Особенности химического состава новых нефтей южного казахстана

1.Сейтембетова А. Ж., Лиходий С. Биологиялық химия., Алматы, «Білім», 1994 ж.

2.Сейітов З. С. Биологиялық химия, Алматы, «Қайнар», 1992 ж.

3. Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, 1993.

4.О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл.
Резюме

Во всех клетках ядра животных растений,и микроорганизмов,таким образом днк.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар Достығы университеті, Шымкент, Қазақстан

Витаминдер пластикалық материал болып табылмайды және тікелей энергетикалық алмасуға қатыспайды. Осыған қарамастан, олардың қызметтері көпжақты, ал витаминдердің жетіспеушіліігі немесе артық болуы метоболизмнің күрделі бұзылуына әкеледі.

Витамин топтарына осы немесе басқа да заттарды нақты болу критерилері бар. Осындай критерилердің бірі болып гиповитаминоздың сәйкес клиникалық суреттемесінің болуы табылады.

Қазіргі кезде, витаминдерге 13-тен 16-ға дейінгі қосылыстарды жатқызады.

Витаминдердің негізгі жіктелулері майда ерігіштік және суда ерігіштік болып табылады:

Суда еритін витаминдер:

В тобының витаминдері:

В₁ витамині (тиамин)

В₂ витамині (рибофлавин)

В₅ витамині (никотин қышқылы, РР)

В₃ витамині (пантотен қышқылы)

В₆ витамині (пиридоксин)

В₉ витамині (фолий қышқылы, фолацин)

В₁₂ витамині (цианокобалин)

Н витамині (биотин)

С витамині (аскорбин қышқылы)

Р витамині (биофлавоноидтар)

• 
  Липой қышқылы
  

А витамині (ретинол)

Д витамині (кальциферол)

Е витамині (токоферол)

К витамині (филлохинон)

Кейінгі жылдары витаминдерді олардың қызметтерінің жіктелулері бойынша пайдаланады.

Осы жіктелу бойынша витаминдерді энзимовитаминдерге (ферменттер құрамына кіреді): В₁, В₂, РР, В₆, В₁₂, пантотен қышқылы, Н, фолий қышқылы;, гормоновитаминдерге (гормондар мен прогормондардың сигналды қызметтерін атқарады): А, Д₂, Д₃, антиоксиданттарға немесе редокс-витаминдерге: А, Е, С, липой қышқылы. Осы витаминдер қатарында әртүрлі қызметтер сәйкес келуі мүмкін: коферменттік және антиоксиданттық (А.Ш. Зайчик, Л.П. Чурилов, 2000).

Витаминдік жетіспеушілік ағзадағы бір немесе бірнеше витаминдердің жоқтығымен байланысқан патологиялық немесе патологиялық күйлер топтарымен түсініледі. Витаминдік жетіспеушілікке: витаминдермен субқалыпты қамтамасыз ету, гипо-, және авитаминозды күйлер жатқызылады.

Гиповитаминоз организмдегі витаминдер құрамының олардың қалыпты қажеттіліктерімен салыстырғандағы төмендеуі жатады

Авитаминоз – нақты витаминнің немесе олардың топтары үшін сипатты арнайы клиникалық симптомдар фонында көрінетін организмнің витаминді ресурстарының толық таусылуы. Авитаминоздар ұзақ ашығу фонында пайда болады.

1.Суда еритін витаминдер

В₁ витаминдері (тиамин)

Химиялық құрылымы жағынан тиамин екі циклді қосылыстың қалдықтарынан – тиазол мен пиримидиннен тұратын зат. Олар дәнді дақылдар мен басқа да өсімдіктердің бұлттары мен ұрықтарында көп мөлшерде болады. Өсімдік шикізаттарының өңделуі (кебектерді жою) алынған өнімдегі витамин деңгейінің күрт төмендеуімен жүргізіледі. Адам организміне еркін түскен тиамин бауырда фосфорилденіп, АТФ-тің қатысуымен тиаминдифосфат (ТДФ) және тиаминтрифосфат пайда болады.

Организмде тиамин, тиаминаза ферментінің көмегімен пиримидин мен тиазолға ыдырайды.

Авитаминоз: Бери–бери (индия тілінен аударғанда – «қой» деген сөзді білдіреді, өйткені ауру адамдар төрт аяқтап жүреді) – қанда кетоқышқылы жиналып, аэробты энергия түзілу процесі бұзылады. Нерв жүйесі зақымданады. Бұлшықеттері әлсіз және ауруға шалдығады, паралич болуы мүмкін. Жүрек жеткіліксіздігі туады. Тахикардия, жүрек дилатациясы, ісік пайда болады. Балаларда бойы өсуі баяулайды. Диспепсия және кариес пайда болады.

В₂ витамині, (рибофлавин).

Рибофлавин тағамдық өнімдерде белокпен байланысқан (флавинпротеиндер) флавинмононуклеотид (ФМН), флавинадениннуклеотид (ФАД) және флавин түрінде кездеседі. Рибофлавин биологиялық маңызы бойынша көптеген ферменттердің (60-қа жуық) кофакторы ретінде қатысады.

Рибофлавин ішекке сіңіріліп, фосфорилденеді. Осы кезде екі коферментті формалар түзіледі: ФМН және ФАД, ұлпалық тыныс алу процесінде сутегіні тасымалдау қызметін атқаратын тотығып-тотықсыздану ферменттік жүйенің компоненттері болып табылады және сонымен қатар оксидоредуктаза тобына жатады.

Рибофлавин алмасуының бұзылуы кейбір бауыр аурулары, тері аурулары (мысалы, экзема), асқазанның және он екі ішектің жаралы ауруларының асқынуында байқалады.

Ниацин (никотин қышықлының және никотинамид қоспасы) витаминдік қасиеті бар, птеридин- пиридин-3-карбон қышқылының туындысы болып табылады. Никотин қышқылы (никотинамид) дәнді дақылдарда, сүтте, етте, бауырда кедеседі, ал организмде ол триптофаннан синтезделеді.

Ағзадағы В₅ витамнінің құрамының жетіспеушілігінен пеллагра ауруы дамиды (итальян тілінен аударғанда – “тартылған тері”) ”үш Д синдромы“: диарея, дерматит (ашық тері учаскелерінің қабынуы), деменция (әлсіз ақылсыздыққа ие болу).

В₃ витамині (пантотен қышқылы)

Пантотен қышқылы пантой қышқылы мен аланиннен түзілген амид болып табылады (гр. сөзінен Pantoten – повсюду – барлық жерде).

В₃ витаминінің виповитаминозы өте аз кездеседі: шаршағанда, ұйқы бұзылғанда, бас ауырғанда, бұлшықет ауырғанда, диспепсикалық ренжу.

Метилпиридин тобының туындысы болып табылады. В₆ витаминінің негізгі метаболиттік активті түрі пиридоксалды фосфорлы эфир – пиридоксаль 5 фосфат.

В₆ витамині табиғата кеңінен тараған. Түрлі микроорганизмдердің, жасыл өсімдіктерден синтезделеді. Пиридоксальды фермент түрінде бауырда, бүйректе, жүректе, ашытқыда (бактериялардың) кездеседі.

В₆ гиповитаминозының симптомдары: балаларда өсудің тоқтауы, талып қалу, қозғыштықтың жоғарылауы, ұйқының бұзылуы. Бетке себореяның шығуы, глассит, стоматит. АІТ – нің бұзылулары. Сүйек миының утилизациясынан туындайтын анемия.

В₆ витамині гипервитаминоз кезінде вибрациялық сезімталдық бұзылады, терінің құрысуы, әсіресе, ерін жанында.

Р витамині (биофлавоноидтар және полифенолдар)

Бұл тағамның ауыстырылмайтын фактордың тобы. Бұл топтың қосылыстарының құрамында фенол гидроксилімен байланысқан бензопирон ядросы болады. Соңғысы метилденуі және әртүрлі қанттың қалдықтарымен байланысуы мүмкін.

Диетологтар қызыл шарапта жоғары бағалайды, өйткені оның құрамын биофлавоноидтардың (кварцетин, рутин, катехин) комплексінің көзі болып табылады. Оларда Р витаминінің мөлшері жасыл шайдағы сияқты 10 есе көп болады.

Экспериментальдық Р гиповитаминозының алғашқы көріністері аяқ пен иықтағы ауырсыну, тез шаршағыштық, кейін вазопатиялық көріністер байқалады. Теріні механикалық басқан кезде нүктелік қан құйылған ошақтар (петехий) болады.

