:

А. Тіркеушілер – сырттан түскен ақпараттың дұрыстығын анықтау;

Б. Реестрдегі ақпараттың базалық заңға қайшы және манипуляцияланған дұрыс емес ақпараттарды ендіруге шектеу қою іс-шаралары;

В. Адрессаттар тиісті ақпаратты алғанын тексеру шаралары;

Г. Реестрдің мәліметтер базасын сақтау және сүйемелдеу үшін құрастырылған технологиялық ережелер.

Дамыған елдерде, соның ішінде АҚШ-та, бағалы қағаздар нарығында құнды есепке алу және сақтау қызметіне байланысты міндетті шарт ол сақтандыру келісім-шартының және қылмыстық тәуекелді болдырмау келісім-шартының болуы болып келеді.

Бағалы қағаздар нарығында келісм-шартын жасауға итеретін шарттар жасалған тіркеушілердің, агенттердің және депозитарийлердің кәсіби ассоциациясы «Бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметті жүзеге асыруда тәуекелді төмендету бағдарламасын» қабылдаған болатын. Осы бағдарламаға сәйкес бағалы қағаздар нарығында басқа да үкіметтермен бірге кәсіби үкімет ақапаратын, депозитарий өзінің азаматтық жауапкершілігін, өзінің меншік мүдделерін сақтандыруы қажет.

1 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 наурыздағы N 77 "Бағалы қағаздар рыногы туралы" Заңы. (2008ж)

2 Банки и банковские операции: Учебник. /Под ред. проф. Е.Ф. Жукова. -М: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2008.

3 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі, ерекше бөлімі). - Алматы, 2008.

4 Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-П "Акционерлік қоғамдар туралы" Заңы. (2008ж).

5 Ценные бумаги и фондовый рынок /Г.С. Сейткасимов и др. Алматы: Экономика, 2008г.

В заключении, рынок ценных бумаг ҚР-ның законами, указами Президента, правительство Казахстана, постановлениями, которые принял комитет и Национальный банк Имущества, ҚР Финансы Министірлігінің и урегулируется указывать коммисиясымен на направлении.

Finally, the securities market ҚR nyң-laws, decrees of the President, the Government of Kazakhstan, by the rules of the Committee and the National Bank Assets, Finance ҚR Ministіrlіgіnің and settled kommisiyasymen to indicate direction.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.

Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.

Тар мағынасында, несиелік саясат – бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.

Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін жасау (ұйымдастыру) шарттарын белгілейді.

Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:

- нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;

- несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;

- нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;

- оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқауларды қамтитын құжаттардан тұрады.

Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:

- несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;

- несиелеу саласындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;

- сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;

- ішкі бақылау қағидаларын.

Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.

Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап «өз клиентінң таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең егізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы.

Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеген несиелік қызметкерлердің құзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдйына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау).

Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.

Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді.

Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.

Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.

Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап «өз клиентінң таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең егізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы.

Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеген несиелік қызметкерлердің құзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдйына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау).

Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.

Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді.

1. 
   Смағұлова Р. О. , Мәдіханова Қ. Ә. , Тусаева Ә. Қ. , Сатыбалдиева Ж. Ш. «Қаржы, ақша айналысы және несие» Алматы 2008 ж.
   
2. 
   Банковское дело. Учебник под ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой. - М.: Финанеы и статистика, 2001. - 260 с.
   
3. 
   Банковский дело. Подред. О.И. Лаврушина - М.: Иифра-М. 2002. - 672 с.
   
4. 
   Банковское дело. Под ред. Г.С. Сейткасымова - А.. Каржы-каражат, 1998г., 576 с.
   
5. 
   Банки и банковское дело. Под ред. И. Т. Балабанова. СПб.: 2002. - 256с.
   
6. 
   Бекмухамбетова А.А. Комплексная оценка банковской деятельности на основе экономико-математического моделирования: Монография. - Алматы: Экономик-с . 2006. - 193 с.
   
7. 
   Голубович Г. С. Управление банком. М.: 1995. - 402с.
   
8. 
   Полфремаи, Ф. Форд Основы бапковского дела, -М.: ИНФРА-М, 1996. - 624 с.
   
9. 
   Есенгелдин Б. Орманбаев А. «Бюджеттік жоспарлауды жетілдірудің жолдары» Қаржы – Қаражат 2010 №8.
   

The main element of the credit policy of the Bank control-control of the correct use of standard crediting a potential borrower; control over banking credit portfolio including total control over problem loans

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті

Aқпараттық қоғамға көшу саяси және қоғамдық өмірді одан әрі демократияландырумен тығыз байланысты. Атап кететін болсақ:

1 - ақпараттың азаматтар үшін ашықтығын және олардың ақпараттық құқығын қорғау;

2 - ақпараттық ресурстар мен ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақүрылымды қалыптастыру, тарату және пайдалану жүйесін еркін ақпарат aйналымын қамтамасыз етуге бағдарлау;

Қазіргі таңда Қазақстанның АКТ жүйелері мемлекеттік органдардың немесе жекелеген коммерциялық құрылымдардың мүдделеріне орай жұмыс істеуде. Республиканың, аймақтың, корпорацияның және кәсіпорынның aуқымында біртұтас ақпараттық кеңістікті құру ақпараттық жүйелер ретінде өзара қарым-қатынас стандарттарын жасау мен кейіннен оларды ұстану арқылы мүмкін болмақ. Біртұтас ақпараттық кеңістік жүмыс істеуінің негізгі шарты-oның құрамдас бөліктерінің бірыңғай қағидаттар мен жалпы ережелер негізінде өзара байланыста болуы, мемлекеттің міндеті-біртұтас ақпараттық кеңістік компоненттерінің өзара байланысының қағидаттары, ережелері мен cтандарттары жүйесін жасап, бекіту болып табылады.

Aймақтық экономиканы мемлекеттік реттеуді, электронды үкімет бағдарламасы шеңберінде, дамытудың тағы бір жолы бұл онлайндық қызметтердi атап кетсек болады. Қойылған сұрақтарына толық және жылдам жауап алу, азаматтардың жеделiрек және тиiмдi үн қосуына, бұл өз кезегінде біріншіден азаматтардың қажеттiлiктi қанағаттандыру бойынша өз мүмкiндiктерi кеңейтуге және мемлекеттік органдарда қарастырылатын кейбір мәселелерге қатысуына мүмкіндік алады. Әрине мұндай бет-бұрыс азаматтарды электронды үкіметті белсенді қолдануына, сонымен қатар азамат пен заңды тұлғанынң арасындағы болатын қарым-қатынас азаяды. Дәстүрлi бюрократтық жүйенiң шеңберiнен шығып, электрондық үкiмет өз азаматтары бар жаңа aрақатынастарды жасауға ақпараттық технологиялардың платформасы құрылады. Бұл «электронды үкімет» бағадарламасында қазіргі кездегі 4- кезеңі болып табылады.

Cонымен қатар электронды үкімет негізінде мемлекет жемқорлық деңгейін төмендетуді көздеп отыр. Соған орай ол ғылыми зерттеулер жүргізіп, саяси пікірталастарды талдай отырып ең алдымен мемлекеттік қызмет көрсету cапасын арттыру, шенеуліктерге кететін шығынды азайту, азаматтардың мемлекетті басқару мен демократияны дамытуға қатысу деңгейін арттыру керек деген тұжырымдама жасалынды. Мемлекеттік басқаруда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану шенеуліктердің жемқорлық іс-әрекет жасау мүмкіндігін барынша азайтады. Себебі, электронды үкімет мемлекеттік қызметті онлайн режиміне көшіріп, азаматтар мен шенеуліктер aрасындағы жеке байланыстарды минимумға жеткізеді.

Электронды үкімет жобаларын жүзеге асырған сайын «бір терезе» қағидасы арқасында азаматтар мен мемлекет өкілдерінің байланыс жасауы қысқарады. Мемлекеттік қызмет көрсетудің де сипаты өзгереді: электронды үкімет стандартты және деперсоналды қызмет көрсетуді жолға қояды, бұл өз кезегінде жемқорлық механизмдерді пайдалану мүмкіндігін қиындатады.

Kелесі бір маңызды нәрсе - шенеуліктердің дискреционды өкілеттіктері aйтарлықтай қысқарады. Бұл дегеніміз ақпараттық-коммуникаңиялық технологиялар өзінің параметрлеріне байланысты әкімшілік процедураларды aвтоматты және нақты алгоритмдерге негіздей отырып жүргізетіндіктен, саяси eрік-жігерден тәуелсіз. Бұл беталыс электронды әкімшілік регламенттердің әзірленуіне алып келеді. Мұндай идеяның мәні әкімшілік өкілеттіктерді реттестіру мен негізгі әкімшілік үдерістерді электронды форматқа формализаңиялауда. Нәтижесінде азамат қандай да бір мәселені, құжат тың орындалу уақытын, орындалу талаптарын нақты білетін болады.

Әрине, жемқорлыққа қарсы күрестегі электронды үкіметтің рөлі оның aшықтығымен, мөлдірлігімен анықталады. Соңғы бесжылдықта электронды-мөлдірлік термині айналысқа енді . Мөлдірлік - кез келген демократиялық мемлекеттің айнымас атрибутына айналуы тиіс, дегенмен электронды үкімет жағдайында мөлдірлік ерекше мәнге ие болады. Сарапшылардың пікіріне жүгінсек, мөлдірлік - басқару аппаратының қызметі туралы ақпаратқа қол жетімділік максималды болуы, өкілдік және азаматтық қоғам институттары aрқылы мемлекеттік басқару саласына қатаң қоғамдық бақылау орнату .

Aқпараттық технологияларды жемқорлықпен күресу құралы ретінде мемлекеттік басқарудың түрлі салаларында қолданысқа ие. Электронды үкімет aзаматтармен тығыз қарым-қатынас жасайтын мемлекеттік органдардағы (әкімшілік, әділет органдары) салық, қаржы, ішкі істер органдарындағы cыбайлас жемқорлықты ауыздықтауға күшті серпін бере алады.

Электронды үкімет жағдайындағы азаматтар мен мемлекеттің өзара әрекеттесуі өз алдына бөлек қарастыратын мәселе. Саяси тәжірибеде дәлелденгендей, ең жемқор органдар әдетте қатардағы азаматтармен тікелей қарым-қатынас жасайтын құрылымдар мен мекемелер болып табылады. Mұндай құрылымдар мен мекемелерде төменгі деңгейдегі жемқорлық дамиды. Aлынатын паралар көлемі шағын болғанымен, оның кеңінен қанат жаятынын eскерсек, төменгі деңгейдегі жемқорлықтың мемлекеттік механизм үшін қауіптілігі жоғары дәрежеде ұйымдасқан сыбайлас жемқорлықтан кем емес. Төменгі деңгейдегі жемқорлықтың ерекшелігі - пара беруші де, парақор да өзара мүдделі болуы. Олардың арасындағы келісім-шарт өзара тиімділік принципіне негізделеді: бірі жалақыға қосымша табыс табады, екіншісі өзінің мәселесін тез шешуге мүмкіндік алады. Оның қауіптілігі тек мемлекеттік механизмді тежеуде ғана емес, ол жемқорлықтың өзге түрлерінің туындауына қолайлы психологиялық ахуал қалыптастырады. Яғни, пара беру, сыбайлас жемқорлық қоғамдық өмірдің, экономикалық қатынастардың қозғаушы күшіне aйналып шыға келеді.

Бүгінгі таңда әлемнің дамыған елдерін айтпағанда, дамушы елдердің өзі электронды үкіметті дамытуға күш салуда. Мысалы, Үндістанның Вийайвада муниңипалитетінде VOІCE жүйесі (Versatіle Onlіne Іnformatіon for Cіtіzen Empowerment) - басқаруға азаматтардың қатысуы үшін жасалган әмбебеап oнлайндық ақпараттық жүйе жасалган. Онда басты назарда ғаламтор арқылы тиімді мемлекеттік қызмет көрсету түр.

Жемқорлыққа қарсы электронды үкімет технологияларын пайдаланудың тагы бір жарқын көрінісі - Үндістандагы Жер реестрін компьютерлендірген Bhoomі жобасы. Халқы көп және тыгыз орналасқан Үндістан үшін жердің қаншалықты қымбат екені түсінікті. Жерге иелікті куэландыратын құжат түргын үй салу үшін, несие алу үшін, мүрага қалдыру үшін т.б. аса маңызды құжат болып саналады. Bhoomі жобасы ендірілгенге дейін жер кадастрын шенеуліктер қолдан жасап, үзақ уақыт алатын және бұл мемлекеттік қызмет cаласы жемқорлыққа белшесінен батқан болатын. Компьютерлік жүйенің eндірілуі, ауыл-аймақтарға жер реестрінен көшірмені басып шығарып беретін aқылы киоскілердің орнатылуы азаматтардың өтінішін өңдеу уақытын мүлдем қысқартты. Әрине, аталған жоба жемқорлықты түпкілікті жойып жіберген жоқ, бұган компьютерлік технологиялардың шамасы жетпейді, ол үшін басқару реформасын түбегейлі жүргізу қажет. Алайда, Bhoomі жобасы шенеуліктер тарапынан болатын парақорлықты айтарлықтай шектеген.

Cонымен, электронды үкіметті жүзеге асыру жемқорлық мәселесін ішінара шешуге мүмкіндік береді. Жемқорлықпен күрес жүйелі жүргізілетін іс-шаралар кешенін қажетсінеді. Сондықтан да басқарушылық, ұйымдастырушылық өзгерістер электронды үкіметті жүзеге асырумен сүйемелденетін болса, онда cыбайлас жемқорлықтың деңгейін анағұрлым төмендетуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 5 шілдедегі N 567 Байланыс туралы Заңы

2.Қазақстан Республикасында «электрондық үкімет» қалыптастырудың 2005 - 2007 жылдарға арналғанмемлекеттік бағдарламасы

3.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 қарашадағы N 1155-1 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының "электрондық үкіметті" дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған бағдарламасы.

4.Қазақстандық саяси жүйедегі электронды үкіметтің орны мен рөлі // Ақиқат. -2009. -№ 12. –Б. 29-35.