Майда еритін витаминдер липидтермен бірге сіңіріліп, хиломикрондарға түседі, олармен қосылыс түзіп, бауырға тасымалданады. Қалдық майда еритін витаминдер зәрмен сыртқа шықпайды, сондықтан улы әсерін көрсетеді. Көптеген витаминдердің тағамдық көзі ретінде жасыл жапырақты көкеністер, өсімдік майы, майлы ет және сүт тағамдарын қолданған жөн. Көптеген майда еритін витаминдер суда еритіндерге қарағанда термостабильді, қарапайым қуыру температурасында инактивтелмейді, бірақ ультракүлгін сәулелену және тотығу әсерінен бұзылады.

Табиғатта А витамині тек жануарлар ұлпасында кездеседі. Оған балық майы бай, ерекше – акула, палтустық түрлері. Төменірек – трескада (19 мг/дл). Жануарлар бауырында А витаминінің мөлшері аздау, жұмыртқада, сары май, қаймақ және сырда кездеседі.

Каротиноидтар – өсімдік синтезінің өнімі. Бұл провитаминдерге қызыл-сары көкеністер және тұқымдар, жасыл шөптер бай. Құрамында бета-каротині бар, ең активті провитамин А-ға пальма, облепиха майы, соя, петрушка, сәбіз, өрік, қызанақтар өте бай.

А витаминінің ересек адамдағы қажеттілігі – 1,5 мг/тәулік (яғни 5000 МЕ). Күнделікті тамақтануда ¾ бөлігі каротиндер мен ретиноидтар биотрансформациясынан қанағаттандырылады. 0,6 мкг бета-каротин 1 МЕ А витамині тең.

К витамині – майда еритін витамин. Оның биологиялық құрылысына қарап, гормоновитамин деуге болады, өйткені ол белоктарды индуцирлейді. Сонымен қатар, К витаминінің коферменттік қызметін және редокстік қасиетін, яғни протондарды, электрондарды қабылдау және беру қабілетін айтамыз.

К витаминінің негізгі көзі көбінесе, жасыл көкеністердің жапырағында, жеміс-жидектерде, жануар тағамдарында, шошқа бауыры, қой еті, шошқа етінде кездеседі.

Е витамині (токоферолдар)

Е витамині токоферол тобынан құралған (грек әріптерімен белгіленеді альфа, бета, гамма, сигма), олар 2 метил 2 (4, 8, 12 үшметилридецил)-6-хроманол, немесе токол туындысы.

Е витамин тобының белсендісі альфа-токоферол және оның 7 туыстық қосылыстары.

Е витамині өсімдік майы мен жануарлар майында кең таралған. Сонымен, Е витамині барлық табиғи тағамдарда кездеседі, белоктық өнімдерде, облепихада, жүгеріде, бидайда, жұмыртқада, шпинатта, авокадода, жаңғақта, алмада.

Жүкті әйелдер Е витаминін көптеп қабылдау керек. Ал жүктілік кезінде Е витамині жетіспесе, түсік болуы мүмкін.

Ересек адамдар күніне 10-30 мг токоферол (кей деректерде 50 мг-ға дейін) керек.

Әдебиеттер

1. Патобиохимия /Е.А. Строева, В.Г. Макарова, Д.Л. Песковтың редакциясынан. – М.: ГОУВУНМЦ, 2002.-234 бет.

2. Патохимия негіздері / А.Ш.Зайчик, Л.П.Чурилов (Медицина ВУЗ-дарының студенттеріне арналған оқу құралы).-СПб., ЭЛБИ 2000.-688 бет.

Резюме

Таким образом Витамины-это практически не синтезируемые, но синтезируемые не большом количестве в организме человеке, органически низкомолекулярны соединения микроорганизмах.

Thereby Vitamins-practically not synthesized, but synthesized not большом amount in organism of the person, organic below molecule join microorganism.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Биология және биотехнология факультетінің

Адамның жаны мен тәнінің таңғажайып күш-қуаты күрделі құбылыс, әлі толық зерттеліп болмаған тылсым дүние. Адамдар неге бірін-бірі жүз пайызға қайталамайтын жеке тұлғалар, неліктен олардың ішінде теңдесі жоқ емшілер, көріпкел сәуегейлер, қарғысы қате кетпейтін, батасы кез-келген жанға ақ жол ашатын ерекше қасиетті адамдар саусақпен санарлықтай ғана. Олардың бұл таланты, дарыны, әулиелігі қан арқылы ұрпақтарына қалай берілмеген. Әйтеуір, адам жанының, тәнінің құпия сырлары туралы әңгіме қозғалғанда айтылатын пікір, болжамдар көп-ақ [1, 30 б.].

Бірқатар зерттеушілердің пайымдауынша, әрбір жан иесінің мына жарық дүниеге келуі: ғарыш-адам-кеңістік – жер үндестігінен пайда болған жаратылыс жемісі, адам жаны – Аллаһ Тағаланың қуаты, нұры. Адамның барлық қадір-қасиеті, бүкіл болмысы мен түрлі мүмкіндігі жаннан шығады, жан тәнді басқаруға тиісті. Яғни, жан денені рух арқылы басқарады. Олай болса, адам жанының байлығы мен рухани пәрменділігінің күш-қуаты шексіз.Адам баласының ғұмыры – жалпы өмірге деген құштарлық пен өлім туралы қорқыныш-үрейдің арасында өтеді. Мұның сыры адамның тәфәккур (ойлану) мен түсіну түйсүгін мәңгілік әлеміне қарай бұру негізінде жатыр. Өйткені, өмір сүрудегі мақсат – мәңгілік бақытқа жету. Олай болса, адам баласы үшін асыл мұрат – өлім  қорқынышынан арылып, өмірін де, өлімді де жақсартуға тырысу болмақ. Осыған қол жеткізген кезде ғана адам баласына рухани жетілу мен Аллаһ тағалаға қауышу жолдары ашыла бастайды. Алайда, бұл нәпсіні жаман қасиеттерден арылту және жүректі тазарту арқылы ғана болады. Өйткені, адам баласының бойында жаратылысынан жағымды қасиеттермен қатар жағымсыз қасиеттер де кездеседі. Өйткені, өмір сынағы осыны қажет етеді. Олай болса, өмірдің сынағынан сүрінбей өту үшін бойымыздағы жағымсыз қасиеттерді жойып, жағымды қасиеттерді жандандыру керек [2, 119 б.].

Адам тіршілігінің табиғи-биологиялық алғышарты. Сонымен, ғылыми философияның түсінуінде дүниедегі ең бағалы, асыл байлық – адам. Ол барлық әлеуметтік қозғалыстар мен қимыл-әрекеттердің негізі, өлшемі және мақсаты. Жер шарындағы небір ғаламат табыстардың қайнар көзі, ақыл-ой туындыларының құдіретті иесі [1, 33 б.], [2, 124 б.].

1-сурет. Адамның биоөрісі

Эзотерикада аура сөзімен адам және жануар денелерінен шығатын жұқа көрінбейтін негізді білдіреді, ал грек тілінен аударғанда желдің соғуы, яғни өріс дегенді білдіреді. Өз-өзінен бұл түсінік бізге шығыс философиясынан келді, онда аураны, жұқа негіздің немесе жұқа материяның шығуын эманиация деп атайды. Шығыс дәруіштерінің айтуы бойынша эманация физикалық жағынан ыдыралардың бұлтын немесе сублимациялардың материалды түзілуі, ол денеге түседі және оны қоршайды [4, 79 б.].

Көріпкелдер (экстрасенстер) аураны әрқашанда көреді. Парапсихологтардың пікірі бойынша аураның бар екендігінің дәлелі: адамның аурасын көруге үйрететін, мүмкіндік беретін әдістемелер бар [4, 81 б.].

Соған қарамастан аураның бар немесе жоқ екендігі туралы көп пікір- таластар болып жүр. Мамандардың дәлелдемелері бойынша ол бар, сонымен қатар қасиеттерге ие – көлем, пішін, түс және иіс. Иісіне келетін болсақ, әр адамда ол жеке және сипаттауға қиын. Көлемінің белгілі шектері болады. Ұлы пайғамбарлардың және ежелгі мұғалімдердің аурасы бірнеше километрге созыла алатын мықты болған және соншалықты таза болған, жай адамдар бастарының төбелерінен жарқыраған сәуле көре алған [5, 18 б.].

2-сурет. Қалыпты және зақымдалған ауралардың салыстырмалы күйі

Аураның сапасы ақпарат көзіне байланысты, ал ақпарат – әрекеттің пайда болуына байланысты, яғни сөздер, сезімдер, ойлар және армандар жиналады, туындайды және аурада осының барлығын қамтып көрсетіледі. Егер де аура тұтастай жағымсыз болса, онда болашақта физикалық жағдайы бұзылады, себебі «жаман» аура адамның физикалық денесіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Бірақ адам денсаулығы өткен өмірінде белгілі нысанға келтірілген рухани құрылымға ғана емес, күнде адам өздігінен қалыптастыра алатын аурасына байланысты. Адам денсаулығына әсер беретін, тағы бір фактор ретінде күштен тұратын, қуатпен анықталатын «ішкі энергетика» бар [6, 113 б.].