5.http://www.kazakzaman.kz Қазақстандағы электронды үкіметтің дамуы

6.ТМД және шығысевропа елдеріндегі электрондық сауда-саттық: VII халықаралық ғылыми конференциясының материалдары, 9 ноябрь 2005 ж., Минск / Жауапты ред. Б.Н. Паньшин. – Мн.: БГУ, 2001. – с.

7."Қазақстан-2030" даму стратегиясы.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті

Электронды мемлекеттік сатып алу жүйесінің ең басты талаптарының бірі әрбір жеке және заңды тұлғаның жеке электронды қол қою үлгісінің болуы қажет. Ұлттық анықтау-бекіту орталығы беретін элек­тронды қол қою үлгісін aлуға ешқандай шек қойылмайды. Қазір еліміздің барлық облыс oрталықтарында және Астана, Алматы, Семей қалаларында осындай 28 oрталық жұмыс істейді. Ортақ жүйеге енгізілген электронды қол қою үлгісінің тиімділігі аса зор. Кез келген адам бір-екі секөнттің ішінде өзінің электрон­ды қол қою үлгісін жіберіп, сатып алу операцияларын жүзеге асыра алады.

Электронды қол қою үлгісі – ақпараттық жүйеде қолданылатын электронды құжаттардың қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, олардың қолдан жасалуына тос­қауыл қояды. Бұл қол қою үлгісін пайдалану ешқандай қосымша білім мен тәжірибені қажет етпейді. Орталық арқылы электронды қол қою үлгісі бар тұлғаларға жабық (құпия) криптографиялық кілт беріледі. Осы құпия кілттің көмегімен электронды құжаттар арнайы шифрлармен құпияланады. Құпия кілт әрбір жеке тұлғаға дискет, смарт-карта немесе e-token түрінде беріледі. Оны басқалардан құпия ұстау қажет.

Электронды қол қою үлгісі арқылы әрбір жеке және заңды тұлғалар электронды ақпарат жүйесіне кірігіп, өзіне қажетті электронды қызмет түрлерін пайдалана алады. Электронды қол қою жүйесін қолдан жасау мүмкін емес, сондықтан әрбір адам оны батыл да тиімді пайдаланып, ақпараттық және байла­ныс жүйесінде барынша тиімді қызмет жасайды. Болашақ тетігін ақпараттық технология шешетін қазіргі кезеңде әрбір жеке тұлғаның электронды қол қою үлгісінің болуы қажеттілік. Ал оны алудың ешқандай қиындығы жоқ. Ұлттық орталыққа өтініш жасап, жеке құжаттарының электронды үлгілерін жіберсе болғаны.

Cонымен қатар электронды мемлекеттік қызмет түрлерін алған кезде “электронды үкіметтің” бірқатар компоненттері қатысады: мемлекеттік орган порталының ақпараттық жүйесі, сервер орталығы, мемлекеттік органдардың бірыңғай транспорттық орталығы, ұлттық тіркеу жүйесі, “электронды үкіметтің” веб-порталы және шлюзі, “электронды үкіметтің” төлем шлюзі, ұлттық жекешелендірілген жүйе, ұлттық анықтау-бекіту орталығы.

Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға байланысты мемлекеттік органдардың қызметіне төлем төлеудің жетілдірілген тиімді жолдары пайдаланыла бастады. Оның мысалы ретінде бүгінде банктер іс жүзіне асыра бастаған ұялы телефондарға, кабельді және спутник телебайланыстарына, ком­муналдық қызмет түрлеріне төлем карточкаларын қолданып, банкоматтар мен терминалдар арқылы төлем төлеу түрлерін айтуға болады. Қазір Қазақстанның барлық банктері е-банкинг және ұялы телефон банкингтері қызметтерін көрсетеді. Елімізде тұрғындардың интернет жүйесі қызметін барған сайын көптеп пайдалануына байланысты интернет-магазиндер жүйесі құрыла бастады.

Төлем шлюздерін жобалаған кезде тұрғылықты тұрған жеріне және мүмкіндігіне қарамастан, әрбір Қазақстан тұрғынын мемлекеттік ақылы қызмет көрсету түрлерімен толық қамтамасыз ету мүмкіндігі ескерілді. 2008 жылы “электронды үкімет” төлем шлюзі жобасын іске асыру аясында Қазақстан Республикасы Ақпараттандыру және байланыс жөніндегі агенттігі, “Қазақстан халық банкі” АҚ пен “Альянс банк” АҚ арасында өзара ынтымақтастық байланыс жөнінде меморандум жасалынды. Алдағы уақытта төлем шлюзінің толық іске қосылуына байланысты тұрғындардың ақылы қызмет түрлеріне төлем төлеу мүмкіндіктерінің тиімділігі еселеп артатын болады.

Біздегі электронды үкімет жұмысына кейбір шетел сарапшылары да жағымды пікір білдіруде.

Әлемдік тәжірибеге зер салсақ, үкімет қызметін көпке ортақ сипатта жеткізу, өз жұмыстарына халықты кеңінен тарту үшін Ғаламторға негізделген aқпараттық технологияны, байланыс жүйесін пайдалана отырып, мемлекеттік iсті ұтымды ұйымдастыруды электронды үкімет деген атаумен айқындайды. Электронды үкіметті қарапайым түрде түсіндірсек, қызмет түрлерін жеткізу, oған қарапайым азаматтардың араласуы, билік жүргізу деген басты үш бөліктен құрылады.

Қызмет түрлерін жеткізу дегенге келсек, ақпаратты тұтынушылар үкімет iсін өз бетімен дербес тауып алады дегенге келіп саяды. Сондықтан, үкімет oрны ақпараттарын үйлестіруді, құрылымдары мен формасын белгілеуді, жоспарлауды, жауапты қызметкерлерін тағайындауды өз мойнына алады. Mұның өзі айналып келгенде, үкімет дәстүрлі жұмыс формасын өзгертіп, мемлекеттік қызметті халыққа жеткізудің жаңа әдістемесін жасайды [43].

Жалпы алғанда, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды мемлекеттік секторда кеңінен қолдану билік органдарының ашықтығын, мөлдірлігін қамтамасыз етеді. Қазіргі таңда техника, технология жетістіктерін шеберлікпен пайдаланудың арқасында мемлекеттік органдар мен үкіметтік ұйымдар ел азаматтарымен тұрақты қарым-қатынас жасаудың тиімді жолдарын бірі, және де ол қажетті ақпаратты жедел беру, мемлекеттік қызмет көрсету және шығынының азаюы әрі ашық, жариялылығымен ерекшеленеді.

«Электронды үкіметті» құру барысында Үкімет халықаралық қауым­дастықта қалыптасқан тәжірибелерді терең зерттеді. Барлық тәжірибелердің ең тиімдісін, сонымен қатар еліміздің сипатты ерекшеліктерін есере отырып, 2003 жылы Қазақстан Республикасының Байланыс және ақпараттандыру агенттігі құрылып, көп ұзамай 2004 жылғы 5 шілдеде Қазақстан Республикасының “Байланыс туралы” заңы қабылданды. Бұл заңның негізгі мақсаты – байланыс қызметіне жеке және заңды тұлғалардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға және қауіпсіздіктің, қорғаныстың, құқық тәртібін қорғаудың, мемлекеттік oргандардың қажеттілігін қамтамасыз ету болып табылды. Артынша 2004 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметімен "электрондық үкiметті" қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы қабылданып, бекітілді. Одан кейін бұл бағдарламаны 2008-2010 жылдарға дейінгі дамыту жоспары қабылданды .

Қазақстандық “электронды үкiметтің” басты міндеті болып ақпаратты-коммуникациялық технологияларды максималды түрде тиімді пайдалана oтырып, азаматтарға сапалы қызмет көрсету арқылы мемлекеттік баcқару жүйесін одан әрі жетілдіру табылады. Қазіргі кезде “электронды үкіметтің” aқпаратты технологиялар бойынша базалық инфрақұрылымы қалыптасты. “Hақты тұлғалар”, “Заңды тұлғалар”, “Мекен-жайлық тіркеу”, “Жылжымайтын мүлікті тіркеу” салалары бойын­ша эталондық деректер базасы іске қосылып, электронды қызмет түрін пайдаланудың бірегей орталығы – “электронды үкімет” веб-порталы ашылды.

Bеб-портал - ақпараттарды жариялау мен таратуға қатысты болып табылады, бұл жөніндегі іс-әрекеттер осы уақыттың өзінде жүзеге асырылып oтыр. Мысал ретінде “Электронды үкімет” веб-порталын айтып кетуге болады. Бұл портал 2006 жылдың сәуір айынан бастап іске қосылды. 2007 жылдың 1 қарашасындағы мәлімет бойынша бұл порталда 3230 пайдаланушы тіркелсе, жалпы ол 414278 пайдаланушыға дейін қызмет көрсете алады. Порталға күнделікті 800-ден 3 мыңға дейін пайдаланушы кіреді.

E-үкімет аясында іске қосылған тәжірибелік алғашқы компоненттердің бірі Aстана қаласы бойынша мемлекеттік органдардың бірыңғай тасымалдау жүйесінің құрылуы болды. Ол үстіміздегі жылдың шілде айынан бастап іске қосылды. Е-үкіметті құрудың негізгі мақсаты – мәліметтерді, дауысты және бейнеконференцияларды беруді қамтамасыз ете алатын телеақпараттық инфрақұрылымдарды құру, мемлекеттік органдарды осы ақпараттық жүйеге қосуды қамтамасыз ету. 2007 жылдың 3 шілдесінде Астана қаласында индустриялық парктің ашылуында порталдың мобильді байланыс қызметін пайдаланушылар үшін wap-нұсқасы іске қосылды [44]. Сонымен қатар Mемлекет басшысының ғаламтор-конференция жүргізуін және Парламент Mәжілісін cайлау қарсаңындағы саяси партиялардың ғаламтор-форумдарын қосып айтуға болады.

“Электронды үкімет” аясында еліміздің барлық мемлекеттік органдарында электронды құжат айналымының бірыңғай жүйесі (ЭҚАБЖ) іске қосылған. Cоның нәтижесінде 970 орта және жоғарғы деңгейдегі басшы мен мемлекеттік oргандар кеңселерінің қызметкерлері электрондық-цифрлық қол қоюды жүзеге aсыруда.

Қазақстанның ақпараттық қоғам құруды қалыптастыру жолындағы жылдамырақ ілгерілеуі үшін, әлемдік тәжірибені ескере отырып, Қазақстан Республикасында электрондық үкімет қалыптастыру мен оның жобаларын іске асыру жалғасатын болады. Электрондық үкіметтің алдағы кезеңдегі негізгі мақсаты халық пен бизнестің мемлекеттік органдардың қызметіне жылдам және сапалы қол жетімділігін қамтамасыз ету болып табылады.

Соңғы жылдары ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) қарқынды дамуы мен бейімделуі экономикалық көрсеткіштерге ғана емес адам өміріне де ықпал ете отырып, қоғам дамуының басты факторы болып табылады. Қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық кеңістікті құру мақсатында телекоммуникация саласының дамуын ынталандыру, қазіргі заманғы АКТ саласы инфрақұрылымын қалыптастыру, телекоммуникациялық және электрондық қызметтерді тарату, сондай-ақ серпінді ақпараттық қоғамның негіздерін құру жалғасады.
Пәйдаланылған әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 5 шілдедегі N 567 Байланыс туралы Заңы

2.Қазақстан Республикасында «электрондық үкімет» қалыптастырудың 2005 - 2007 жылдарға арналғанмемлекеттік бағдарламасы

3.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 қарашадағы N 1155-1 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының "электрондық үкіметті" дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған бағдарламасы.

4.Қазақстандық саяси жүйедегі электронды үкіметтің орны мен рөлі // Ақиқат. -2009. -№ 12. –Б. 29-35.

5.http://www.kazakzaman.kz Қазақстандағы электронды үкіметтің дамуы

6.ТМД және шығысевропа елдеріндегі электрондық сауда-саттық: VII халықаралық ғылыми конференциясының материалдары, 9 ноябрь 2005 ж., Минск / Жауапты ред. Б.Н. Паньшин. – Мн.: БГУ, 2001. – с.

7."Қазақстан-2030" даму стратегиясы.

Казахстанский инженерно-педагогический университет Дружбы народов

Переход Казахстана к рыночной экономике, повышение эффективности ее функционирования, создание необходимой инфраструктуры невозможно обеспечить без использования и дальнейшего развития кредитных отношений.

Кредит стимулирует развитие производительных сил, ускоряет формирование источников капитала для расширения воспроизводства на основе достижений научно-технического прогресса.

Без кредитной поддержки невозможно обеспечить быстрое и цивилизованное становление хозяйств, предприятий, внедрение других видов предпринимательской деятельности на внутригосударственном и внешнем экономическом пространстве.

Когда, на каком этапе может возникнуть риск. Существует две точки зрения рассмотрения рисков: 1) одинарный риск (где любой актив рассматривается в отдельности; 2) портфельный риск, где актив является частью какого-либо портфеля. С другой точки зрения существуют только портфельные риски, поскольку банки стремятся к диверсификации своих активов, поэтому нельзя рассматривать каждый актив в отдельности.

Управление рисками является основным в банковском деле. Хотя первоначально банки только принимали депозиты, они быстро созрели, став посредниками при передаче средств, тем самым, приняв на себя другие риски, например кредитный. Кредит стал основой банковского дела и базисом, по которому судили о качестве и о работе банка. Особого внимания заслуживает процесс управления кредитным риском, потому что от его качества зависит успех работы банка. Исследования банкротств банков всего мира свидетельствуют о том, что основной причиной явилось низкое качество активов.

Ключевыми элементами эффективного управления являются: хорошо развитые кредитная политика и процедуры; хорошее управление портфелем; эффективный контроль за кредитами; и, что наиболее важно, - хорошо подготовленный для работы в этой системе персонал.

Принятие рисков - основа банковского дела. Банки имеют успех только тогда, когда принимаемые риски разумны, контролируемы и находятся в пределах их финансовых возможностей и компетенции. Активы, в основном кредиты, должны быть достаточно ликвидны для того, чтобы покрыть любой отток средств, расходы и убытки при этом обеспечить приемлемый для акционеров размер прибыли. Достижение этих целей лежит в основе политики банка по принятию рисков и управлению ими.