Егер адам энергетикасы бүтіндей төмен болса, онда адамның тонусы төмендейді және мүшелер, жүйелер өте төмен жұмыс жасайды. Бүкіл организмді қамтитын жеке мүшелердің бұзылыстарына алып келеді. Нәтижесінде организм түрлі сынақтарды жеңе алмайды және осыдан келе денсаулық сырқат береді (2-сурет) [5, 25 б.], [6, 115 б.].

Адамның рухани құрылымы физикалық денені басқарып, оған жан береді. Әрбір мүше адамның физикалық денесін «басқару бағдарламаларымен» өзінің белгілі бір бағытында қызмет етіп, белгілі бір жұмысты орындайды. Энергетиканы бағдарламалар арқылы қадағалайды, бағыттайды, дамытады және реттейді. Бағдарламадағы әлдеқандай бұзылыстар осыған сәйкес келетін мүшелердің бұзылуына алып келеді. Бұл бағдарламаны немесе энергетикалық орталықтарды – чакра деп атаймыз.Аура міндетті түрде чакрамен байланысты. Чакралар – ол нерв орталықтарын, олар физикалық, ойлық, эмоциональды және рухани энергиясын үйлестеді және қоректендіреді [6, 120 б.].

7 (жеті) негізгі чакра бар. Чакралар арқылы адам биоөрісі ғаламмен және оның энергиясымен байланысы жүзеге асырылады. Соның ішінде бірінші чакра (Муладхара)жер энергиясымен, екіншісі (Свадхистана) су энергиясымен,үшіншісі (Манипура) күн мен от энергиясымен байланысты. Келесі үш чакра атмосфераның түрлі қабаттарымен байланысты: төртінші чакра (Анахата) атмосфераның төменгі қабаты тропосферамен,бесіншісі (Вишудха) стратосферамен,алтыншысы  (Аджана)  мезосферамен  байланысты болады [6, 121 б.], [7, 210 б.].

Жоғарғы жетінші чакра (Сахасрара) жоғарғы күштер – Жаратушы, Жоғарғы ғарыш ақыл-ойымен бірігеді. Бұл энергия тәуелсіз, ал басқа энергиялар оған бағыныштылық қатынаста болады. Бұл энергия ғаламдағы барлық энергияларға әсер ете алады. Бұл энергияны саналы түрде тек Жоғарғы күштермен байланысқа түсетін адамдар ғана пайдалана алады [7, 212 б.].

Жеті негізгі чакраның әрқайсысы физиологиялық дененің түрлі аспектілерін қорғайды. Чакралар бір-бірімен организмнің барлық жерімен өтетін каналдармен байланысты (3-сурет). Шығыста чакраларды лотос гүлімен салыстырады. Рухани адамдарда лотос гүлінің күлтелері біртіндеп ашылады және энергетикалық дөңгелектер өздері қозғала бастайды [7, 214 б.].

1. 
   Иванов К. П. Агрессивная лженаука // Вестник РАН, 2002, N1. – стр. 30-36.
   

1. 
   Иванов Ю.М. Как стать экстрасенсом. Москва, 1997. – 160 с
   

2. 
   Красавин О. А. Биоэнергетика здоровья человека. – Москва:  Диля, 2004. – 256 с. 
   
3. 
   Қожалымов З. Рухани емшілік ғаламаты. - Алматы: Шалкөде,  2006. - 187  б.
   
4. 
   Вурмс Е.  О чем говорят звезды. – Москва: Центр, 1991 – 240 с.
   
5. 
   Розов С. Учебник по биоэнергии. - Москва: Олма, 2002. – 160 с.
   
6. 
   Қожалымов З. Ғаламның жұмбақ сырлары. –Алматы: Шалкөде,   2010.  –  749 б.  
   

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті Шымкент қ.

Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мыналарды орындау қажет:

-қажеттіліктерді жоғары деңгейде қанағаттандыру;

-кәсіпорынның бәсекелік қабілеті өнімнің сапасымен өндірістің тиімділігі арқылы көрсетілуі, тұрақтылық пен жаңа технологиялар арасындағы балансқа жету. Табыс алып келетін келетін дәстүрлі технологияны қолдана отырып, ресурстардың бір бөлігін жаңа технологияларды енгізуге бағыттау, техникалық мүмкіндіктерді әртараптандыру;

-радикалды және эволюциялық өзгерістерге дайын болу, оларға тез қарқынмен бейімделе білу, сонымен қатар, жоғарыда айтылған өзгерістерге икемделу. Кәсіпорынның өзі де эволюциялық және радикалды идеяларды шығара білу, новатор болу;

Қазіргі таңда көптеген кәсіпорындардың стратегиларына өзгерістер ен- гізіліп жатыр. Олар жаппай өндіріс стратегиясынан бас тартып инновация – лық стратегияға бағытталды. Жаңалықтар кәсіпорындарға шаруашылықтың дұрыс жұмыс істеуін, тиімділікпен бәсекелестік қабілетінің жоғары болуын қамтамасыз етеді. Бәсекелестік позициялармен өндіріс тиімділігі және инновациялық потенциялдар арасында тығыз байланыс бар. Кәсіпорынның тиімділігін арттыруға өнімнің сапасы, шығындарды тиімді пайдалану саясаты, жаңа бәсеке қабілетті проектілерді жарыққа шығару және рентабельді бизнес проектілерді таңдай білу әсер етеді.

Еліміз «Қазақстан — 2030» ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасына сәйкес мақсатты даму үстінде. Елбасымыз атап көрсеткендей, бүгінгі күн тәртібінде әлем қоғамдастығындағы Қазақстанның және барлық қазақстан - дықтардың – ғалымдардың, менеджерлердің, бизнесмендердің, мамандар мен жұмысшылардың бәсекеге қабілеттілігі мәселе болып отыр. Осы орайда ша – руашылықтың жаңа жағдайларында нарықтық қатынастарға бейімделген басқару жүесін құру процесін жеделдеткен жөн.

Нарықтық жағдайда қазақстандық кәсіпорындар басшылары мен top менеджерлеріне басқарудың әдістері мен іс – қимылдарын игеру қажет. Со – лардың қатарына кәсіпорындарға бәсекелік басымдылықтарды ұстап қалу және сыртқы орта өзгерістеріне икемделу негізінде болашақтағы мақсаттарға тиімді жолмен қол жеткізуге мүмкіндік беретін стратегиялық менеджмент жатады.

Әдебиеттерде көп қарастырылатын, тәжірибеде өзін өзі ақтай білген кәсіпорын стратегияларының кең тараған түрін базистік немесе эталондық стратегиялар деп атайды. Олар мынадай элементтердің біреуіне немесе бір – нешеуінің жай күйінің өзгеруіне байланысты болады: өнім, нарық, сала, ұйымның сала ішіндегі жағдайы және технология. Бұл элементтердің әрқай – сысы ағымдағы немесе жаңа жағдайда болады.

Этолондық стратегиялар кәсіпорынның төрт түрлі тәсілімен өсіп келе жатқандығын білдіреді:

1.Эталондық стратегияның бірінші тобын шоғырландырылған өсу стратегиялары құрайды. Бұл стратегияларды сала ерекшелігін, қызмет аясы мен өндірілетін өнімді өзгертпей – ақ жалпы көрсеткіштерді арттыру үшін қолданылады. Осы топтың нақты стратегиялары мыналар:

-нарықтағы позициясын күшейту. Мұнда кәсіпорын берілген нарықты белгілі бір өніммен жаулап алу үшін қолынан келгеннің бәрін жасайды.

-нарықты дамыту стратегиясы. Мұнда өндірілген өнімге жаңа нарық іздестіріледі.

-өнімді дамыту стратегиясы. Мұнда берілген нарыққа жаңа өнімді енгізу және оны өткізу көзделеді.

2.Кәсіпорынды дамытудың екінші стратегиясын әртараптандырыл — ған өсу стратегиялары құрайды. Мұндай стратегиялар кәсіпорынмен беріл- ген нарықта бұрынғы өнімімен ары қарай дами алмаған жағдайда қолданады. Мұндай стратегиялардың негізгі түрлері:

-өндірісте жаңа өнім түрін өндіруге жаңа мүмкіндіктерді пайдалану негізінде орталықтындырылған әртараптандыру.Бұл жерде жұ- мыс істеп тұрған өндіріс бизнестің ортасында қалып қояды да, жа -ңа өндіріс игерілген нарықтағы мүмкіндіктерге орай немесе кәсіп — орын іс — әрекетіндегі басқадай күшті жақтарында пайда болады.