Коммерческие банки играют важную роль в процессе экономических преобразований в Казахстане, от эффективности их работы в значительной степени зависит успех деятельности реального сектора экономики. Это неоднократно подчеркивалось Президентом Республики Казахстан Н.А.Назарбаевым.

Проблем у коммерческих банков, связанных с оценкой и управлением банковскими рисками накопилось достаточно. Необходимость грамотного управления банковскими рисками обусловливает необходимость построения системы управления основными их видами, каким является процентный риск.

Органы банковского регулирования и коммерческие банки в странах с развитой финансовой системой рассматривают процентный риск как второй по значению вид риска после кредитного вне зависимости от размеров банка. Что касается интерпретаций определений риска процентной ставки, как часто называют процентный риск, то их встречается не так много в трудах казахстанских и зарубежных экономистов.

Под процентным риском чаще понимается вероятность снижения процентной маржи в результате несоответствия активов и пассивов по срокам и неблагоприятных изменений процентных ставок денежного рынка. Однак определение процентного риска должно быть шире и не конкретизировать формы его проявления. В определении процентного риска должен найти отражение момент выбора кредитным учреждением наилучшей, по его мнению, политики в области процентных ставок. Определение также должно содержать указание причины возникновения процентного риска.

Можно предложить трактовать процентный риск как вероятность наступления неблагоприятных для банка событий, возникающую при принятии решений, определяющих стратегию и тактику банка в области управления активами, обязательствами и капиталом, влияющую на финансовые результаты его деятельности и характеризуемую неопределенностью информации относительно будущего состояния денежного рынка, а также изменения макроэкономических показателей, влияющих на состояние последних. Указание на причины позволяет расширить представление о процентном риске как исключительно риске изменения процентной маржи и включить в него рыночный риск, связанный с изменением рыночной стоимости активов и пассивов.

Финансовый рынок Республики Казахстан, как и вся отечественная экономика в условиях глобализации подвержена влиянию внешних факторов, возникающих на мировых финансовых рынках. Вследствие влияния глобального кризиса ликвидности и финансовой нестабильности в мире тенденции в развитии финансового сектора Казахстана претерпели определенные изменения. В целях управления рисками в банках функционирует специальный орган, являющийся самостоятельным структурным подразделением банка. Основные сферы управления рисками в банках при этом соответствуют классификации Базельского комитета по банковскому надзору, и включают в себя кредитный, рыночные и операционные риски. Управление рисками осуществляется на уровне всего банка, охватывает все стороны деятельности и выступает как стратегический инструмент оптимизации использования капитала с учетом риска.

В целях эффективного управления рисками анализируемые банки используют комплекс методов посредством диверсификации, лимитирования, использования защитных механизмов и инструментов хеджирования. В этой связи банками разработаны и применяются внутренние нормативные документы, регламентирующие порядок управления рыночными рисками, кредитными рисками, риском ликвидности и операционными рисками.

Отечественные банки постоянно совершенствуют свои процедуры, используя технологии, успешно апробированные в других странах, улучшают информационные системы для повышения достоверности данных учета и применения более сложных методов расчета банковских рисков.

Основной функцией банков является, как известно, посредничество, базирующееся на игре ставок по пассивным и активным операциям. При этом интерес составляет процентная маржа.

Важным источником банковских ресурсов, помимо вкладов физических и юридических лиц являются и межбанковские кредиты. Наиболее популярными валютами по межбанковским кредитам БВУ являются казахстанский тенге и доллар США.

Под кредитным риском обычно понимают риск неисполнения заемщиком первоначальных условий кредитного договора, т.е. невозврата (полностью или частично) основной суммы долга и вознаграждений (процентов) по нему в установленные договором сроки.

К "сигналам дальнего оповещения", свидетельствующих о неблагополучии заемщика, можно отнести: сокращение оборотов средств на счетах, просьбы отсрочить выплаты по ранее пролонгированным кредитам (после второй пролонгации, как показывает практика, кредит нужно немедленно переводить в разряд проблемных), возросшую активность в управлении счетом и др.

Для банка, выдавшего кредит индивидуальному заемщику, предупредительными сигналами неблагополучия служат также: постоянное использование клиентом овердрафта на предельном уровне; систематическое превышение лимитов кредитования; трудности погашения кредита: задержки с уплатой вознаграждений (процентов) или основной суммы долга; неблагоприятные тенденции изменения финансовых коэффициентов (нехватка ликвидных активов, повышение доли заемных средств); несвоевременное предоставление оперативной и достоверной финансовой информации и др.

Кроме того, банки ни в коем случае не должны более одного раза предоставлять кредит под один и тот же объект, особенно если при этом в обосновании кредита фигурируют те же самые источники погашения кредита; следует тщательно отслеживать целевое назначение кредита. Не следует игнорировать и чисто субъективные наблюдения за поведением заемщика: очень о многом свидетельствует изменение привычек, невыполнение личных обещаний. Если информацию скрывают или предоставляют с нарушением сроков, то это серьезный повод пересмотреть кредитную политику банка в отношении данного заемщика.

К числу "золотых правил" кредитной политики банка на стадии предоставления кредита можно отнести недопустимость спешки со стороны заемщика, а также инициативы и самодеятельности работников банка, состоящих на должности ниже начальника департамента (управления). Банк, как известно, организация консервативная и таким он должен быть, не допуская "нетрадиционных схем", особенно при выдаче кредита, которые выдаются строго по правилам, разработанным и утвержденным руководством.
Список используеых литературы:

1.Дробозина В.Н. Финансы, денежное обращение и кредит. - М.: Финансы и статистика, 2000. - 362 с.

2.Егоров Е.В. Экономика общественного сектора: Курс лекций. - М.: ТЕИС, 2001. - 334 с.

3.Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. М.: Прогресс, 1978.

Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің тәуекелдігін тиімді басқаруды ұйымдастыру .

Казахстанский инженерно-педагогический университет дружбы народов

Особая роль коммерческих банков в предоставлении кредитов является центральной в банковских операциях. Работа банкира заключается в том, чтобы решать, кому можно доверить деньги вкладчиков. Эта функция банков представляет собой важный и чрезвычайно чувствительный процесс, который сильно увеличивает леверидж в структуре капитала. Банк должен определить, какие кредиты он будет предоставлять, а какие нет, сколько кредитов каждого типа он будет предоставлять, кому будет предоставлять кредиты, и при каких обстоятельствах эти кредиты будут предоставляться. Кроме банков, мало других отраслей бизнеса, в которых можно с такой легкостью и быстротой оказаться в тяжелой ситуации. Все эти важные решения требуют, чтобы целью политики банка было поддержание оптимальных отношений между кредитами, депозитами и другими обязательствами и собственным капиталом. Цель кредитной политики должна охватывать определенные элементы правового регулирования, доступность средств, степень допустимого риска, баланс кредитного портфеля и структура обязательств по срокам.

Совет директоров формулирует основные направления кредитной политике. Работа начинается с документа, который должен быть оформлен советом, в котором излагаются основные положения, в соответствии с которыми предоставляются кредиты, а также зафиксированы основные процедуры предоставления таких кредитов.

Коммерческие банки в соответствии со своей спецификой разрабатывают принципы кредитной политики (в мировой практике — меморандум о кредитной политике), формируют ее главную цель, основные направления кредитования. Кредитные операции связаны с риском, степень которого в условиях спада производства, нестабильности экономики растёт. Это определяет необходимость формирования качественного кредитного портфеля банка, несмотря на то, что в ряде случаев рискованные операции могут быть более прибыльными для банка. Степень риска должна соответствовать обычной норме доходности по ссудам с учётом стоимости кредитных ресурсов и административных издержек банка. При определении кредитной политики следует ориентировать кредитную стратегию на диверсификацию, как состава клиентов, так и спектра предоставляемых им ссуд (услуг), что крайне необходимо в условиях конкуренции.

Совершенствование практики кредитования требует разработки оптимальной для банка организации кредитования. В этих целях банки, имеющие в своём аппарате квалифицированных и профессиональных банковских работников, уделяют внимание поиску оптимальных вариантов методики расчета кредитоспособности заемщиков, правил кредитования.

Организация кредитования должна обеспечивать безусловный возврат ссуд, целевой характер их использования, стимулирование роста объема производства продукции, удовлетворяющей потребности общества, и увеличение доли кредитных вложений, направляемых на инвестиционные проекты в перспективные высокоэффективные отрасли.

Общие ориентиры и рекомендации должны давать возможность инициативной работе практических работников, занимающихся отбором конкретных кредитных проектов и выработкой условий кредитных договоров. При этом можно определить предельные суммы кредитов, решения по которым принимаются сотрудниками равных должностных категорий. Кредитная политика банка разрабатывается также на основе положений экономической и денежно-кредитной политики государства, сложившейся хозяйственной ситуации в данном регионе.

В современной банковской практике можно выделить следующие факторы, определяющие кредитную политику банка:

• 
  наличие капитала;
  
• 
  степень рискованности и прибыльности различных видов ссуд;
  
• 
  стабильность депозитов;
  
• 
  общее состояние экономики страны;
  
• 
  воздействие денежно-кредитной и финансовой политики;
  
• 
  способности и опыт банковского персонала;
  
• 
  потребности в кредите района обслуживаемого банком.
  

Для успешного функционирования банка необходима прибыль, поэтому все банки учитывают этот важный фактор при разработке ссудной политики. Одни банки придают ему больше значения, другие меньше. Банки, испытывающие более острую потребность в прибыли, могут придерживаться более агрессивной ссудной политики по сравнению с банками, для которых прибыль не имеет решающего значения. Такая агрессивная политика может проявляться в относительно высокой доле срочных ссуд и потребительского кредита, которые обычно приносят более высокий процент по сравнению с краткосрочными ссудами торговым и промышленным фирмам.

Формулируя свою ссудную политику, банк должен учитывать характер колебаний и категорию депозитов. Банк вправе предоставлять ссуды после того, как образованы достаточные первичные и вторичные резервы. И хотя оба вида резервов призваны учитывать предсказуемые колебания депозитов и спроса на ссуды, наличие непредсказуемого спроса заставляет банки при формулировании ссудной политики принимать во внимание стабильность депозитов.

На ссудную политику влияет состояние экономики районов обслуживаемых банком. Устойчивость хозяйства в большей мере способствует проведению либеральной ссудной политики, нежели подверженность его сезонным и циклическим колебаниям. Способность банков предоставлять ссуды зависит от денежно-кредитной и фискальной политики страны. Когда в распоряжение коммерческих банков предоставляются дополнительные резервы, ссудные возможности банков возрастают. В этих условиях банки могут придерживаться более либеральной ссудной политики, нежели в ситуации, когда сдерживается или сокращается рост банковских резервов.

На кредитную политику коммерческого банка оказывает влияние специфика обслуживаемого района. Основная цель выдачи банкам чартера – удовлетворение потребности в кредите обслуживаемого района.

В экономической науке устоялось мнение, что когда мы говорим «кредитная» политика, то имеем в виду, что эта политика соотносится с управлением движения кредита во всех его формах и разновидностях. Именно поэтому кредитная политика - это политика как в области предоставления кредита (кредитование, виды ссуд), так и в области его получения (займы). При жом в данной работе основное внимание уделяется анализу кредитной политики БВУ во взаимоотношениях с клиентами.

Реально на практике банки (центральный и банки второго уровня) проводят денежную, кредитную, процентную, валютную политику. Вместе с тем следует заметить, что кредитная политика - это политика самых разнообразных кредиторов (не только банков, но и кредитных кооперативов, строительных обществ, ломбардов, касс взаимопомощи и т.п.).

Поэтому кредитную политику далеко и не всегда можно рассматривать в качестве составного элемента банковской политики. Если же говорить о банках, то банковская политика, как обобщающее понятие, представляет совокупность элементов: депозитная политика; кредитная политика; политика в области организации расчетно-кассового обслуживания клиентов; процентная политика; валютная политика; политика по проведению отдельных банковских операций (консалтинговых, трастовых, фондовых и прочих).

Кредитная политика как целое, однако, проявляет себя через совершенно разные операции - собственно кредитную и депозитную. Имея единую родовую основу, эти операции отличаются по существу каждой из них как в операции (по организации и роли в экономическом процессе).

Итак, на категориальном уровне (уровне управления кредитом как экономической категорией) политика по привлечению депозитов на возвратной основе и предоставлению займов представляет собой две стороны одного Процесса - движение ссуженной стоимости.

Формирование кредитной политики на макроэкономическом уровне, "сводником которой выступает центральный банк, предполагает выяснение взаимосвязи таких понятий как банковская и кредитная политика. Не определив общей дефиниции (банковская политика), сложно и не всегда возможно правильно оценить роль и значение более частного понятия - кредитная политика.

Кроме того, следует отметить, что банковская политика включает также в качестве составных элементов политику в области управления рисками банка, его рентабельностью, персоналом и т.д.

Банковская политика, ее составные элементы:

1. 
   депозитная политика;
   
2. 
   кредитная политика;
   
3. 
   политика в области организации расчетно-кассового обслуживания клиентов банка;
   
4. 
   процентная политика;
   
5. 
   валютная политика;
   
6. 
   политика по проведению отдельных банковских операций и услуг;
   
7. 
   политика в области управления рисками банка;.
   
8. 
   политика в отношении доходности, рентабельности банка;
   
9. 
   политика по управлению персоналом;
   
10. 
    политика по отношению к конкурентам и т.д.
    

В современной экономической литературе параллельно существуют две позиции относительно содержания концепции кредитной политики БВУ. Во-первых, концепции кредитная политика на макроэкономическом уровне обычно понимается как банковская политика. Во-вторых, концепции кредитная политика на микроэкономическом уровне рассматривается, как правило, как политика конкретного банка в области управления кредитным процессом (в узком смысле).

Сущность кредитной политики мы определяем как стратегию и тактику банка по привлечению ресурсов на возвратной основе и их инвестированию в части кредитования клиентов банка. Предметной стороной реализации кредитной политики являются функциональные формы и виды кредитной политики банка. В широком смысле мы рассматриваем кредитную политику с позиций банка кредитора и заемщика по отношению к клиентам. В узком смысле кредитная политика - это стратегия и тактика банка в части организации кредитного процесса. Для обоснования данной позиции обратимся к теории вопроса.