-көлденең әртараптандыру, нарықта жаңа технологиямен өндірілген, қолданыстағы тауарға ұқсамайтын ерекше тауар көмегімен өсу мүмкіндігін қарастырады. Мұнда компания ең алдымен жаңа өнім өндіруге құзыреттілігін бағалағаны жөн.

3.Жаңа құрылымдарды қосу есебінен кәсіпорындарды кеңейтуге бай -ланысты біріктірілген өсу деп аталатын стратегиялар. Оған мыналар жатады:

-сатылап біріктірудің кері стратегиясы, жабдықтаушылардың үстінен қатаң қадағалау және жабдықтаушының еншілес компания құруы есебінен өсуге бағытталған. Стратегияның бұл түрін қолда – ну кәсіпорынның жабдықтаушылардың бағасы мен жабдықтар ба -ғасының өзгеруіне тәуелді болмайтын жағдайын жасайды.

-алға ұмтылатын сатылас біріктіру стратегиясының мәні – ком – пания мен түпкі тұтынушы арасындағы құрылым, яғни сату және бөлу жүйесінің үстінен қатаң бақылау жүргізу немесе жаңа құры - лымдар құру есебінен кәсіпорындарды кеңейтуден тұрады.

4.Эталондық стратегияның төртінші түрі қысқарту стратегиясы деп аталады. Кейбір жағдайларда кәсіпорынды жаңартудың бұл стратегиясы ең соңғы мүмкіндік болуы мүмкін. өйткені жаңару және жаппай тездету–көбі – не кәсіпкерлікті дамыту жолындағы бір – біріне қайшы процестер. Кәсіпо – рынның мақсатты қысқарту стратегиясының 4 түрін бөліп көрсетуге болады:

-кәсіпорын бизнесін ары қарай жүргізе алмайтын жағдайда қолда – нылатын жою стратегиясы;

-кәсіпорын өзінің қызмет ету аясына ұзақ мерзімді өзгеріс енгізу үшін бизнесінің немесе бөлімшелерінің бірін сату немесе жабу арқылы қысқарту стратегиясы.

Іс жүзінде кәсіпорын бірнеше стратегияларды бірге қолдануы (әсіре – се көп салалы кәсіпорындарда) және оларды белгілі бір жүйе бойынша жүзе - ге асыруы мүмкін. Бұл жағдайларда құрамдастырылған стратегия ұғымын қолданамыз.

Жоғарыда айтылғандарды назарға ала отырып, стратегияны кәсіпорын саясатынан бөліп, басқарудың жеке функциясы ретінде қарастыру керек деген қорытындыға келеміз.

Кәсіпорын стратегиясы мен саясаты өзара байланысты болады. Бір жа ғынанан стратегия кәсіпорын саясатының норма мен принциптеріне бағы – нышты болады.

Стратегия кәсіпорынды тиімді басқаруға әсер ететін көптеген бәсеке– ге қабілетті амалдар мен жалпы тәсілдерге бөлінеді.

Жалпы алғанда кәсіпорын стратегиясы – барлық негізгі функциялар мен бөлімшелерді қамтитын мақсаттарды, тұтынушыларды қанағаттандыру және нарықтық позициясын нығайтуға бағытталған кәсіпорынның басқару жоспары.

Кәсіпорынның негізгі қызметі мен бөлімшелеріне жабдықтау, өндіріс, қаржы, маркетинг, кадрлар мен ғылыми зерттеулерді жатқызуға болады; олар дың әрқайсысының стратегия ішінде атқаратын міндеттері бар. Стратегияны таңдау бүкіл кәсіпорын бойынша жинақталған өндірістік шешімдер мен бәсе кеге қабілетті амалдарды бір арнаға келтіру. Амалдар мен тәсілдердің мұндай бірлігін кәсіпорынның ағымдағы стратегиясы білдіреді. Жақсы ойластырылған стратегия кәсіпорынды келешекке дайындап, оның ұзақ мерзімді даму бағытын белгілейді. Оның нақты іскерлік позицияға орналасу ниетін анықтайды.

Стратегияны қалыптастыру тек жоғары басшылықтың ғана міндеті емес. Ірі кәсіпорындарда стратегияны қалыптастыру жөнінде шешім қабылдауға жоғары буын басшыларымен қатар коммерциялық және өндірістік бөлімшелердің, кәсіпорын бөлімшелері ішіндегі атқарушы (өндіріс, маркетинг және өткізу, қаржы, кадрлар, т.б.) басшылар, өнімнің шоғырлануына жауап - ты өндірістік кәсіпорын басшылары мен жетекшілері де қатысады. Әрбір кәсіпорын өзінің дамуына қолайлырақ болған стратегияны әзірлеуіне байланысты қалыптасқан жағдайды ескере отырып, мынадай стратгияларды келтіруге болады: берілген кәсіпорынның жаңа объектілерін салыстыру стратегиясы, тауарларды нарыққа жылжыту стратегиясы, персоналды іріктеу және дайындау стратегиясы, өсу стратегиясы, шығындарды азайту және әлеуметтік стратегиялар.

Ресурстарды бөлу–қор, басқарушылық қабілет пен технологиялық тә - жірибе сияқты шектеулі ұйымдық ресурстарды бөлуді құрайды. Стратегиялық сипаттағы барлық әрекетімен қамтитын сыртқы ортаға бейімделу кәсіпо- рынның сыртқы ортамен қатынасын жақсартады. Кәсіпорын сыртқы қолайлы мүмкіндіктерге де, қауіп қатерлерге де икемделіп, стратегияның қоршаған ортаға жақсы бейімделуін қамтамасыз етуі қажет. Талданатын объектіге сыртқы факторлардың әсері үлкен. Бұлар – сала өнімін тұтынушылар, мемлекет саясаты, халықтың төлем қабілеті.

Ішкі үйлесу тиімді біріктіру мен ішкі операциялардың оң нәтижесіне жетуін қамтамасыз етеді, кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтарын анықтау үшін стратегиялық қызметті үйлестіруді қамтиды.

Кәсіпорын стратегиясын жүзеге асырудың құралы ретінде оны дамыту- дың стратегиялық жоспарын жасау керек.

Фирма стратегиясы таңдап алынған соң жүзеге асыру жөніндегі күрделі жұмыс басталады. Ол үш міндетті атқаруға бағытталады. 1–ден, ұйым жүзеге асыратын стратегияға сәйкес әкімшілік міндеттерге басымдық беруден, осы таңдалған стратегия мен ұйым ішіндегі үдерістер арасында сәйкестік орнату. Сәйкестік ұйымның мынадай сипаттамалары бойынша орнатылуы тиіс: оның құрылымы, ынталандыру жүйесі, мінез–құлық тәртіптері мен нормалары, ортақ құндылықтар, менеджерлер мен қызметкерлердің мамандануы. 3 – ден, жүзеге асырылатын стратегияға сәйкес лидерлік стиль мен ұйымды басқару тәсілдерін талдау. Осы үш міндет өзгерістер жасау жолымен орындалады.

Сонымен, кәсіпорын айтарлықтай жеңіске ие болмаған күнде де қолда бар ресурстарға, нақты тәжірибеге сүйене отырып, өз стратегиясын әзірлеуі керек. Қолда бар ресурстар мен біліктілікті қолданбайтын стратегияны құру әрқашан тиімсіз болмақ.

Қазіргі күні нарықтық экономиканың қатаң заңдарына бейімделе алған тек қана 5000 – ға жуық АҚ – дар жұмыс жасайды. Бірақ, осы қоғамдардың қызмет ету жағдайы қандай, ол бастапқыда оған қойылған талаптарға сай келеме: бағалы қағаздар эмиссиясын бағалы қағаздар нарығына орналастырып, нарық механизмдерін ескере ме?

Алғашқыда АҚ – дар (бағалы қағаздар нарығының негізгі субъектісі ретінде) бағалы қағаздар нарығының қызмет етуіне әсер етеді деп болжанған, бірақ шындығында бағалы қағаздар нарығына қатысуда акционерлік қоғамдардың көп бөлігі, ең жақсы дегеннің өзінде, тек қана акция эмиссиясын тіркеумен ғана шектеледі. Сонымен қатар, кейбір акционерлік қоғамдар тіптен акция эмиссиясының мемлекеттік тіркеу құжаттарын да көрсетпеген. Акцияны шығару мен орналастыру қорытындысы бойынша есеп беруін де жарияламаған.

Каспий теңізі ойпатында орналасқан «Маңғыстау мұнай барлау» АҚ – мы Қазақстандағы мұнай және мұнай өнімдерін игеру, пайдалану және мұнай өнімдерін бұрғылауға арналған құрал – жабдықтардың тетіктерін жөндеумен айналысады. Оның мұнай және газ игеретін кен орындары Приозерный, Қарақия ойпатында, Жетібай, Өзен қаласында орналасып, жақсы нәтиже беруде. Яғни, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы таза табыс 178,7 пайызға өсті.