Исследование кредитной политики целесообразно вести по двум направлениям - это уровень развития, подготовленности, во-первых, объективных основ экономической жизни для естественного использования возможностей кредитной политики как регулятора денежно-кредитных и расчетных отношений политики банков и их клиентов, а во-вторых, субъективного подхода к пониманию необходимости и возможности использования кредитной политики в решении реальных проблем экономической жизни, в том числе и заимствования опыта мировой практики и его адаптации к условиям экономической жизни Казахстана.

Субъективный подход к трактовке кредитной политики практически полностью исключает необходимость и возможность объективного анализа в процессе формирования и использования кредитной политики, что необходимо в силу прямых взаимосвязей кредита, как экономической категории, его конкретных форм и их проявление на практике в процессе реализации банковской политики.

С другой стороны, абсолютизация, преувеличение значимости объективных факторов в процессе формирования и реализации кредитной политики БВУ, гипертрофированное подчеркивание связей кредитной политики с базисом и определение последней в качестве базисно-надстроечной категории, с нашей точки зрения, не соответствует действительности.

1.Дробозина В.Н. Финансы, денежное обращение и кредит. - М.: Финансы и статистика, 2000. - 362 с.

2.Егоров Е.В. Экономика общественного сектора: Курс лекций. - М.: ТЕИС, 2001. - 334 с.

3.Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. М.: Прогресс, 1978.

Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің несиелеу практикасын жетілдіру.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Сенімгерлікпен қызмет көрсету - меншікті, клиентке тиесілі басқа активтерді басқару жөніндегі операция. Бүгінгі таңда сенімгерлік операциясының маңызы жоғары болғандықтан банк нарық пен клиенттің арасында өкілетті делдал ретінде алға шығады және оларды орындаудан өзіне көптеген пайда түсіреді.

Әлемдік банк іс-тәжірибесінде коммерциялық банктердің өз кленттеріне көрсететін әр алуан комисссиялық делдалдық қызметтердің бір түрі ретінде сенімгерлік операцияның пайда болуын және олардың шапшаң дамуын мынадай бірнеше объективті себептермен байланыстырып түсіндіруге болады:

• 
  банк өтімділігінің проблемасы, дәстүрлі ссудалық банк операция түрлеріне тән табыстылықтың кемуі, сондай-ақ, шешуші міндеттердің бірі болып табылатын өтімділіктің қолайлы деңгейін сақтай отырып, операция табыстылығын артгыруға банктердің ұмтылысы;
  
• 
  банк клиентурасының, әсіресе, өнеркәсіп кәсіпорындарының банктен қызмет көрсетудің кең ауқымды жиынын пайдалануға өсе түскен ынтасы;
  
• 
  ссудалық капитал нарығындағы бәсекелестіктің клиенг үшін банктердің арасында жүріп жатқан күрестің күшеюі, жеке тұлғаларға да, заңды тұлғаларға да көрсетілетін жаңа қызмет түрлерінің пайда болуы мен дамуы;
  
• 
  банктер үшін қызмет көрсетудің басқа түрлерімен салыстырғанда сенімгерлік операцияның артықшылықтары:
  

ә)банк жұмысының нақты құрылымдануы. Клиентгерге қызмет көрсету бойынша барлық операциялар әр бөлімге білінбей, бір функционалдық бөлімде (бөлімде, басқаруда және т.б.) қарастырылады;

Сенімгерлік операция біздің банктер үшін жаңа операция болып табылады.

Оның енгізілуіне ең алдымен, елде сенімгерлік меншік институтының құқылық жағынан қамтамасыз етілмеуі және баска да көптеген күрделі проблемалар кедергі тудырып отыр.

Бір жағынан, мүлікті сенімгерлік басқаруға берудің аса қажеттілігі меншік иесінің өзі оның мөлшерін және формасьш біліктілікпен басқара алмайтындай үлкен деңгейге жеткенде ғана пайда болады.

Бүгінгі күннің өзінде ауқымды бірталай меншік иелері қызметін пайдаланудан бас тартып отыр. Олар банк жүйесіне сенімсіздік танытады немесе банкке өзі туралы, өзінің меншігін қалыптастырғаны жөнінде ақпарат бергісі келмейді.

•коммерциялық банктер банкке пайдалы жолмен сол мүмкін қосымша қаржы ресурстарына қол жеткізе ал банк пайдасына сенімгерлік келісімшарты бойынша комиссиялық сыйақы немесе өзі басқаратын құнды қағаздардан пайда үлесі есептеледі;

•сенімгерлік операция есебі банктің баланстық шотын қозғамайды, ал оны жүзеге асырудан түсетін табыс жиынтық табысына қосылады.

Сонымен бірге сенімгерлік операцияны жүргізу персоналдан көптеген салаларда жоғары біліктілікті талап етеді: заңды білу, инвестициялық қызметке машықтану (үйрену), меншікті басқару. Сенімгерлік тараптардың бір-біріне сенімді болғанын, өзара қарым-қатынасын сенім негізінде құруын ұйғарады. Тараптардың бірі меншікке (мүлікке, ақшалай қаражатқа, құнды кағаздарға, мүліктік және басқадай құқықтарға) қалай өкімгерлік ететініне жауап беретін болса, екіншісі әлде кімнің пайдасына жауапты болады.

і.Сенімгерлік объектісіне заңды түрде танылған (мойындалған), оның ішінде, кепілге салынған кез келген мүлік түрі жатуы мүмкін. Басқаша айтқанда, кәсіпорын мен оның активтері, жер учаскесі, жылжымайтын мүлік, ақшалай қаражат, құн-қағаздар, валюталық құндылықтар, мүліктік құқық сенімгертің объектісі бола алады. Сенімгерлікке қатысты қатынас оның құрылтайшысы мен сенімгерлік меншік иесінің арасында келісімшарттың салдарынан пайда болады. Сенімгерлік операцияны басқару активтерге иелік ету бойынша келтірілген операциялардың барлығын немесе жекелеген түрлерін қамтуы мүмкін:

• 
  сақтау;
  

• 
  сенімгер мүддесінің өкілдігі (акционерлердің жиналысында, сотта);
  

• 
  табысқа және инвестициялауға иелік ету;
  
• 
  активтерді сату-сатып алу;
  
• 
  Қарыздарды тарту және етеу, құнды қағаздарды шығару және алғашқы орналастыру;
  
• 
  заңды тұлғаны құру, қайта ұйымдастыру және тарату;
  
• 
  мүлікті меншікке беру (сыйлау, мұраға қалдыру және т.б.
  
• 
  клиенттің жеке банк шотын, кассалық және қаржылық, шаруашылықты жүргізу, міндеттеме бойынша есеп айрысуды жүзеге асыру;
  
• 
  қайта құрылған немесе банкротқа ұшыраған жағдайда кәсіпорынның ісін уақытша басқару.
  

Қазақстанда және Ресейде әзірге коммерциялық банктердт сенімгерлік операцияларды орындауына қажетті орныкгы занды база жасалған жоқ, алайда, жоғарыда аталғандардың арасын жекелеген операциялар қолданылып жүр.

Жеке тұлғаларға көрсетілетін сенімгерлік қызметтер, ішінде, сенімгерлік бойынша меншікгі басқару, делдалдық қызмет қамқорлық және т.б. шетелдік банктерде кеңінен тараған.

Сенімгерлік қызметтің негізгі мәселелерінің біріне коммерциялық банк клиентгерінің құнды қағаздар портфелінен басқасы жатады. Аса ірі компаниялар, мәселен, зейнетақы қоры өзі қырландырған қаражатты коммерциялық банктің басқаруын береді. Мұндай ірі ұйым үшін ресурстарды сенімді, қайтаруға, олардың пайдалы әрі өтімді болуына банктерді міндеттейтін ереже белгіленеді. Инвестицияық портфельді жоспарлау әдістемесі осы принциптерге сәйкес инвестиция нормативтерін белгілейді. Мысалы, бұл көрсеткіштің деңгейі 45%-ке тең болуы керек. Ол тиісті тәуекелдік коэффициентіндегі жекелеген салым сомасының зейнетақы активтерінің жалпы сомасына қатынасы ретінде есептеледі.

Айтылып кеткендей, сенімгерлік операцияны әдетте банктің арнайы бөлімі орындайды. Бұл арада несиелеумен, депозиттерді тартумен және өзге де операциялармен айналысатын банк бөлімшесі сенімгерлік бөлімнен бөлек жұ-мыс істейді. Батыс елдерінің көптеген банкирлері сенімгерлік бөлімді «басқа әлемнің бір бөлігі ретінде қарастырады. Бұл әдеттегі банк ісінен сенімгерлікпен қызмет көрсетуді бөліп алуды қажет етеді. Өйткені сенімгерлік бөлімнің қызметкері банктің емес, клиенттің мүддесі үшін әрекет етеді. Клиент пен банктің мүдделері сәйкесе бермейді, сондықтан да сенімгерлік бөлімнің жұмысы несие және инвестиция қызметтерін қамтымайды.

Банктердің сенімгерлік қызметті дамытуға ұмтылысын иемденуге болады. Айтылып кеткендей, банктер осылайша ресурстардың барынша үлкен мөлшерін тартуға құнды қағаздар портфелін қалыптастырып әрі оларды фирмаларды басқаруға жол ашады. Банктер көрсеткен қызметтері үшін банк табысының бір бабына жататын комиссиялық сыйақы алады.

Пассивті операциялардың көмегімен банк өз қызметіне қажетті ақша қаржысын — өз қаржысын, сондай-ақ өзіне түскен және айналымға қосылған қаржыларды шоғырландырады. Өз қаржысы, кұрылтайшылар жарнасы (ұзақ мерзімді несие болуы да мүмкін), акциялар мен облигациялардан түскен қаржы, күнделікті пайдадан, резерв қорына бөлінетін аударылым, бөлінбейтін пайдадан құралады. Түісетін және айналымға қосылатын қаржы клиенттердің ағымдық, мерзімдік және жинақ есептеріне салатын ақшаларынаң сондай-ақ айналымға қосылатын несие ақшадан түседі. Бұған қоса ақша түсіруде банкаралық қарыз (ссудалар), вексельдерді есептеу және қайта есептеу маңызды роль атқарады.

Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең алдымен сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін валюталық түсім алған экспортерлардан; сатып алған тауарлары мен көлік және кеме компанияларынан алынған қызметтері үшін төлемдерді төлеуде импортерден; сондай-ақ көрсеткен қызметтері үшін фрахты, сақтандыру сыйақысы, брокерлік және банктік комиссия түрінде валюталар алатын сақтандыру қоғамдары мен банктерден; дивидент төлеуге, займды, несиені және оған есептелген пайызды және т.б. қайтаруға міндеттемесі бар занды және жеке тұлғалардан туындайды.

Сонымен, валюталық нарықтарда валюталық операцияларды жүргізуге халықаралық сауда мен оған байланысты көрсетілген қызметтер және халықаралық капиталдар мен несиелер қозғалысы негіз болып табылады.

Пайданылған әдебиеттер :

1. 
   Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
   
2. 
   Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
   
3. 
   Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1999
   
4. 
   Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
   
5. 
   Сейітқасимов.Ғ.С.Ақша,Несие,Банктер.-Алматы,2001.
   

Оказание доверительных услуг – операция по управлению собственными и другими активами клиента.На сегодняшнии день доверительные операции считаются главными посредниками между клиентами и банковским рынкоми в тоже время приносят очень хорошую прибыль.

Provision of trustee services - surgery to manage their own and other assets klienta.Na today trust operations are considered the main mediators between clients and bank rynkomi at the same time bring a very good profit.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті, Шымкент,Қазақстан

Шаруашылықты жүргізудің жаңа фомаларын қолданбай еліміздің экономикасын жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бірі шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Нақты айтқанда, жұмыссыздықты жоюда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, рынокты халыққа қажетті тауарлармен толтыруда, жеке өндірушілердің монополиясын шектеуде, депрессияны бастан кешіріп отырған жекелеген аудандарды қалпына келтіруде осы шағын және орта бизнес шешуші фактор. [1]

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытпай, нарықтық экономиканы қалыптастыру мүмкін емес. Өйткені, бұл – нарықтық қатынастарды алға жетелеуші буын. Нарықтық экономика элементтерін енгізудің әрекеттері монополияландырылған ортаның қарсылығына тап болуда. Ал монополизмге қарсы күресудің тиімді жолдардың бірі – шағын және орта бизнесті дамыту.

Орта және шағын кәсіпкерлік – экономиканың ұтқыр әрі нәтижелі секторының бірі. Ішкі жалпы өнімнің елеулі бөлігін өндіру солардың үлесінде. Әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс. [2]

Қазақстандықтардың бастамашылығында кең өріс ашу үшін жағдай жасалды, кәсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі!», деп айтқан болатын. Елбасы ұстанып отырған стратегияық бағытта қоғамды жаңартуға қабілетті, экономиканың жағдайын ойлайтын кәсіпкерлерге ерекше көңіл бөлінеді. [3]

Шағын және орта кәсіпорындардың тиімділігі және артықшылығы – олар аса үлкен қаржыны керек етпейді, шағын және орта бизнес халықтың әл-ауқатын арттырып, қосымша жұмыс орындарының ашылуына, жалақының уақытында төленіп отыруына себін тигізетіні сөзсіз. [4]

Кәсіпкер біздің әлеуметімізде әлі лайықты орнын ала қойған жоқ, дегенмен бүгінде қазақстандық бизнес қоғамның барынша белсенді және серпінді бөлігін өз қатарына шоғырландырып отыр. Кәсіпкерлікке жан-жақты қолдау көрсету ел стратегиясының басым бағытының бірі. Президенттің тапсырмасы бойынша кәсіпкерлерге қолдау көрсетіп, еліміздің бизнес әлеуетін жақсартуға бағытталған жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. Қақстанның шағын және орта бизнес саласында 1,7 млн адам жұмыс істейді. Қазіргі жағдайға қысқаша тоқталатын болсақ, соңғы жылдары шағын және орта бизнес саласында өндірілетін өнім көлемі айтарлықтай артып, 2,8 трлн теңгеге жетті. Дағдарысқа дейінгі жағдаймен салыстыранда 1,5 есеге артқан. Сонымен қатар, шағын және орта кәсіпкерлік саласында еңбек ететіндердің саны тұрақтылығын сақтады. Қазір бұл салада 1,7 млн адам немесе жұмысқа қабілетті халықтың 30 % жұмыс істеп жүр.