«Маңғыстау мұнай барлау» АҚ – ның 2010жылы жалпы табыс 321456,2 мың теңгені құрады.

Негізінде кез келген акционерлік қоғамның өмір сүру әдісі – акция шығару болып табылады және оның номиналды құны болуымен қатар, дивидент алуға құқық беруі тиіс, сондай – ақ акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар нарығының дамуына жағдай жасауы тиіс.

Сонымен, Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың дамуында келесідей негізгі мәселелерді көрсетуге болады:

-қарапайым халықтың көбінің акционерлік қатынастар мәселелерін түсінбеуі;

-көптеген қоғамдарда акция «акция» болып табылмайды;

-акционерлік қоғамдардың үлесінің көптігі;

-заңдық базадағы қайшылықтар

Осындай бірқатар мәселелерді шешу жолдары:

-заңдық базаны ретке келтіру;

-акционерлік істі білетін мамандарды дайындау (қаржыгерлер, брокерлер мен диллерлер, қаржы менеджерлері, т.б.)

Акцияның әлеуметтік қағидасын максималды түрде сақтай отырып, тарату керек.

Акционерлік қоғамды құрғаннан кейін салымшыларға қоғамның жағдайы туралы ақпарат беріп, акционерлік капиталдың жұмсалуын қатаң бақылау.

Міне, осындай мәселелерді шешудің бірден – бір жолы ретінде парламент акционерлік қоғамдардың жарғылық капиталының минималды мөлшерін ұлғайту арқылы акционерлік қоғамдар қызметінің олардың инвесторлар үшін тартымдылығын көтеруді ұсынды. Менің ойымша, АҚ – ды басқаруды ұйымдастыру құрылымын әлі де болса жетілдіре түсінуіміз керек. Мысалы, талдау және болжам жасау бөліміне қарайтын маркетинг бөлімшесін коммерция бөліміне біріктіріп, керісінше коммерция бөліміне қарасты қоймалар бөлімшелерін қызмет көрсету бөліміне ауыстыру қажет, сонымен қатар осы жерде талдау және болжам жасау бөлімінің орнына тек қана қызмет көрсету бөлімі деп қалдыру қажет.

Акционерлік қоғам қаржысы экономикалық қатынастар жиынтығынан, яғни нақты ақша айналысынан және оны қалыптастырудан, бөлуден, сонымен қатар оларды нақты өндiрiсте немесе қызмет көрсетуде пайдаланудан тұрады. Рынокта қаржы микродеңгейде мемлекеттiк реттеудiң бiр формадағы құралы болып табылады, ал қаржылық нақты шешiмдi қабылдауды меншiк иесi iске асырады. Осыны көбiнесе нақты қаржылық шешiмдер қадбылдап, ол қаржыларды өндiрiске қосатын корпорация, яғни корпорацияның қаржыгерлерi болып табылады.

Осылайша бүгiнгi таңда елiмiз акционерлік қоғамдардың барлығы өздерiнiң экономикалық жағдайының ендi ғана дағдарыстан шығып, қаржы қорларының бастапқы жинақталуына байланысты, ендiгi жерде сол корпорация қаржыларын тиiмдi қалыптастырып, оларды өндiрiсте ұтымды пайдалану арқылы ұлттық экономикамыздың тұрақты және бәсекеге қабiлеттi дамуын қамтамасыз ете аламыз.
Пайдаланылған әдебиеттер :

1. ҚР – ның «Акционерлік Қоғам туралы» Заңы, 2003. 13 мамырындағы

№ 415 – II, қарашадағы № 500 – II, 2009. 8 шілдедегі, № 72 – II ҚР-ның заңдарымен енгізілген өзгертулер.

2. Абдулина А.М. Сборник научных проектов «Казахстан на пути к

новой модели развити», «маркетинг в Казахстане», Алматы,Экономика, 2000.

3.Әубәкіров Я.Ә, Нәрібаев К.Н,Жатқанбаев Е.Б. «Экономикалық теория негіздері» Оқулық Алматы,ҚазМҰУ,1998 ж

Стратегия и пути повышения произведственной рентабельности акционерного общества.

Қазақстан инженерлі – педагогикалық Халықтар достығы университеті

Ұлттық банкі теңгенің тұрақтылығына араласудан бас тартатынын жария етті. Осыған байланысты бір неше жыл бойы 145-150 теңге көлемінде болып келген доллар бағамы 185 теңгеге бірден шарықтады. Осыған байланысты теңгенің құнсыздауына итермелеген бір неше себептерді атап көрсетсем:

Бұл мәселеге орай Ұлттық Банктің төрағасы Қайрат Келімбетов кешегі баспасөз мәжілісінде «Егер сіздер Ұлттық Банк жүргізіп жатқан бұл шараны қалай бағалайтынымды сұрайтын болсаңыздар, бұл тұтастай алғанда Қазақстандық экономикаға серпін беретін өте тиімді шара. Бұл тек 2014 жылы ғана емес, сонымен бірге, алдағы орта мерзімді болашақта да солай болмақ, яғни менің айтатыным, біздің бәріміз үшін және жалпы алғанда, тауар өндірушілер үшін, Қазақстанның экономикасы үшін – пайдасы мол», - деді. Айта кету керек, ҚР Ұлттық Банкі 2014-жылдың 11-ақпанынан бастап теңгенің бұрынғы деңгейін сақтап тұрудан, валюталық интервенциялардың көлемін азайтудан, теңгенің айырбастау курсын құру процесіне араласудан бас тарту туралы шешім қабылдады. Ұлттық Банк теңге курсының жаңа бағамы 185 АҚШ доллары төңірегінде болады деп есептейді.

Теңгенің девальвацияға ұшырауынан қараша халық зардап шекпеуі тиіс. Ұлттық валютаның төңірегіндегі туындаған түсінбестікке Елбасының өзі араласты. Нұрсұлтан Назарбаев бұл төл экономиканың қарқынды дамуы үшін жасалған әрекет деп, жұртты дүрмекке ермеуге шақырды.

“Бұл экономикамыз талап ететін қажеттілік деп ойлаймын. Экспорттаушыларға ғана емес, шағын бизнес үшін де керек қадам. Енді бағалардың асыра сілтеп, көтеріліп кетпеуін қадағалауымыз тиіс. Айырбастау пунктілеріндегі алыпсатарлыққа жол бермеуіміз керек. Барлық әкімдер мұны назарында ұстағаны дұрыс”, – деді Назарбаев.

Президент Ақордаға премьер-министр Серік Ахметов пен Ұлттық банктің төрағасы Қайрат Келімбетовты шұғыл шақыртып, қаржы нарығындағы ахуалды ұдайы бақылауда ұстап отыруды тапсырды. Енді бұдан әрі теңге құнсызданбай доллар да өспеуі тиіс. Елбасы қаржы нарығындағы өзгерісті халыққа жіті түсіндіріп, бағаның аспандауына жол бермеуді жүктеді. Сондай-ақ оңтайлы сәтті пайдаланған алаяқтарды қатал жазалауды талап етті. Соңғы девальвациядан кейін 1 доллардың құны 185 теңге деп белгіленді. 20 жылдан астам уақыт ішінде Қазақстанның ұлттық валютасы шамамен 38 есе құнсызданды.

Қазақстан ұлттық банкі ақпанның 11-інен бастап теңге бағамын бұрынғы деңгейінде ұстап тұру саясатынан бас тартып, теңгенің долларға шаққандағы бағамын 185 теңге шамасында белгіледі. Қазақстан қор биржасындағы (KASE) ақпанның 11-і күнгі таңғы сауда бойынша бір доллар 163,9 теңге болған. Бұл дүйсенбі күнгі доллар құнынан 8,3 теңгеге жоғары екенін көрсетті. Алайда көп ұзамай сол күні доллардың құны 185,99 теңгеге дейін жеткен. Қазақстандағы кейбір валюта айырбастау пункттерінде доллардың құны 200 теңгеден асып кетті. Көп пункттер валюта айырбастауды тоқтатты. Ұлттық банктің баспасөз қызметі бүгін таратқан хабарламасында “ақша айырбастау пункттерін банктер мен Орталық банк шетел валютасымен жеткілікті түрде қамтамасыз ететіні” айтылған. Бірақ көптеген ақша айырбастау орындары қолма-қол доллар мен еуро жоғын айтып, шетел валютасымен операция жасауды тоқтатқан.

Теңге алғаш айналымға түскен 1993 жылы қарашада 1 АҚШ долларының бағамы 4 теңге 70 тиын деп белгіленген еді. Бірақ алғашқы бір жарым айдың ішінде-ақ теңге шамамен 12 есе құнсызданып, бір доллардың бағасы 54 теңгеден асты.