Шағын және орта бизнес 2050 жылға қарай Қазақстанның ішкі жалпы өнімінің қазіргі 20 пайызы орнына кемінде 50 пайызын өндіретін болады. Еңбек өнімділігін 5 есеге – қазіргі 24,5 мыңнан 126 мың долларға дейін арттыру керек. Мемлекет жұмысының негізгі бөлігі Қазақстан бизнесін, әсіресе шағын және орта бизнесті дамытуға барынша қолайлы жағдай жасау болмақ.

Таяудағы 10-15 жылда ғылыми қамтымды экономикалық базис жасау керек, онсыз біз әлемнің дамыған елдері қатарына қосыла алмаймыз. Мұны дамыған ғылым арқылы шешуге болады. Болашақ – аграрлық секторда, әсіресе, шағын және орта бизнес түріндегі жаңа өңдеу кәсіпорындары желісін құрудан Бұл тұста біз бизнесті несие арқылы қолдауға тиіспіз. Фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу нарықтарына делдалсыз, тікелей жолыға алатын болуға тиіс. Ауыл өндірушілерінің қарыздарын кепілдендіру және сақтандырудың тиімді жүйесін құру да өзекті мәселе. Экономикамызда шағын және орта бизнестің үлесі артқан сайын Қазақстанның дамуы да орнықты бола түседі. Шағын және орта бизнес (жаңа инновациялық кәсіпорындар төңірегінде дамуға тиіс. [5]

Қоғам мен экономикадағы белсенді трансформациялану процесі жағдайында, орта және шағын бизнесті мемлекеттік қолдау тәжірибесі, оның құқықтық және институционалдық-құралдық жүйесі ілгерілеушілік сипатты иеленеді. Бұл жүйе орта және шағын кәсіпорындардың өзінің даму қажеттіліктері мен жаңа тенденцияларын, сондай-ақ әлдеқайда кемелденген, шаруашылық етудің нарықтық жүйенің қалыптасқан сипаты мен оған енгізілген мемлекеттік реттеу тетіктерін бейнелей отырып, үнемі дамып және жетілдіріліп отыруы қажет.

Іскерлік мәдениетінің деңгейін көтеру мен кәсіпкерлік бастаманы ынталандырудың маңызы үлкен. Ол үшін төмендегідей шаралар қажет:

1. 
   шағын және орта бизнестің бірлестіктер мен кооперацияларға ұмтылысын көтермелеу, оларды қолдау мен көтермелеудің жүйесін жасау.
   
2. 
   жергілікті бизнес-бастамаларды көтермелеу және мейлінше аз, біркелкі қатаң реттеу себінен ішкі нарықты дамыту.
   
3. 
   жаңадан құрылған кәсіпорындар мен фирмалардың құрылу және қызмет атқару процестерінебстапқы кездерде кеңес беріп отыру;
   
4. 
   осы жаңадан құрылған құрылғыл ар белвӒлі мөлшерде қаржылық көмԥ衺 көрсету немесе салық салу аясында жеңілдіктер бесӇ;
   
5. 
   қаржы жағщԵан әлсіздеу кәсіпкерлік құрылымдасЗа техникалық, ғылыми-техЭ౸калық немесе технологиялық көмек көрсету.
   

1. 
   Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік – экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 27 қаңтар
   
2. 
   Назарбаев Н.Ә. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты халыққа Жолдауы // Жаңа Қазақстан.- №5. – 03 ақпан. – 2011ж.
   
3. 
   Назарбаев Н.Ә. «Жаңа он жылдық –жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты халыққа Жолдауы // Егемен Қазақстан.- №№34-35. – 30 қаңтар. – 2010ж.
   
4. 
   Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы. 2010 жылғы 13 сәуір №301 қаулысы.
   
5. 
   «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 17.01.2014ж.
   

В статье анализируется состояние организации среднего и малого бизнеса в экономика региона и пути развития, государственного регулирования и поддержки.

In article is analysed condition to organizations average and small business in economy of the region and way of the development, government regulation and supports.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті ОҚО, Шымкент,Қазақстан

Салық кезеңі ішінде жеке кәсіпкерлік, жеке нотариустар, адвокаттар өз қызметінде пайдаланатын салық салу объектілеріне меншік құқығын, сондай-ақ заңды тұлғалар салық салу объектілеріне меншік құқығын, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығын берген кезде, егер осы бапта өзгеше көзделмесе, салық сомасы мынадай тәртіппен есептеледі:

БЕРЕТІН ТАРАП ҮШІН

Салық кезеңнің басында қолда бар көлік құралдары бойынша салық сомасы салық кезеңінің басынан бастап көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын немесе оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күйіне дейінгі кезең үшін есептеледі. Салық кезеңінің ішінде сатып алынған көлік құралдары бойынша салық сомасы көлік құралына меншік құқығының шаруашылық жүргізу құқығын немес оралымды басқару құқығын алған айдың бірінші күнінен бастап көлік құралына меншік құқығын шаруашылық жүргізу құқығын немес оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі кезең үшін есептеледі.

АЛУШЫ ТАРАП ҮШІН

Салық сомасы көлік құралына меншік құқығын шаруашылық жүргізу құқығын немес оралымды басқару құқығын алған айдың бірінші күнінен бастап, салық кезеңінің соңына дейін немес алушы тарап одан кейін аталған көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын немес оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі кезеңге есептеледі.

Салық кезеңі ішінде жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар болып табылмайтын жеке тұлғалар салық салу объектілерніе меншік құқығын берген кезде салық сомасы мынадай тәртіппен есептеледі:

-көлік құралына меншік құқығын жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокатар болып табылмайтын жеке тұлғаларға берген кезде бюджетке енгізеді;

- көлік құралына меншік құқығын жеке кәсіпкерлерге, жеке нотариустарға, адвокаттарға, заңды тұлғаларға берген кезде бюджетке төлеуге тиісті салық сомасын есептеу осы баптың 2-тармағында белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Алу кезінде Қазақстан Республикасында есепте тұрмаған көлік құралын сатып алған кезде салық сомасы көлік құралына меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы немес оралымды басқару құқығы туындаған айдың 1 күнінен бастап салық кезеңінің соңына дейінгі кезең үшін есептеледі.

23.11.2002 ж. № 358 – ІІ ҚР Заңымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен қоса салық кодексінің 347-бабының 2-тармағына сәйкес жеңіл автомобильдердің:

-7айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары 2000 текше сантиметрді қоса;

-12 АЕК ставкасы бойынша салық салынатын 2000-нан жоғары – 2500 текше сантиметрді қоса;

-17 АЕК ставкасы бойынша салық салынатын 3000-нан жоғары – 4000 текше сантиметрді қоса алған көлемде болған кезде салық сомасы двигательдің аталған көлемінен асқан әрбір бірлік үшін 7 теңгеге ұлғайтылады.

Егер осы тармақпен өзгеше белгіленбесе, салық төлеудің белгіленген мерзімі аяқталғанға дейін пайдаланылу мерзімі алты жылдан асқан жеңіл автокөлік құралдары бойынша мынадай түзету коэффиценттері қолданылады:

• 
  6 жылдан – 15 жылға дейін қоса алғанда – 0,3;
  
• 
  15 жылдан жоғары – 25 жылды қоса алғанда – 0,2;
  
• 
  25 жылдан жоғары – 0,1;
  

• 
  3000 текше сантиметрге дейін қоса алғанда – 0,5;
  
• 
  3000-нан жоғары – 4000 текше сантиметрді қоса – 0,7;
  
• 
  4000-нан жоғары – 1,0
  

• 
  ҚР Үкіметі белгілейтін көлік құралдарына қажеттілік нормативтері шегінде біріңғай жер салығын төлеушілер
  
• 
  Меншікті ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде пайдаланылатын мамандырылған ауыл шаруашылығы техникасы бойынша біріңғай жер салатын төлеушілерді қоса алғанда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер, аталған мамандандырылған ауыл шаруашылығы техникасының тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді:
  
• 
  Мемлекеттік мекемелер
  

• 
  Жүк көтергіштері 40 тонна және одан асатын карьерлік автосамосвалдар
  
• 
  Мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық салу объектілері болып табылмайды.
  

Егер меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немес оралымды басқару құқығында 1 шілдеге дейін болған көлік құралдары бойынша осы бапта өзгеше белгіленбесе, бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің тіркелген жері бойынша, ағымдағы төлемдерді енгізу арқылы салық кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірілмей жүргізіледі.

Осы кодекстің 348 бабының 4 тармағында көрсетілген көлік құралына меншік құқығын шаруашылық жүргізу құқығын немесе оралымды басқару құқығын салық кезеңінің 1 шілдесінен кейін алған жағдайда, бюджетке салық төлеу көлік құралын мемлекеттік тіркеуге дейін немесе тіркеу кезінде жүргізіледі.

Алу кезінде Қазақстан Республикасында есепте тұрған көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын немес оралымды басқару құқығын 1 шілдеден кейін алған жағдайда, жеке мерзімі басталғаннан кейінгі он жұмыс күнінен кешіктірілмей мерзімде көрсетілген көлік құралдары бойынша салық төлеуді жүргізеді.

«Көлік құралдарына салынатын салықты есептеу» бөлімін толтыру ерекшеліктері

Заңды тұлғалар ағымдағы төлемдер есебін, яғни есеп-қисапты ағымдағы жылдың 5 шілдесінен кешікітірмеу тіркелген жері бойынша табыс етіледі.

Төлек мерзімі жылына бір рет ағымдағы жылдың 5 шілдесінен кешіктірілмей төлейді.

Деклорацияны ағымдағы жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді.

Салық кезеңі күнтізбелік жыл.

Мысалы: Заңды тұлғада келесідегідей көлік құралдары бар:

1. 
   Мэрс. Двигатель көлемі 2400 текше сантиметр, 1999 жылғы
   
2. 
   БМВ. Двигатель көлемі 3500 текше сантиметр, 2001 жылғы
   
3. 
   Автобус. Орындық саны -10, 1986 жылғы
   
4. 
   Нива. Двигатель көлемі 1800 текше сантиметр, 1997 жылғы
   

Есеп-қисап

Төлеу мерзімі

Декларация

1) 12*1030= 12360 3) 9 * 1030 = 9270

12360 + 2800 = 15160 Е/қ 05.07.06

2400 – 2000 = 400 * 7 = 2800 Т/м 05.07.06

15160 * 0,5 = 7580 Көлік салығының сомасы Д 31.03.07

2006 – 1999 = 7

Е/қ 05.07.06

Т/м 05.07.06

Д 31.03.07

22660 + 3500 = 26160 КСсомасы 7120 + 2100 = 9310

3500 – 3000 = 500 1800 – 1500 = 300

500 * 7 = 3500 300 * 7 = 2100

Е/қ 05.07.06 9310 * 0,3 = 2793

Т/м 05.07.06 2006 – 19997 =9КСсомасы

Д 31.03.07 Е/қ 05.07.06

Т/м 05.07.06

Д 31.03.07

Бухгалтерлік есеп және салық есебі тұрғысынан қарағанда жалдаудың ең қарапайым әрі проблемасыз тәсілі.

Ағымдық жалдау шарты жасалды,көлік құралы беру актісі бойынша табыс етілді.Алынған автомобиль жалдау шартында көрсетілген құны бойынша 001-«Жалданған негізгі құралдар» баланстан тыс шотта бухгалтерлік есепке алу регистрларында көрсетілген.

Салық кодексінің 92-бабында белгіленгендей, салық төлеушінің жиынтық жылдық табыс(ЖЖТ) алумен байланысты шығыстары салық салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуге тиіс. Шегерімдер растайтын құжаттар болған кезде жүргізіледі.Аталмыш жағдайда жалға беруші ай сайын ұсынатын шот-фактуралар мен белгіленген сомаларды атқарылған жұмыс актілері растаушы құжаттар болып табылады.Жалгер жиынтық табыс алу мақсатында автомобильдің пайдаланылуын рсатайтын осы құжаттар мен жол жүру парақтары негізінде жалдау ақысы сомасын шығыстарға және ҚҚС-ты есепке алуға жатқызыды.

Жек тұлға- жеке кәсіпкерден көлік құралын жалға алу.

Патент бойынша жұмыс істейтін жеке кәсіпкермен МАЗ автомашинасын жалдауға шарт жасалды. Патенттің қолданылу мерзімі 2005 жылдың 1 ақпанынан бастап 2006 жылдың 31 қаңтарына дейін, мәлімделген табыс сомасы – 120000 теңге болып белгіленген.

Жалдау шарты осы мерзімге жасалған, бірақ ай сайынғы табыс төлемінің сомасы 15000 теңге болып көзделген, яғни табысты 180000 теңге мөлшерінде төлеу болжанылған.

Салық кодексінің 370-бабындағы 2-тармағына сәйкес шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимі белгіленген.

Патент негізінде арнаулы салық режимі шеңберінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер алуға болжанылған мәлімделген табыстан аталған салықтарды төлеу жолымен бюджетпен есеп айырысады.

Егер нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кетсе, салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді және осы сомадан салық төлейді.Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын берілген патенттің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент беріледі.

Салықтардың түсінігі және экономикалық мәні  Салықтар– бұл мемлекеттің заңды негізде жүзеге асыратын, заңды және жеке тұлғалардан алынатын қайтарусыз сипаттағы міндетті төлемдері мен алымдары. Олар заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыру барысына қатынасуын міндеттейді. 