Бұдан кейінгі төрт жыл бойы теңге баяу, бірақ әлсін-әлсін құнсызданып, 1998 жылы долларға шаққандағы бағамы 84 теңгеге жетті. Теңгенің бұдан кейінгі бір демде зор девальвацияға ұшырауы 1999 жылы сәуірде болды. Теңге бір жыл бұрынғымен салыстырғанда 64,6 пайызға құнсызданып, бір долларға шаққандағы құны 138 теңге 25 тиын болып қалды. Бұдан кейін теңгенің арзандау қарқыны бәсең жүріп, 2002 жылы бір АҚШ долларының бағасы 156 теңгеге таяп барып тоқтады. 2003 жылдан бастап Қазақстанда теңгенің құны артып, доллар арзандай бастады. 2007 жылы доллардың құны 120 теңге 30 тиынға дейін түсті.

2007 жылдың соңына таман әлемдік қаржы дағдарысы әсерінен теңгеге қауіп төне бастаған тұста ұлттық банк қордағы валютаны сатып, теңгенің құнын түсірмей сақтап қалды.

2008 жылы көмірсутегі шикізаттарының әлемдік нарықтағы бағасы артып, соның арқасында Қазақстан валютасының құны тұрақты болып тұрды.

Осы жылдың соңында шикізат бағасы арзандап, теңгеге қауіп төнген кезде ұлттық банк тағы да валюта қорындағы ақшаны жұмсап, теңгенің бір долларға шаққандағы бағамын 120 теңге маңында ұстап қалды. 2009 жылдың қаңтарында теңгеге тағы да девальвация қаупі төнген кезде ұлттық банк валютаның бағамын ұстап тұрды. Бірақ 2009 жылы 4 ақпанда ұлттық банк доллардың бағамын 117-123 теңге шегінде (+/-2%) ұстап тұрудан бас тартып, девальвация жасады. Ұлттық банк девальвация себебін “мұнай бағасының төмендеуінен, Қазақстанның сауда-саттық әріптестері саналатын елдердегі ұлттық валюталардың құнсыздануынан” деп түсіндірген. Банк ұлттық валютаның тұрақтылығын сақтау үшін соңғы бірер айда 6 миллиард АҚШ долларын жұмсағанын да айтқан. Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі девальвацияны ескере отырып, жалпы ішкі өнімнің номиналды көлемі биыл болжамданған 38,6 трлн теңгеден 41,1 трлн теңгені құрайтынын алға тартады.

Ерболат Досаевтың айтуынша, экспорттан түсетін пайданың көлемі 8,8 пайыз тармаққа ұлғайып, бұл ішкі өнімнің номиналды өсіміне ықпал етуі әбден ықтимал. Сонымен бірге, импорттық тауар бағасының қымбаттауы есебінен жалпы ішкі өнімнің номиналды көлемі 2,3 пайыздық тармаққа төмендеп, қосымша 6,3 пайыз береді.

“Теңге девальвациясынан соң мұнайдың экспорттық бағасы артып және “Байқоңырдың” жалдау ақысы да қымбаттайды. Мұның нәтижесінде бюджетке 130 млрд теңгеге жуық қосымша кіріс түседі. Ал шығыс жағдайы бойынша, оның ішінде Сыртқы істер министрлігінің шығыстары біраз өскелі тұр. Бюджет шығысы шамамен 85 млрд теңгені құрайтыны болжанады” дейді Экономика және бюджеттік жоспарлау министрі.

Сондай-ақ, брифинг барысында Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде қор жинағандар үшін жағдайдың қалай болатыны туралы Ерболат Досаев нақты мәлімет айта алған жоқ. Министр тұрғын үй нарығында пәтер бағасында өзгерістер болуы әбден мүмкін екенін жоққа шығармайды. Дегенмен, министрдің сөзіне сенсек, тұрғын үй нарығында көп өзгеріс болмайды-мыс. “Инфляцияға қарап отырып, өткен жылмен салыстырғанда бағаның қатты өзгермегені сіздерге жақсы таныс. Оның үстіне қазіргі салынып жатқан үйлердің бағасы осыдан 5-6 жыл бұрынғы бағадан кереметтей айырмасы жоқ. Сатылып жатқан пәтерлер де көп емес. Осыған қарап өзгерістің қатты болмайтынын бағамдай беруге болады. Ақшаны долларға ауыстырып сақтайсыздар ма, ол жағын өздеріңіз білесіздер. Жинақ банкісінде теңгемен жиналған ақшаның жайы қалай болатынын алдағы Үкімет отырысында қарайтын боламыз” деп шорт кесті Ерболат Асқарбекұлы.

Доллар қымбаттамай тұрып, дәлірек айтсақ, ақпанның 3 күні ҚР Ұлттық Банктің Баспасөз қызметі еліміздің екінші деңгейлі банктерінің жалпы депозиттік қорының 2012 жылмен салыстырғанда өткен жылы 25,4 пайызды көрсетіп, 25,5 трлн теңгеге артқандығын мәлімдеген болатын. Енді кеше доллар аяқасты көтеріліп, жұрт алған несиесін, салған депозитін түгендеп, неден ұтылып, неден ұтылғандарын есептей бастады. Депозитке ақша аудармай тұрып, салымшы әлбетте әбден ойланады. “Кім не дейді?” деп, бажайлап жан-жағына бір қарайды. Девальвациядан сақтану үшін депозитке ақша салуда, әрине, қателеспеген абзал. Негізі “девальвация болады” деп даурыққанымыз өткен жылдың жаз айлары болатын. Сол кездегі “ел құлағы – елу” демекші, “валюта девальвациясы болуы мүмкін” деген сыбыс жұртшылық арасында тез тарап, көпшілікті әбігерге салған еді. Салдарынан 2013 жылдың тамыз айында банк салымшылары арасында шетелдік валюта түрінде ақша салғандардың қаражаттары 32 миллиард теңгеге дейін көтеріліп, ал теңге түріндегі салымдар 27 миллиардқа дейін төмендеген ед1.

Жалпы айтсақ, шетелдік валюта түрінде ақша салғандар ұтты. Өйткені, тек тамыз айында ғана емес, жыл бойғы көрсеткішті алға тартсақ, 2013 жылы көпшілік долларды таңдаған екен. Ұлттық банктің ресми өкілдері “өткен жылы теңге түріндегі депозит күрт төмендеп, 38,3 пайызға кеміп кетті де, 3,2 трлн. теңгені құрады, ал ақшасын банкке доллармен сақтағанды жөн көргендердің салымдары 138,3 млрд. долларды құрап, 2012 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 48 пайызға ұлғайған”, – деп көрсетіледі экономикалық жаңалықтарда..

Айта кетейік, евро түріндегі депозит те өткен жылы мандымапты. 2012 жылмен салыстырғанда 2013 жылы 58,3 пайызға аз. Есесіне, рубль бәрінен басып озып, 83,2 пайызға бірақ көтерілген (2012-2013 жылдар айырмасы).

Қазіргі таңда көпшілік сарапшылар банк салымшыларының, нақтырақ айтсақ, теңгемен қор жинағандардың қаншалықты ұтылғандарына өздерінше болжам жасап жүр. Әркім әр түрлі соманы айтады. Біз бұл мәселеге кейінірек кеңірек тоқталуды жөн санадық.

Кешегі аласапыран бүгін байқалмайды. Мұны біз “халық нарыққа бейімделе бастаған екен” деп ұқтық. Доллардың осылай құбылып тұруының заңдылық екендігін түсінгенімізді айтамыз. Десек те, девальвацияға қатысты сан алуан сауалдар мазаламай қоймайды. Осы тұрғыда сарапшылар девальвацияға себеп болған фактор деп “сыртқы және ішкі экономикалық ахуал мен ұлттық валюталық нарығымызға дүниежүзілік жағдайдың әсер еткендігін” айтады. Жақында АҚШ-тың федералдық резервтік жүйесінің басшысы ауысып, тізгінді қазір хас маман Джанет Йеллен алды. Ол таққа отырған күннен бастап-ақ қаржы саясатының беталысын мүлде өзгертіп жібереді. Сөйтіп, ол доллардың іргесін қатайтуды мықтап қолға алды. Нәтижесінде АҚШ-тың экономикасы біршама жақсарды. Ішкі экономикалық жағдай тұрақтанды. Джанет Йеллен доллардың іргесін бекітуге әлі де бар күшін салатын сыңайлы. Ондағы басты мақсаты – өздерінің экспорттаушыларын қорғау. “Бұл – бірінші фактор”. ал, “екінші” деп мына факторды келтірсем: Кедендік Одаққа мүше елдер арасындағы мемлекетаралық валюталық нарық тағы бар. Біз, яғни Кеден Одағына енетін елдер – дамушы мемлекеттер қатарындамыз. Алайда 2013 жылдың қорытындысы бойынша, Кеден Одағы елдері – Қазақстан, Ресей, Белоруссияның экономикалық даму деңгейі басқа дамыған елдермен салыстырғанда бәсең тартты. Мәселен, Ресейдің экономикасы тым төмен болды, екі пайыз ғана жақсарды. Бізде сарапшылар “алты пайыз” деген пікірде.

“Инвесторлардың қаржы активтері доллармен өлшенеді, ол анық. Осы мәселені ескерсек және басқа дамыған елдердің экономикасының жандана бастағанын қоса айтсақ, әрине Кеден Одағына енген мемлекеттердегі инвесторларға капиталын сыртқа алып шығуларына тура келеді, яғни капиталдың сыртқа жылыстауы дейді мұны. Дәл осы үдеріс Ресейде белең ала бастап еді, олар бірден рубльін құнсыздандырды. Сөйтіп, көршіміз шетке кетіп жатқан ақшасына тосқауыл қойғысы келді және отандық өндірісті сыртқы импорттан қорғамақ болды. Демек, Ресей отандық өндірісін қорғап, оған қолдау көрсету үшін осындай қадамға барды. Ондай болса, Қазақстан неге тыс қалуы керек? Егер біз долларды еркіне жібермесек, біздің нарығымызды, мәселен, ресейлік импорт басып қалуы әбден мүмкін”.

Несие алғандарға қатысты айтсақ, – теңгемен қарыз алғандар еш ұтылмайды. Ал доллармен алғандар, сөз жоқ, сан соғып қалды. Сол сияқты сырттан қарыз алған коммерциялық банктерге де оңай соқпайды. Әрине ЕДБ-тердің сыртқы қарызы анау айтқандай көп емес, қазір. Десек те, коммерциялық банктер алдағы уақытта пайыздық ставкаларын жоғарылатуы ғажап емес. Былайша айтқанда, девальвация қарапайым халыққа да, несие нарығына да жанама түрде әсер етпей қоймасы белгілі, – деп жазған экономикалық сарапшылар.

Сарапшылардың пікірлерін талдай отырып,“Құнсыздану жалғаса ма, жоқ па? Қалай ойлайсыз? ” деген сұрақтарға жауап жасап көрсек;

Ол жағын кесіп айту қиын, әрине. Алайда мынандай болжам бар: мұнайдың бағасы төмендейді-мыс. Ал мұнай бағасы арзандаса, әлбетте доллар қымбаттайды. Ол заңдылық. “Мұнай бағасы неге төмендейді?” деген сауал туындайды.

Біріншіден – дүниежүзілік өндірісте мұнай артық шығарылып қойса керек. Қор жеткілікті.

Екіншіден, мұнайды тұтынушы елдің негізгісі – Қытай. Ал Қытайдың экономикасы құлдырауы мүмкін келешекте. Егер осы болжамдар шындыққа айналып, мұнай бағасы төмендесе, доллар міндетті түрде күш алатын болады.

Жалпы алғанда, көпшілік ҚР Ұлттық банк төрағасы Қ.Келімбетовтің атына түрлі сын айтып, банкирді жерден алып, жерге салады. Әлемдік нарықпен салыстырғанда біздің ұлттық қорымыз теңіздің тамшысындай ғана. ЖІӨ бар болғаны 230 миллиард долларды құрайды. Америкадағы бір адамның байлығының мөлшері осындай. Сондықтан да, біз долларға тәуелдіміз. “Көшбасшы елдердің ықпалынан шығу мүмкін емес” дер едім, өйткені уақыт өткен сайын әлемдік экономика интеграцияланып барады.

Бәлкім болашақта Кеден Одағы Евразиялық экономикалық кеңістікке ұласып, оған енген елдер қатары көбейіп, олар өздеріне ортақ бір валюта шығарып жатса ғана, доллар үстемдік құрудан қалатын шығар деген экономикалық болжам жасауға негіз бар деп ойлаймын.
Әдебиеттер:

1. Журнал « Банки Казахстана » , 2014ж.

2. .Ғаламтор көзі: www.salik.kz

3.. Ғаламтор көзі: www.minfin.kz

В данной научной статье рассматривается экономическая политика страны, снижение реального валютного курса В этих условиях обесценивание или подорожание будет не результатом принятия официального документа, а результатом изменения стоимости валюты под воздействием рыночных механизмов.

In this research paper discusses the economic policy of the country, reducing the real exchange rate depreciation in these conditions or the rise in price will not be the result of a formal document, and the result of changes in currency value by market mechanisms.

Қазақстан инженерлі-педагогикалық Халықтар достығы университеті Шымкент қ.

Жекеменшік акционерлік форманың артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыра отырып, басқа жекеменшік формалармен салыстыруға болады.Акционерлік қоғамды басқа мекемелік – құқықтық формалармен салыстырса, мысалы Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестікпен. Онда, яғни ЖШС – бұл тұлғалар бірлестігі, ал АҚ – бұл капиталдар жиыны екендігін естен шығармаған жөн.Акционерлік қоғамдар туралы заң қабылданбағандықтан, минималды қойылған шекке дейін ережелік капиталды жеткізе алмаған жағдайда, АҚ ЖШС – ке айналып кетеді.

Артықшылықтары:

ЖШС үшін – оның құрамы тұрақты қатысушылары ЖШС үшін оның беріктігі мен өзара қарым – қатынасын білдіреді. Осыған қатысты оларда басқа физикалық және заңды тұлғаларды еліктіретін қажеттілік жоқ;

Қатысушыға – қатысушылар тобының үстінен бақылау, жат тұлғаларды кірістіруге жол бермеушілік және санкцияланбай анықталмаған үлес, басқа да қатысушыларға қатысты сенімділік өзіне — өзі деген тұрақтылық.

Кемшіліктері: ЖШС үшін — өзгерістегі қатысушылардың шектеулілігі; Акционерлер саны 500 – ден асқанда қойылмаған, АҚ жеке капитал өлшемі 1000000 есе кіші болса, АҚ Халықтық болып есептелінеді. АҚ үшін – инвесторлардың арқасында жарғылық капиталды өсіру артықшылығы, акционерлер құрамын өзгерту мүмкіндігі;

Акционерлер үшін – артықшылық жоқ.

Кемшіліктері:

АҚ үшін – акция концентрациясы сол немесе басқа акционерлер үшін АҚ басқару құқығы жаңа басқарушыларға өту мүмкіндігі; акционерлер құрамын өзгерту мүмкіндігі.

Акционерлер үшін – жақтас тұлғаларды енгізу мүмкіндігі; жарғылық капиталда кішірейтілген үлесте қалу мүмкіндігі; акционерлер үстінен жеке бақылаудың жоқтығы.

Қатысушылардың ортақ жиналысы; ЖШС атқарушы органы (жалғыз немесе коллегаларымен); ЖШС ережесімен қараушы және бақылаушы органдар құрылуы мүмкін (бақылаушылар кеңесі немесе ревизиялық комиссия), сонымен қатар атқарушы коллегиялық органдар (дирекция, басқарушы және т.б.).

Артықшылығы:

ЖШС үшін – оперативтік басқару ;

Қатысушы үшін — әсерлік атқарушы басқарма; ортақ жиналыста көпшілік даусымен шешілуі; қатысушылардың, яғни көп дауыс жинаған қатысушының құқығы қорғалады.

Кемшіліктері: ЖШС үшін – шешім қабылдау кезінде қиындығы;

Акционерлердің ортақ жиналысы (қоғамда , бір акционердің дауыс беруге қатысатын акциялары – берілген акционер болып табылады), орган (коллегиялық немесе дара), өзіндік күші бар заңға байланысты басқа органдар.

Артықшылықтары:

АҚ үшін – директорлар кеңесінің қатысуымен, атқарушы органдардың үстінен әсерлі бақылау алу; акционерлер үшін де сол.

Кемшіліктері: АҚ үшін, акционерлер үшін де жоқ.

Жарғылық капитал құжаттарға сай учредитель салымының бірігуімен есептеледі.

Артықшылықтары:

ЖШС үшін – қатысушының реестрін енгізуді қажет етпейді;

Кемшіліктері:

ЖШС үшін – капитал өсіру жиынтығы.

Жарғылық капитал құрылтайшының акциясымен есептелінеді және оның номиналды құнымен, акциялардың инвесторларға сатуы орнықты бағамен болады.

Артықшылықтары:

АҚ үшін – шексіз қатысушылар арасында акцияларды орнықтыру, инвесторлар салымы көлемімен АҚ – ның капиталын өсіру мүмкіндігі.

Акционерлер үшін — өздерінің құқықтары негізінде акцияларды барынша үлестіру үлкен мүмкіндік болып табылады.

Кемшіліктері:

АҚ үшін – реестр қолдану қажеттігі, акционерлер үшін жоқ.

Жарғылық капиталды өсіру, тек ЖШС толығымен төлеп біткеннен кейін жүзеге асады.