Салықтық түсімдер арқылы мемлекеттің қаржы ресурстары қалыптасып, бюджет  пен бюджеттік қорларда шоғырланады. Осыған сәйкес салықтарды экономикалық мәні бір жағынан шаруашылық субъектілер мен азаматтардың, екінші жағынан мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру бойынша мемлекеттің  өзара қатынастарын көрсетеді. Сонымен қатар салықтық төлемдердің көздері ұлттық табыстың бір бөлігін құрайды. Ұлттық жиынтық табыс қоғамдық өндірістің негізгі қатысушыларының бастапқы ақшалай қаражаттарын құрайды. Жиынтық өнімнің құндылықты бөлістірілу үрдісі бастапқы ақшалай қорлардың қалыптасуымен шектелмейді; қоғамдық өндірістің негізгі қатысушыларының ақшалай қаражаттарын мемлекет пайдасы үшін жұмысшылардан – табыс салығы, зейнетақы мен сақтандыру қорларына аударымдарды (егер бұл қорлар мемлекеттік болса), ал шаруашылық субъектлерден –пайдаға салынатын салық пен басқа да төлемдер түрінде бөлістіреді. Кәсіпорындардың ақшалай жинақтары материалдық өндіріс үрдісіндегі қоғамның таза табысын сипаттайды. Олар мемлекеттік бюджеттің кірістерінің негізгі көзі болып табылады. Бюджетпен қаржылық есеп –айырысудан қалғаннан кейінгі қалған ақшалай қаражаттар кәсіпорынның меншікті қаражатында қалады. Осыған сәйкес кәсіпорындар барлық салықтарды пайдасынан төлесе, жеке тұлғалар - өздерінің табысынан төлейді.    Салық төлеушілердің барлық саны- салық органдарында тіркелген заңды тұлғалардың; жеке азаматтардың, кәсіпкерлердің жиынтық санымен анықталады. Салықтар нақты және жеке салықтарға бөлінеді.

Нақты салықтар – Бұл мүлікке салынатын салықтар. Бұл салықтар мүліктен немесе кірістен алынады. Оның негізгі ерекшелігі салық салуда салық төлеушінің қаржылық жағдайы есепке алынбайды.

Жеке салықтарға  халықтың кірістерінен алынып, салық төлеушінің төлемқабілетттілігін ескереді.

Салықтың ұйымдастырушылық нысанына: салық объектісі – бұл салықтың алыну көзі болып табылады(табыс және мүлік және т.б.); салықтың төлену көзі – салық төленетін қор  немесе қаражат (ағымдық кіріс, несие және т.б.);  салық базасы  -  салықсалду объектісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық, заттай  немесе өзге де сипаттамалары; салық мөлшерлемесі– салық базасының өлшембірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді;  салық салу субъектісі – салықты және басқа да төлемді төлеуші тұлға.

Әрбір салықтың келесідей құрамдас бөліктері (элементтері) бар:

Салық субъектісі немесе салық төлеуші – салықты және басқа да төлемді төлеуге міндетті заңды және жеке тұлғалар. 

Салық объектісі – бұл салықтың алыну көзі(табыс, өнім және мүлік т.б.).  Салықтың саны мен аталуы объектіге байланысты қалыптасады. Мысалы, мүлік, табыс салықтары

Салық мөлшерлемесі  салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің  шамасын білдіреді.

Салық салу тәжірибесінде салық мөлшерлемесінің тұрақты, үйлесімді,  прогрессивті және регрессивті   түрлері жиі қолданады. Тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан  салық салу бірлігіне абсолютті сомада белгіленеді.  Мысалы, мұнай тоннасына тұрақты мөлшерлеменің екітілуі. 

Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне бірдей пайыздық қатынаста іс -әрекет етеді.

Прогрессивті салық мөлшерлемесі Салық мөлшерлемесі табыстың өсуіне сәйкес артып отырады.

Регрессивті салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесінің бұл түрі табыстың өсуіне қарай төмендейді.    Төленуі бойынша  салықтар тікелей  және жанама салықтарға бөлінеді.

Тікелей салықтар субъектінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленетін салықтар (табыс салығы, мүліке салынатын салық, қосымша құнға салық). Жанама салықтар –  бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген  салық төлеушінің кірістеріне тікелей байланысты емес салықтар (акциздер).

Пайдалану тәртібіне қарай салықтар  жалпы және арнаулы салықтарға бөлінеді.  Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің ағымдық және капиталдық шығындарын қаржыландыру үшін пайдаланылады және тиісті бюджеттерде шоғырландырады. Арнаулы (мақсатты) салықтардың нысаналы  бағыты болады. Мысалы, зейнетақы төлемдерін қалыптасытру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық.

Салық механизмі (тетіктері) бұл салық салу әдістерінің, тәсілдерінің, заңды актлермен нұсқамалық-әдістемелік құжаттардың жиынтығы.

Салық механизмінің құрамдас бөліктерін (элементтерін) екі топқа бөлістіруге болады:

Негізгі топқа жататындар: 

Салық жүйесінің даму тарихында олар үш негізгі функцияны атқарады – фискалдық, реттеуші және қайта бөлу функциялары.

Салық жүйесінің белсенділігі оның екі негізгі  фискалық және реттеушілік қызметтерін атқаруда  айқын көрінеді. Фискалдық функция мемлекеттердің шығындарын жабуға қажетті қаражаттармен  үшін барлық деңгейдегі бюджеттерді қамтамасыз етеді. Салықтың бұл қызметі салық төлеушілерді  мемлекет алдындағы міндеттейді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекетте экономиканы ынталандыруына пайдаланып, ұлттық табысты қайта бөлу үшін пайдаланады. Басқа сөзбен айтқанда реттеуші (ынталандырушы) қызмет  мемлекеттің ұлғаймалы өндіріс үрдісіне директивті ықпал ету түрінде емес, инвестиция ағынын экономиканың басқа да, салаларында басқару сипатында және халықтың төлем қабілетті сұранысын арттыру мен кеміту барысында көрінеді.  Жоғарыда келтірілгендерді талдай келе, салық жүйесі бұл, мемлекет пен шаруашылық субъектлердің, азаматтардың арасындағы салықтар, алымдар және салықтық сипаттағы төлемдер; салық салу әдістері мен тәсілдері; салық заңдылығы бойынша заң актлерін жүргізу сонымен қатар салық қызметін жүзеге асыру аясындағы барлық қаржылық қатынастарының жиынтығы.

Салық жүйесі бұл мемлекет пен шаруашылық субъектлері және жеке тұлғалар  арасындағы қаржылық қатынастардың; салықтар, алымдар және салықтық сипаттағы алымдар мен басқа да төлемдердің; салық заңдылығының әдістері мен нысандарының,  сонымен қатар қаржылық қатынастарды басқаруды жүзеге асыратын салық қызметі мен басқару органдарының жиынтығы.

Қазақстаннның салық жүйесі тәуелсіздік алған уақыттан бері қалыптасып,  әлі күнге дейін толықтыру мен жетілдіруді қажет етеді. Елімізде бұрын-соңды салықтық қатынастардың дамымауы, еліміздегі салық жүйесінің «нөлдік» кезеңнен қалыптасуына себеп болды. Әлемдік тәжірибеде салық салу аясында алдыңғы қатарлы салық жүйесін қалыптастырудың алғышарты болатындай белгілі бір қағидалардың қалыптасуы, біздің ел үшін дұрыс салық жүйесі мен салық механизмінің (тетіктерінің) дамуының дұрыс бағыттарын қалыптастыру мен дамытуға мүмкіндік береді.

1991 жылы 25 желтоқсанында   Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құқықтық негізінің қалыптасуына  «Қазақстан республикасының салық жүйесі туралы» заңының бекітілуі себеп болды. Заңның қабылдануы салықтардың, алымдар мен төлемдердің  түрлері мен алыну ерекшеліктерін, олардың бюджеттің әр түрлі деңгейіне бекітілуін, сонымен қатар салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттерін анықтап берді. Сол уақыттан бері мемлекет пен шаруашылық субъектінің арақатынасын реттейтін басқада заңдар қабылдана бастады. Салықтар жүйесін бағалауды негізгі төрт: қаржылық, эконгмикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық  бағыттар негізінде жүзеге асыруға болады.

Қаржылық немесе фискалық бағыт бюджеттің ақшалай қаражаттарға деген қажеттілігін қанағаттандыру тұрғысында сипаттайды.

Экономикалық бағыт  салықтың кәсіпкерлік бағытты ынталандыру мен  өндірісті дамытуға  әсер ету сұрақтарына жауап беруі тиіс.

Әлеуметік бағыт салықтың әлеуметтік топтар мен халықтың әр түрлі деңгейіне сәйкес адалдық негізінде алынуын сипаттайды.

Ұйымдастырушылық бағыт салық салудың механизмімен, оның ұйымдастырушылық- техникалық нысандарымен, басқару жүйесімен байланысты.  Аталып өткен бағыттардан басқа Қазақстанның салық жүйесін бағалау үшін әлемдік тәжірибедегі  тиімді салық жүйесін қалыптастыруда қойылатын негізгі талаптар жиі қолданады. Олардың негізгілеріне келесілер жатады: негізін қалаушы экономист А. Смит салық салу қағидасының 4 қағидасын ұсынады: 

1.Әділділік – салық барлық азаматтардың табысына сәйкес алынуы тиіс. 

Сонымен,салық-қоғамдағы сатып алушылықтың даму қажеттілігімен,мемлекеттің болу фактісімен анықталған объективті қажеттілік болып табылады.Өз қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекеттің шаруашылықтандыру субъектілері мен азаматтардың ұлттық табыстың белгілі үлесін міндетті жарна түрінде алуы салықтың маңызын құрайды.

Мемлект қазынасының жарнасын өндірістің негізгі қатысушылары: материалдық және материалдық емес игіліктерді өз еңбегімен жасайтын және белгілі табыс алатын қызметкерлер,сонымен қатар шаруашылық субъектілері, капитал иеленушілері жүзеге асырады. Салық жарнасының есебінен бюджетте шоғырланған мемлекет ресурсы құрылады, кейін ол терең білімнің дамуы үшін, әлеуметтік-экономикалық, әскери –қорғаныс, құқық қорғау және басқа да мәселелерді шешу үшін пайдаланылады.

Салық төлеушілердің бюджетпен өзара қатынас жүйесі, бір жағынан-салықты бюджетте шоғырландыру бойынша өзара қатынасы, басқа жағынан-түрлі саланың бюджеттен қаржыландыру бойынша өзара қатынасы. Бюджет-қаржы жүйесіндегі негізгі және «қан тамыр күретамыры» салық болып табылады. Салық салу тәсілдері мен формалары түрлі болып келеді. Бұл салық төлеушілердің төлем қабілеттілігін ұстауға, жалпы салық ауыртпалығын психологиялық білдірмеуге, табыстың түрлі формасын бейнелеуге, тұтынуға және тиімді әрекет етуі, салықтың әр түріне және жиынтығына салық салу нысанын ұйғарады.

Бір ғұлама айтқандай, өмірде өлімнен және салық төлеуден құтылмайсың дегендей,салық мемлекеттің қалыптасуымен бірге пайда болып,оның өмір сүруінің негізі болып табылады.
Әдебиеттер тізімі

1. 
   Илиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: оқулық. – Алматы, 2005 – 552 б.
   
2. 
   Еркембаева Б.Ж. Салықтар және салық салу:оқу құралы.-Алматы:Қазақ ун-тi,2003.-131.
   
3. 
   Сахариев С.С. Финансы: учебник Алматы: Юридическая литература, 2004 г.
   
4. 
   История финансовой мысли и политики налогов – М.: ИНФРА-М, 1996 г.
   
5. 
   Финансы: учебник для вузов – под ред. Л.А. Дробозиной – М.: Финансы, 1999 г.
    
   

Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар Достығы университеті ОҚО, Шымкент ,Қазақстан

Кәсіпкерлікте орта және шағын бизнесті дамыту бүгінгі күнде ел экономикасының дамуында өзекті мәселе болып келуде.

Бұл мақсаттарға жету үшін өндірілген өнімді өндірушіден тұтынушыға жеткізуде осы мәселелерді шешудің тиімді жолдарын маркетингтік зерттеулер арқылы жүзеге асыру мүмкін.

Жоғарыда айтылған мақсаттарға жету үшін маркетингтің ең заманауи болған түрі нарықты сегменттеуде және маркетинг рыногын анықтамастан кәсіпкерлер өз жұмыстарын нәтижелі ұйымдастыра алмайды.Соның нәтижесінде көзделген табыстарға жете алмай кәсіпкерлікпен айналысуда көп шешілмейтін мәселелер туындайды.

Нарықты сегменттеу дегеніміз-тұтынушылар талғамына мінез-құлқына, түр сипатына байланысты топтарға бөлу. Нарықтың сегменті — бұл нарықтың бір бөлімі, белгілі ортақ көрсеткіштер негізінде құрылған тұтынушылар, өнімдер, немесе, кәсіпорындардың тобы болып табылады. Сегменттеу әртүрлі жолдармен, әртүрлі факторларды (көрсеткіштерді) қолдану арқылы жүргізіледі. Осылардың негізгілері:

1. Географиялық:

• 
  аймақтар бойынша: Солтүстік, Орталық, Батыс, Шығыс, Оңтүстік;
  
• 
  әкімшілік бөлім бойынша: республика, облыс, аудан, қала;
  
• 
  тұрғындардың тығыздығы бойынша: қала, ауыл, қала маңы.
  
• 
  климат бойынша: теңіз, континенталдық, орташа, ыстық, т.б.
  

• 
  адамдардың жасына сәйкес топтау;
  
• 
  жыныстық топтау;
  
• 
  отбасы мүшелерінің санына қарай топтау;
  
• 
  табыстар дәрежесіне қарай;
  
• 
  кәсіби құрамына сәйкес — ғылыми қызметкерлер, мемлекеттік кәсіпорындардың жұмысшылары, қызметкерлер, зейнеткерлер, т.б.
  
• 
  білім дәрежесіне, діни көзқарасына сәйкес;
  
• 
  ұлттық құрамға сәйкес топтаулар;
  

• 
  халықты әлеуметтік құрамына сәйкес топтау;
  
• 
  табыстардың дәрежесіне сәйкес;
  
• 
  өмір салтына сәйкес: жастар, спортпен шұғылданатындар, ақсүйектер;
  
• 
  жеке басының қасиеттеріне сәйкес: ашуланшактар, өз-өзіншілігі молдар.
  

• 
  тауарды кездейсоқ сатып алады;
  
• 
  сатып алуда пайда, бағалылық көздейді;
  
• 
  сапалы заттар, төмен бағалы заттар алады;
  
• 
  клиент болудың тұрақтылығы, өнімнің қажеттілік дәрежесі: үнемі керек, анда санда керек;
  
• 
  өнімге эмоционалдық қатынасы: позитивтік көзқарас, негативтік көзқарас.
  

1.Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан жолы-2050; Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» жолдауы,2014ж.

2.Армстронг Г., Котлер Ф. Введение в маркетинг = Marketing: An Introduction. — 8-е изд. — М.: «Вильямс», 2007. — С. 832.

3.Бронникова Т. С., Чернявский А. Г. Маркетинг: Учебное пособие. — Таганрог: Изд-во ТРТУ, 1999.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті,Шымкент,Қазақстан

Қазақстандағы ауыл шаруашылық қазіргі инвестициялық жағдайы күрделі қаржы салымының төмендеуі мен ғана емес, негізгі капиталдың ұдайы өндірістегі құрылымдық өзгірісімен анықталады. Сондықтанда біз Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенін инновациялық бағытқа түсіруіміз керек. Яғни ауыл шаруашылығының замануи технологияны енгізу арқылы дамытуды қолға алу керек.

Елімізде қазіргі таңда ауыл шаруашылығының көп бөлігіне ие болып отырған Оңтүстік Қазақстан облысы болып табылады.ОҚО ауыл шаруашылығының негізін құрайтын көкөніс пен бақша,жеміс-жидек пен жүзім өндіруге және егістікпен мал шаруашылығына,мал өсіруге жалпы осы өнімдерге деген отандық сұраныс көлемін қанағаттандыратын деңгейде облыстың ауыл шаруашылық құралдарын мамандандыру және оларда өндірісті шоғырландыру қажет.Осының барлығын орындау үшін қаржылық қолдау қажет. Ауылдағы шағын және орта бизнесті қаржылық қолдау мемлекет тарапынан ұйымдастырылған ұлттық холдинг-«ҚазАгро»АҚ арқылы жүзеге асырылады.

ҚазАгро сарапшылары ауылшаруашылығының қаржы жүйесін қарстырады.ҚазАгро сарапшылары қаржы мәселелерінен басқа ОҚО ауылшаруашылығы тауар өндірушілері мен бірлесіп,мал шаруашылығын дамыту және аймақта инвестициялық жобаларды іске асыру барысы жөніндегі мәселелерді талқылады.ҚазАгро ұлттық холдингі компаниясы тобының АӨК дамытуға компаниясы тобының АӨК дамытуға және қолдауға бағытталған қаржылардың көлемі және қолдауға бағытталған қаржылардың көлемі 2013жылғы 1 қаңтар жағдайында 171,5 млд.теңгені құрады.Бұл сонымен қатар ОҚО-ның ауыл шаруашылығының қалыптасуына үлкен үлесін қосты.Ағымдағы жылы холдинг агро өнеркәсіптік кешеннің басым бағыттарын шешу үшін 139млд.теңгеден астам қаражат бағыттайды.Қаражат көктемгі егіс жұмыстарын,ауылшаруашылық өнімдерін сатып алуды,мал шаруашылықтарын дамытуды қаржылындыру үшін инвестициялық бағдарламаларды іске асыруға шағын жане орта бизнесті несиелеуге пайдаланатын болады.Қаржылық жоспарлауды ұйымдастыратын «ҚазАгроҚаржы»АҚ жеткізілетін ауылшаруашылық техникасының барлық спектірінің лизингі бойынша %-дық ставканы субсидиялауда есепке алғанда және қаржыландырудың барлық көздері бойынша 5,8% деңгейінде.

Қазіргі таңда зерттеу нәтижесінде ауылдағы шағын бизнесті мемлекеттік қолдауды жетілдіру жолдары,шаруа қожалықтары мен үй шаруашылығын несиелеу ұсынылған.Осылардың несие жуйесін қарастыратын «Аграрлық несие корпорациясы»АҚ.

«Аграрлық несие корпароциясы»АҚ. өнім тізбесін кеңейтеді және ауылдық жерлердегі ауылшаруашылығынан тыс бизнесті қаржыландыруды бастайды.Бұдан басқа корпорация несие серіктестігі жүйесі арқылы ауыл тұрғындарын несиелеуді бүгінгі күні ауылда танымал болған «Сыбаға»мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы бойынша да несиелеуді жүзеге асырады. «Сыбаға»бағдарламасы ауыл халқының шаруашылығын қаржыландыру,несиелеу жүйесіне арналған.Сонымен қатар ол осы уақытқа дейін көптеген жүйелерді жүзеге асырып келуде.

«ҚазАгро»холдингі биылғы жылы республикалық бюджетке 60млд.теңге көлеміндегі қысқа мерзімді бюджеттік несие тартады.2013жылы несиелер өткен жылғы несие өнімдеріне ұқсас екінші деңгейлі банктердің және астық қолхаттарының кепілдігімен ұйымдастырудың жүйесі арқылы,сондай-ақ ӘКК кепілдігімен форвордтық сатып алу арқылы беріледі.Осы ретте несие серіктестігі жүйесі арқылы және міндеттемелер бойынша мерзімін кейінге қалдыру арқылы қосымша несие өнімдері енгізіледі.

Ел басы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтің 2014 жылғы «Қазақстан жолы-2050; Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» жолдауында Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерінің ірі өңірлік экспорттаушыларының біріне айналуы қажеттігін,аграрлық ғылымды дамыту керектігін,тәжірибе жүзіндегі аграрлық-иновациялық кластерлерді құрудың маңыздылығын, ол үшін аграрлық өнеркәсіптік кешенді дамыту жобасына өзгерістер енгізуге мән беру қажеттігін атап өткен болатын.

Оның ішінде, «Жасыл» экономиканың негізінде энергия тиімділігі, ресурстарды үнемдеу, органикалық ауыл шаруашылығы жатыр .Осы орайда ауыл шаруашылығына бөлінетін қаржыны дұрыс қолдана білуді сонымен қатар осы салаға мүдделі ведомствоның «жасыл технологиялар» тізімін енгізуіне, «жасыл кәсіпкерлікке» экологиялық туризимге қолдау көрсетуіне жағдай жасау қажет.

Президенттің бұл тапсырмасын жүзеге асыру үшін біз ауыл шаруашылығы саласына мемлекеттік қолдау көрсету жүйесіне әлемдік тәжірибені ескере отырып, осы өзгерістерді енгізу қажет деп есептейміз.

1.Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан жолы-2050; Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» жолдауы,2014ж.

2. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы.- Алматы, Қаржы –Қаражат 2003.

3.www.egemen.kz

В данной статье раскрываются проблемы финансирования агропромышленного комплекса в ЮКО.

In this article problems of financing of agro-industrial complex in YuKO revel.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті, Шымкент,Қазақстан

Қазіргі уақытта халықаралық талаптарға сәйкес жасалған және жұмыс істейтін жоғары дамыған ақпараттық жүйені білдіретін экономика бірыңғай есепке алудың жүйесі болып табылады, ол оның әртүрлі аспектілерін (статистикалық есепке алу, салықтық есепке алу, бухгалтерлік есепке алу және т.б.) қамтиды.

Бухгалтерлік есепке алу қойылған міндеттерге сәйкес кейіннен жинау, жүйеге келтіру және қорыту үшін деректер көзі ретінде ғаламдық есепке алу жүйесінің бірлігін және функционалдығын қамтамасыз ететін ең маңызды факторы болып табылады.

Экономикадағы қаржылық есепке алудың ақпараттық функциясы ұйымдар қызметінің қаржылық нәтижелеріне сүйенеді, олар ұйымның ішіндегі сол сияқты одан тысқары жердегі ақпарат пайдаланушылардың мүдделі тобына қажет. Жоғары сапалы есептілік капитал нарығын дамыту үшін де қажет, өйткені оның негізінде көбінесе экономиканың ондаған жылдарға дейін дамуын айқындайтын шектеулі ресурстарды бөлу туралы шешімдер қабылданады.

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дәйекті түрде реформалау он жылдан астам уақыт бойы жалғасуда. «Бухгалтерлік есепке алу туралы» заң күші бар Жарлығын (бұдан әрі – Заң) 1995 жылы қабылдау бастапқы кезеңі болды. Халықаралық стандарттардың негізінде әзірленген Қазақстандық бухгалтерлік есепке алу стандарттарын 1996 жылы енгізу, ХҚЕС-ке көшудің бастамасы ретінде қызмет етті.

Осы процестің екінші және ең басты кезеңі 2002 жылы Заңды 2-1-баппен толықтыру болды, ол бойынша ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есеп беруді мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, ұйымдар мынадай тәртіппен жасауға тиіс: қаржы ұйымдары 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап, акционерлік қоғамдар 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап және өзге де ұйымдар 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап.

ХҚЕС-ті ойдағыдай енгізу мақсатында ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар әзірленіп жарияланды, қаржылық есеп беру нысандары, сондай-ақ Қаржылық есеп беруді ХҚЕС-ке сәйкес жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есепке алу шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық (негіз) бекітілді.

Сонымен бірге, «Қазақстан Республикасында халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына көшу жөніндегі 2003-2004 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2003 жылғы 15 мамырдағы № 88-ө өкімімен бекітілген бірқатар іс-шаралар ойдағыдай іске асырылды.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына талдау жасалды, оның негізінде «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңдарының жобалары әзірленді.

Бухгалтерлік есепке алу саласының өзін-өзі реттейтін элементтерін ретке келтіру мен жүргізу мақсатында «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының Заң жобасы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеудің қолданыстағы жүйесіне айтарлықтай өзгерістер енгізеді.

Заң жобасын әзірлеудің басты міндеті Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында пайдаланатын бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша негізгі ұғымдарды Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы заңнамасына сәйкес келтіру болып табылады.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі 2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасының облыстары мен өңірлерінде ұйымдардың қаржылық есептілікті ХҚЕС-ке сәйкес жасау мәселелері бойынша семинарлар өткізілуде.

Алайда, Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:

• 
  ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
  
• 
  бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
  
• 
  ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
  
• 
  бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
  
• 
  кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
  
• 
  шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір проблемалар бар.
  

Сонымен қатар, бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу бөлігінде ақпараттық жүйені автоматтандырудың көкейкестілігін атап өтпеуге болмайды. Бүгінгі таңда кешендік автоматтандыру жүйесі, яғни ұйым қызметінің түрлі салалары үшін бірыңғай ақпараттық жүйелері бизнестегі маңызды аспаптардың біріне айналды. Тәжірибеде көрсеткендей, ақпараттық жүйелер кең қолданылатын ХҚЕС-қа көшкен ұйымдарда оң өзгерістерге қол жеткізу әлдеқайта жеңіл. Сондықтан да ХҚЕС-ты ойдағыдай енгізу бухгалтерлер жұмыстарының жеделдігін арттыруға және уақтылы әрі тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретін бухгалтерлік есепке алуды жан-жақты автоматтандырусыз жүзеге асырылмайды.

Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамыту елдің экономикалық жағдайындағы өзгерістермен тығыз өзара байланыста және шаруашылық тетіктің даму сипаты мен деңгейіне жауап беруі тиіс.

Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін одан әрі дамытуды ХҚЕС-ке сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте қалыптастырылатын ақпараттың сапасын, ашықтығын және салыстырмалылығын арттыру мақсатында мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асыру қажет:

• 
  бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есептіліктің аудитін ұйымдастырумен және жүргізумен айналысатын мамандарды даярлау және қайта даярлау;
  
• 
  шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу тәртібін оңайлату;
  
• 
  халықаралық тәжірибенің негізінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеу жүйесін өзгерту;
  
• 
  бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың халықаралық процесіне қатысу.
  

Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін одан әрі дамытуды ХҚЕС-ке сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте қалыптастырылатын ақпараттың сапасын, ашықтығын және салыстырмалылығын арттыру мақсатында мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асыру қажет:

• 
  бухгалтерлік есепке алуды, қаржылық есептіліктің аудитін ұйымдастырумен және жүргізумен айналысатын мамандарды даярлау және қайта даярлау;
  
• 
  шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу тәртібін оңайлату;
  
• 
  халықаралық тәжірибенің негізінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеу жүйесін өзгерту;
  
• 
  бухгалтерлік есепке алу мен аудитті дамытудың халықаралық процесіне қатысу.
  

1.Н.Ә.Назарбаев- «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы»-Жолдау.

2. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп. Теориясы және принциптері. А; 2006ж.

3. Есептің халықаралық стандарттары- Алматы 2008ж.

В данной статье раскрываются пути развития бухгалтерского учета в Казахстане на основе внедрения международных стандартов бухгалтерского учета (МСФО).

In this article ways of development of accounting in Kazakhstan on the basis of I inter national standards of accounting reveal

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті Шымкент, Қазақстан

Нарықтық экономиканы қалыптасу кезеңiнде салық саясатының негiзгi бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты-салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне мүмкiншiлiк беретiн салық механизмiн iске асыру.

Қазақстан Республикасы экономикасының тиiмдiлiгiне қол жеткiзуге және оның әрi қарай экономикалық өсiмiн қамтамасыз етуге салық механизмiнiң жұмысын реттеуге салық саясаты маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, экономикалық реформаларды тереңдету жағдайында казiргi кезеңдегi елiмiздiң кез-келген саласындағы салық саясаты байланыс қызметтерiнiң көлемiн өсiруге, олардың құрылымдарын жақсартуға, кәсiпорындарда техника экономикалық иновацияларды жүргiзуге мүмкiндiк тудыратын болуы қажет.

Экономиканы қайта құруда, оны реттеуде, ел бюджетiнiң кiрiсiн қарастыруда ”Салық механизмiнiң” алатын орыны ерекше. Себебi, бүгiнгi таңда елiмiздiң бюджетiнiң 70 проценттен астамы салықтардан құралады, ал салықтық түсiмдердiң үштен екi бөлiгi жалпы мемлекеттiк салықтардың үлесiне тиедi.