Басқа қатысушылар шешімімен немесе төрттен үш бөлігі көлемінде қатысушылар даусымен ЖШС жарғысымен қаралмаған жағдайда қосымша салымдар арқасында жарғылық капитал өседі.

Мұндай шешімге қатыспаған тұлғалар өз үлесін талап етуге құқылы. Қосымша салымдар, тек қатыспаған, яғни дауыс беруге қатыспаған тұлғалар өз үлестерін талап еткенде ғана салынады.

Егер жарғылық капиталды өсіру болмаса, алда салым салған қатысушылар салған салымдарын қайтар деп талап қоюға немесе үлесін алуға құқылы.

Артықшылықтары:

ЖШС үшін – тіркелу уақытының қысқартуын өзгерту, себебі эмиссия қорытындыларын тіркеу қажет емес.

Кемшіліктері : жоқ Акцияларды шығару арқылы жарғылық капиталдың артуын жүзеге асырылуы және акционерлер жиналысының шешімімен немесе соттың шешімімен акциялар орналыстырылады. Ережеге сай және заң талаптарына сәйкес қосымша акцияларды орнықтыру – эмиссия жолымен жүзеге асырылады.

Артықшылықтары:

АҚ үшін жоқ, акционерлер үшін – жарғылық капиталда өз үлесін көбейту мүмкіндігі.

Кемшіліктері: АҚ үшін – тіркеу эмиссиясының қорытындысы нәтижесінде процедурасының қиындауы; акционерлер үшін де сол.

Жарғылық капиталын өсіру Қосымша пропорционалдық салымдар есебіне, жеке капитал есебіне, сонымен қатар қосымша қор капитал есебіне, барлық қатысушылардың құптауымен бір немесе бірнеше қатысушылардың қосымша салымы есебіне, ЖШС – ке кірген жаңа қатысушылар есебіне;

Артықшылықтары: ЖШС үшін – төлем қабілеті жоғарлату;

Қатысушы үшін – ЖШС – ның рейтингісі мен ликвидносін жоғарлату;

Кемшіліктері: ЖШС үшін де, қатысушылар үшін де жоқ. Акциялардың шығарылуы мен эмиссиялардың орнығу есебіне.

Артықшылықтары:

АҚ үшін – төлем қабілетінің жоғарлауы, акционерлер үшін де сол.

Кемшіліктері: АҚ үшін де, акционерлер үшінде жоқ.

Мекемелік бағыттандыру, акционерлік қоғамның шаруашылығы мен оның басқармалары жөніндегі нормалар.Бұл құқықтық нормалар ҚР – ның Азаматтық кодексімен «Акционерлік қоғамдар туралы» заңдарымен бекітілген.Акционерлік қоғамның құруына шет ел мемлеткеттері, халықаралық мекемелер, шет елдік жеке тұлғалар және заңды тұлғалар қатыса алады.

1. ҚР – ның «Акционерлік Қоғам туралы» Заңы, 2003. 13 мамырындағы

№ 415 – II, қарашадағы № 500 – II, 2009. 8 шілдедегі, № 72 – II ҚР-ның заңдарымен енгізілген өзгертулер.

2. Абдулина А.М. Сборник научных проектов «Казахстан на пути к новой модели развити», «маркетинг в Казахстане», Алматы,Экономика, 2000.

3.Әубәкіров Я.Ә, Нәрібаев К.Н,Жатқанбаев Е.Б. «Экономикалық теория негіздері» Оқулық Алматы,ҚазМҰУ,1998 ж

Резюме:

Особенности формирование и деятельности акционерных обществ в РК.

(Ташкентский институт ирригации и мелиорации, г.Ташкент, Узбекистан)

Кючевые слова, мелиоративное состояние, посевные площади, закупочная стоимость, зерноводство, инновационная технология.

Известно, что основным продуктом потребления в нашей республике являются зерновые. Поэтому особое внимание уделяется зерноводству, осуществляется реформирование в аграрной системе, но несмотря на это, в республике наблюдается значительный спад урожайности.

Причинами этого спада урожайности являются: нехватка воды; плохое мелиоративное состояние посевных площадей; неправильная технология выращивания посевных культур; неудовлетворительное материально-техническое состояние и научная необоснованность; неудовлетворительная материальная заинтересованность производителя продукции, низкая закупочная стоимость и др. В условиях нехватки воды, в целях обеспечения безопасности продуктов самой насущной задачей является внедрение в область зерноводства ресурсосберегаемых инновационных технологий, научно обоснованных практически испытанных идей. Низкая урожайность, ухудшение экологии, изменение климата, различные стихийные бедствия такие, как наводнения, пожары, засуха; ухудшение плодородности и мелиоративного состояния посевных площадей, отсутствие научно обоснованной системы, неудовлетворительное состояние материально-технической базы - все это привело к экономическим проблемам и натянутости отношений между хозяйственными субъектами и производителями переработки зерновой продукции.

Обеспечение безопасности продуктов, развитие зерноводства, повышение плодородности-все эти общие экономические проблемы рассматриваются и изучаются учеными, соискателями и практиками. Однако, большинство проводимых и изучаемых опытов и исследований направлены на решение экономических проблем в сельском хозяйстве и рассмотрение экономической деятельности крупных хозяйств. В то время, когда во многих странах мира наблюдается кризис продовольственной системы, в области развития зерноводства недостаточно исследованы проблемы в сельском хозяйстве, а именно экономическая деятельность малых дехканских и фермерских хозяйств с различным объемом земельных площадей. В месте с этим, в нашей республике принято ряд постановлений и указов, направленных на повышение и развитие системы зерноводства. А именно хотелось отдельно отметить Указ Президента Республики Узбекистан « О мероприятиях по оптимизации земельных посевных площадей и повышению урожайности»

В последние годы в результате реализации программ, направленных на обеспечение продовольственной безопасности Республики рост финансовой устойчивости и конкурентоспособности сельскохозяйственных организаций, устойчивое развитие сельских территорий, наблюдаются положительные тенденции в развитии агропродовольственного комплекса страны. Однако остается множество проблем, связанных с изменениями внешних и внутренних условий его функционирования. Усиление конкурентной борьбы, финансово-экономическая нестабильность, неблагоприятные природно-климатические условия требуют совершенствования методов государственной поддержки товаропроизводителей, инновационных механизмов разработки и реализации программ развития агропродовольственного комплекса, повышения научной обоснованности их целевых показателей и ресурсного обеспечения.

Эффективность функционирования агропродовольственного комплекса, как любой многоотраслевой подсистемы экономики, во многом зависит от структуры производства и сбалансированности межотраслевых потоков ресурсов. Учет целостности воспроизводственного процесса в агропродовольственном комплексе, взаимосвязанности всех его аспектов и элементов реализуется в моделях межотраслевого баланса, отражающих функциональные взаимосвязи многоотраслевых комплексов, складывающиеся в результате производства конечной продукции, а также процесс формирования косвенных и полных затрат ресурсов. Развитие межотраслевого метода, модификация и расширение исходной схемы обусловлены необходимостью учета специфических особенностей и факторов развития рассматриваемых экономических объектов, а также информационно-статистической базой, на основе которой строятся межотраслевые модели. Метод межотраслевого баланса производства и распределения продукции позволяет исследовать основные макроэкономические показатели и их взаимосвязи.

Уровень и социально-экономические условия жизни населения, а также финансовая устойчивость предприятий во многом определяются конкурентоспособностью отечественных продовольственных товаров.

Вместе с тем, в результате кризиса миравая экономика оказалась структурно деформированной и неэффективной. Значительная часть основных производственных фондов предприятий не отвечает современным требованиям, что вызывает более высокий уровень ресурсоемкости и оказывает негативное воздействие на окружающую среду в расчете на единицу производимого продукта, чем в технологически передовых странах.

В рыночных условиях обострения конкурентной борьбы значительная часть рынка продовольствия занята импортной продукцией, что снижает уровень продовольственной безопасности страны. Такая ситуация негативно отражается на финансово-хозяйственной деятельности предприятий и сопровождается спадом производства, снижением уровня использования производственных мощностей, ростом затрат на поддержание основных фондов в рабочем состоянии, диспаритетом цен, разбалансированностью научно-технических, экономических, экологических и социальных составляющих экономического роста.

В этих условиях назрела необходимость перехода к высокотехнологической экономике, основанной на ресурсосберегающей экономической и технической среде.

Приоритетами национально-государственных интересов Республики при ориентации на экономический рост должна стать разработка отраслевых программ, предусматривающих распространение ресурсосберегающих технологий, повышение экологической ответственности за использование природных ресурсов, внедрение экономического мониторинга. В этих условиях эффективное решение ряда проблем зависит от результативности деятельности сельскохозяйственных предприятий, как одного из участников рынка.