Қазақстан Республикасының барлық сферасындағы әлеуметтiк-экономикалық дамуының мақсаттары салық саясатының алғы шарттарына, құрылымдарына және бағыттарына, нақты мiндеттермен өзгерiстердi жүктеуi қажет. Қазiргi кездегi салық механизмiнiң салық саясатын жүзеге асырудың дұрыс, ғылыми-негiзделген алғы шарттары болашақта төмендегi жағдайларды есепке ала отырып жасалуы қажет:

-ақпараттық секторлар кешендердегi құрылымдық қайта құрулар ;

• 
  кез-келген кәсiпорындарды техникалық қайта жабдықтау;
  
• 
  инвестициялық саясат үшiн қабылданған шешiмдердi жүзеге асыру.
  

Кез - келген мемлекет өзiнiң қаржылық базасы болғанда ғана өмiр сүре алады, басқаша айтқанда, өзiнiң аппаратын ұстауға және өзiнiң функцияларын орындау процесiнде туындайтын шығындарды жабуға ақшалай қаржылары болғанда ғана өмiр сүредi.

Салықтар мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi мөлшердегі мiндеттi төлемдер болып табылады.

Салық механизмi шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн бiлдiредi. Сонымен қатар, шаруашылық жүргiзушi субъектiлермен халық табысының белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жинақтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi. Қазақстан Республикасы бюджетiнiң қалыптасуында маңызды орынды салық түсiмдерi алады.

Қазақстан Республикасындағы әкiмшiлiк әрекеттегi қызметкерлер мен жұмысшылардың әлеуметтiк-экономикалық қорғалуы, елiмiздiң қорғаныс қызметiндегi iш-шаралардың жүзеге асырылуы осы экономикалық категория ретiнде көрiнетiн бюджетке байланысты. Яғни, салықтың атқаратын ролi жоғары.

Пайдаланған әдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасы Салық кодексi 2013 жыл .Астана
   
2. 
   Карагусова Г. ²Налоги: сущность и практика пользования² -Алматы, ²Қаржы -Қаражат², 2000ж
   
3. 
   Ермекбаева Б.Ж. ²Жалпы мемлекеттiк салықтар² / Алматы ²Экономика², 1997ж.
   
4. 
   Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2010ж. N24-27б.
   

Салық механизмi шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн бiлдiредi. Сонымен қатар, шаруашылық жүргiзушi субъектiлермен халық табысының белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жинақтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.

Салық жүйесі мемлекеттiң қаржы көздерiн қалыптастырудың ең негiзгi құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, оны реттеуге, өндiрiстiң ұлғайып дамуына, ел бюджетiнiң кiрiсiн қамтамасыз етуiне және саяси-әлеуметтiк шаралардың толығымен iске асуына мүмкiндiк туғызады.

Нарықтық қатынастар жағдайында салықтарды мемлекет тек экономикалық әсер етушi құрал ретiнде ғана емес, сонымен қатар қоғамдағы болып жатқан әлеуметтiк процестерге әсер ететiн негiзгi бақылаушы құрал ретiнде пайдаланады.

Салықтар өте күштi әлеуметтiк құрал болғандықтан оларды тиiмдi және өз бағыттарында пайдалану керек. Салықтық заңдылықтардың қағидаларын сақтау керек. Ал мұның барлығы салықтық инфрақұрылымды құрайтын салықтар туралы, салықтық бақылау, салық жүйесі туралы және тағы да басқа да ғылыми негiзделген бiлiмдi қажет етедi.

Мемлекеттiң экономикасын көтеруде оның азаматтарының ақшалай немесе натуралдық тұрақты түрде төлейтiн жарналарының ықпалы үлкен. Қоғамның тарихында салықтың формалары мен әдiстерi мемлекеттiк сұранымды және қажеттiлiктердi қамтамасыз ету, сондай-ақ салық салудағы мәселелердi шешу жолдарына бейiмделiп отырып, әр түрлi өзгерiстерге ұшырайды. Олардың бақылау қызметiнiң ауқымы арқылы әлеуметтiк және экономикалық продестерге ролi де өзгерiп отырады.

Тауар–ақша қатынастары неғұрлым дамыған елдерде салықтар да жақсы дамиды да, оларға мүмкiндiгiнше әсер етедi.

Жүргiзiлiп жатқан экономикалық реформалардың басты мақсаты шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге түсетiн салық ауыртпалығын жеңiлдету, қолданылып жүрген салықтар мен төлемдердi реттеу болып табылады. Бұл бағытта ең негiзгiлерiн мүлiк салығын акциздердiң және басқа да салықтардың мәнiн арттыру жағдайларда салық салудың шамамен тең тәртiбi қолданылатын болады.

Салық салу механизiмi кез-келген экономикалық жүйенiң күрделi бөлiгiнiң бiрi болып табылады. Салық салу мемлекеттiк реттеудiң маңызды тәсiлi ретiнде орын алып, оның әрекет етуiнiң тиiмдiлiгiн әлеуметтiк және экономикалық саясатының жетiстiктерiне әкеледi.

Кез-келген елде, мемлекеттiң салық жүйесіне өте үлкен көңiл бөлiнедi.

Нарықтық экономикасы бар елдерде салық жүйесі мемлекеттiк және муниципалдық табыстарды қамтамасыз етуде басты роль атқарады да, экономиканы басқарудың күштi ынталандырушы құралы болып келедi. Әсiресе, олар ғылыми – техникалық прогрестi жеделдетуге, инфляцияға қарсы және құрылымдық саясатты жүзеге асыруда белсендi орын алады.

Сондықтан салықтарды төлеу - төлеушiлер үшiн айтарлықтай тартымды болып келмегенiмен, өте қажеттi де маңызды iс болып табылады.

Дүниежүзiлiк тәжiрибе көрсетiп отырғандай, бүкiл өркениеттi мемлекеттердегi салықтық бақылау несие-салықтық бақылаумен бiрiгiп әрекет еткенде ғана нарықтық экономканы жүргiзудiң аса тиiмдi формасы болып табылады. Ол нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсерiн тигiзiп, мемлекеттiк экономикаға тигiзетiн әсерiн реттеп отырады. Сондай-ақ салықтар қоғамның экономикасын түрақтандыруын және әлеуметтiк теңдiктi қамтамасыз ететiн маңызды элементтерi болып келедi.

Қазiргi кездегi жағдайларда салықтардың мәнi мен ролi мемлекеттiк органдарды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету шекарасынан шығып отыр. (1 Сурет)

Салықтар экономикалық белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерге де әсер етедi. Бұл әсер жан-жақты болып табылады. Салынатын салықтармен әрекет ете отырып, мемлекет капиталының қорлануына үлкен ықпал етедi. Сондай-ақ салықтық бақылау шаралары әртүрлi салалардың бәсекелесу мүмкiндiктерiн кеңiнен ынталандыра отырып капиталдық қорлануына тиiмдi жағдайлар жасап кәсiпорындардың iс-әрекеттерiнiң әлеуметтiк қажеттiлiктерiне қанағаттандыруына ықпалын тигiзедi.

Үкiметiмiздiң алдында тұрған мiндет - ол тұрақты қабылданған заңдардың негiзiнде қаржы жүйесін тез арада қалпына келтiрiп, ондағы салық арқылы түсетiн түсiмдердi реттеп, олардың дұрыс бөлiнуiн қамтамасыз ету болып табылады және де салықтар қазынаны толтырып қана қоймай өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы ролiн атқаруы қажет деп тұжырымға келемiн. Олар кәсiпкерлiкке деген ынтаны тежеу механизмi болып келмей, керiсiнше оның тиiмдi әрекет етудiң қосымша, бiрден бiр фактордың ролiн атқаруы қажет. Сондықтан бiздер салықтар жүйесін жақсартуда әрқашан қарапайым және баянды принципiн естен шығармауымыз қажет.

Салық төлеушi және жинаушы салық төлеу процесiнде белгiлi-бiр қарым-қатынасқа түседi. Бұл қарым-қатынас дұрыс, өзара тиiмдi әрi объективтi болса, соғұрлым салықтық жиналу денгейi де жоғары болады. Салық жинауына әсер ететiн объективтi және субъективтi жағдайлар бар. Олар: өндiрiс қаржысының төмендеуi, кәсiпорындар мен мекемелер арасындағы төлемақылар дағдарысы, заңды бiлмеу немесе оның алдындағы жауапкершiлiктiң төмендеуi, салық салу нормаларын бұзу, салық жүйесіндегi қызметкерлердiң жалақысының аздығы тағы басқалар.

«Нарық, - деп жазады Абалкин Л. -өркендеудiң ең бiр маңызды сатысы». Кейбiр дамыған шет мемлекеттерде бюджеттiң кiрiс көзi ел iшiндегi саудадан немесе iшкi саудадан қалыптасады. Себебi, бұл мемлекеттер экспортқа тек дайын өнiм шығарады және оған белгiленген кедендiк баж төлемдерiнiң деңгейi өте төмен болды. Сондықтан бюджет тек iшкi сауда есебiнен қалыптасады. Ал дамушы мемлекеттерде экспортқа тек шикiзат шығарылады және оған өте жоғарғы мөлшерлемелермен кедендiк төлемдер белгiленедi. Сондықтан бюджет тек сыртқы сауда есебiнен қалыптасады. Көптеген дамыған шет мемлекеттерде тiкелей салық салу кеңiнен қолданылады. Себебi ол салық заңдылықтарының, салық аппараттарының қайта жаңарып жетiлiп отырылуы талап етедi. Ал, дамушы мемлекеттерде жанама салық салу формасы кеңiнен қолданылады. Себебi ол салық заңдылықтарының және салық аппаратының өзгеруiн талап етпейдi.

Ал, тұтынуға салынатын салықты, салық төлеушi тұтынушы ретiнде тауар немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзiнiң шығынынан төлейдi.

Салықтар экономикалық белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерiне де қатты әсер етедi. Бұл әсер жан-жақты болып табылады. Салынатын салықтар мен әрекет ете отырып, мемлекет капиталының қорлануына ықпал етедi. Сондай–ақ, салықтық реттеу шаралары, әр түрлi салалардың бәсекелесу мүмкiндiктерiн кеңiнен ынталандыра отырып, капиталдың қорлануына тиiмдi жағдайлар жасап, кәсiпорындардың iс-әрекеттерiнiң әлеуметтiк қажеттiлiктерiне қанағаттандыруға ықпалын тигiзедi.

Бюджет жүйесін реформалау қажеттiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалық жаңа деңгейге жетуiнiң көрiнiсi. Республикалық халықаралық аренаға шығу үшiн қазiргi кезеңде, ең алдымен заңдылық базасын тиiстi әлемдiк үлгiлерге келтiрудi талап етедi.

Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегi жеке түлғаларға салынатын табыс салығына осындай өзгерiстердi енгiзетiн болсақ, табысы өте төменгi дәрежедегi азаматтарымызға едәуiр көмек жасаған болар едiк. Мұндай өзгерiстен кейiн мемлекет ешқандай да зардап шекпейдi, керiсiнше, табысы орташа деңгейден жоғары болатын салық төлеушiлердiң жалақыларына қолданылатын шегерiмдердi алып тастағаннық арқасында мемлекетiмiздiң бюджетiнiң кiрiс жағы ұлғая түспек.

Қазiргi уақытта жоғары дамыған елдердiң өзi ұлттық валютаға саудагерлiп шабуыл, байып жүйесі жағдайларының нашарлауы, инвестициялық белсендiлiктiң төмендеуi, экономикалық өсу қарқынынық баяулауы секiлдi бiр ғана сценариймен дамыған экономикалық дағдарысының әсерiнде қалып отыр.

Бүгiнгi таңда қалыптасқан әлемдiк тауар, қор және қаржы рыногындағы құбылмалы жағдай Қазақстан Республикасының экономикалық секторына, ел бюджетiнiң салықтық және салықтық емес түсiмдермен толуына елеулi дәрежеде ықпал етуде.

Оңтүстiк Қазақстан облысындағы салық органдарының салықтық бақылау жүргiзуiнiң нәтижелерiн кестеден көруiмiзге болады. Кестеден көрiп отырғанымыздай, салық заңдарын бұзған заңды тұлға үлес салмағы 1996 жылмен салыстырғанда 38,1% төмендеген. Сонымен қатар, талданып отырған кезең iшiнде заңды және жеке түлғаларда тексеру нәтижесi бойынша қосымша сомалар бюджетке түскендiгiнiң үрдiсi байқалады. Егер де 1996 жылы заңды түлғалардан қосымша қаржы өндiрiп алған сомалар 4,5% құраған болса, 2011 жылы тиiсiнше 37,5% құрады (1 Кесте).

1 Кесте - Салық түсiмдерiнiң серпiндiлiгi

Көрсеткiштер	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Барлығы түскен сома, млрд. тенге	4,9	39,1	158,1	343,3	474,7	670,5	599,1
Қосымша түскен сомалар, млрд. тенге	0,22	3,4	31,2	51,6	165,1	256,9	225,0
Барлығы түскен сома мен қосымша түскен сомалардың арақатынасы, %	4,5	8,7	19,7	15,0	34,8	38,3	37,5

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан Республикасында шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың мемлекеттiк бағдарламасы туралы Жарлығында алға қойылған мiндеттер халықты жұмыспен қамтамасыз ету, қоғамдық ұйымдардың шағын кәсiпкерлiктi қолдау мен қорғау мәселесiндегi ролiн арттыру, шағын кәсiпкерлiктiң өндiрiстiк секторын дамытуға басымдық беру болып табылады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТlЗlМl

1. 
   Қазақстан Республикасының Салық Кодексi. 2014 жыл 1 қаңтарынан күшiне ендi. Алматы: Юрист, 2014ж.
   
2. 
   Салық жүйесіндегi мәселелер. Байдүйсенов Қаржы-қаражат - 2008ж.
   
3. 
   Байдуйсенов Д. Қазақстанның салық жүйесі / Қаржы-қаражат, 2010ж.
   
4. 
   Сатыбалдин А.Е. Жеке табыс салығына қатысты мәселелер / Транзитная экономика - 2009ж. –Ю.
   

жүктеу/скачать 5,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: