ОңТҮстiк қазақстан мемлекеттiк педагогикалық институты
жүктеу/скачать 5,78 Mb.
|
жасуша зерт ок
9 лекция, жасуша зерт ок, жасуша зерт ок
- Бұл бет үшін навигация:
- Микроскоппен жұмыс істеу ережелері
| Электрондық микроскопия. Электронды микроскопты 1931 жылы Девиссон мен Калбин Германияда шығарған. Жасушаның біршама анық көрінісін Руска мен Кнолль 1934 жылы алған болатын. 1950 жылы алғаш рет ультра-жұқа кесінділер алынған. Электрондық микроскопқа препарат дайындайтын құралды ультрамикротом деп атайды. Электрондық микроскоп жарық микроскопына қарағанда 100 000, 600 мың есе артық үлкейтеді. Қазіргі электрондық микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі 0, 1 – 0, 3 нм-ге дейін жетеді. Объектіні 150 000 есеге дейін үлкейтеді. Жасушаның барлық ультрақұрылысын молекулалық деңгейде зерттеуге мүмкіншілік береді. Электрондық микроскоптың құрылыс принципі жарық микроскопына ұқсас сәулелерінің ролін электр тогімен қыздырылған вакуумда орналасқан вольфрам жібінен тарайтын электрондар тасқыны атқарады, әйнек линзаларының орнында электромагниттер болады . Жарық микроскопының объективі мен окулярына электрондық микроскопта магниттік катушкалар сәйкес келеді.
Электрондық микроскопына міндетті түрде вакуум болуы қажет, себебі ауада электрондар алысқа кете алмайды, оттегі, азот немесе көмір қышқыл газы молекулалармен кездессе олар бөгеліп өз жолын өзгертіп шашырап кетеді.Электрондар тасқынының бағытын қажетіне қарай қуатты электр өрісі немесе магнит өрісімен өзгертуге болады. Электрондардың жылдамдығын үдетсе электрондық микроскоптың шешуші қабілеті артады. Техникалық тұрғыдан қазіргі кезде бұл қиын мәселе емес. Токтың кернеуі 40 000 – 100 000 вольт болса, электрондар жылдамдығы секундына 200 000 км-ге дейін жетеді. Электрондық микроскоптың бірнеше түрі бар: трансмиссиялық, жоғарғы вольттік. Микроскоппен жұмыс істеу ережелері: 1. Микроскопты сол жағыңызға қойыныз. 2. Айнаның ойыс жағы жарық түсетін жаққа қарай қойылуы керек. 3. Револьверді айналдырып, 8 есе үлкейтіп көрсететін объективке (кіші) қою керек (бақылау револьвердің шырт еоуімен реттеледі). 4. Кіші объектив пен препарат орналасатын орындықтың аралығы 1-1,5 см болу керек. 5. Препараттың кішкентай шынысын жоғары бағыттап орналастырып, микроскоппен қараныздар. 6. Макровинтпен тубусты жоғары немесе төмен түсіріп, препараттың жақсы және ашық көрінетін тұсына қою керек. 7. Фокусын өзгертпей кіші объективтен, үлкен объективке көшіріңіздер. 8. Микровинті ақырын бұрап, препараттың өте анық көрінетін тұсын табыңыздар. 9. Препаратты зерттеп және суретін салғаннан кейін тубусты көтеріп, препаратты зерттеу үстелшесінен алуға болады. 10. Микроскоппен жұмыс істеп болғаннан кейін оны салфаткамен жауып қойыныздар. Микроскоп арқылы арнайы тәсілдермен дайындалған препараттар зерттеледі. Препарат дегеніміз-төшеніш әйнегі мен жабын айнектің ортасында орналасқан, өте жұқа мүшеден немесе ұлпадан алынған және боялған кесінді. Препарат дайындау өте күрделі іс. Препараттар уақытша және тұрақты деп бөлінеді. Препараттар дайындау үшін келесі кезеңдерден өту керек (2-суретте көрсетілген):1. фиксация (бекіту), 2.сумен жуу, 3 құрғату- судан толық арылу үшін күштілігі өсе түсетін спирттерден өткізеді, 4 парафинде қатыру, 5 микротомда кесінділер дайындау, 6 парафиннен тазарту, 7 кесінділерді бояу, 8 бальзамға салу. Тірі материал мөлдір және жеке жасушалардың қалың болуына байланысты зерттеуге қолайсыз. Сондықтан көбінесе фиксацияланған (бекітілген) материалмен жұмыс істелінеді. Одан жұқа кесінділер дайындап, түрлі бояғыштармен бояйды. Қалыңдығы 5-10 мкм-дей кесіндіні арнайы микротомдар арқылы дайындайды (Сурет-2). Сапалы бекіту объектінің тірі күйіндегі құрылымын айтарлықтай өзгертпейді. Бекіту ұлпаны тығыздайды және автолиз процестерін тоқтатады. Кейбір бекітуші сұйықтар белгілі құрылымдардың бояулар мен боялу қабілетін арттырады. Жиі қолданылатын бекіткіштер формальдегид, қосхромдық қышқыл калий, сірке, пикрин және осмий қышқылдары мен этил спирті. Жақсы бекіткіштер сұйықтар қоспалары. Олардың көпшілігі ұсынған зерттеушілердің аттарымен аталған (Буэннің, Карнуаның қоспалары). Бекіткеннен кейін объектіні ұлпаға сіңетін ортаға батырады (мысалы целлоидин немесе парафинге). Тығыздаушы заттар жақсы сіңу үшін ұлпаның бөлшегінен этил спиртінің көмегімен суды ығыстырып шығарады, содан кейін ксилолға немесе толуолға салады. Алдын ала істелетін бұл екі кезең ұлпаға парафин сіңу үшін қажет. Жылы сұйық парафин сіңеді де қатып қалады. Микротомның көмегімен парафин блогінен шыныға бекитін жұқа кесінділер дайындайды. Кесіндіден парафинді ксилолдың көмегімен ығыстырып шығарады. Осыдан кейін кесіндіні бояйды. Барлық бояуларды үш топқа бөледі: а) қышқыл бояуларға-эозинофильды немесе ацидофильды (эозин, фуксин қышқылы, пикрин қышқылы т.б.) –жасушаның цитоплазмасың бояйді. Қышқыл бояуды қабылдайтын құрлымдарды эозинофильды немесе ацидофильдік дейді; ә) Сілтілі (негезгі) бояуды қабылдайтың құрлымдарды базофильды дейді.Сілтілі бояуларға гематоксилин,кармин, сафранин т.б. жатады.Сілтілі бояулар жасушаның ядросың, эндоплазмалық торлардыбояйді; б) Нейтральді бояулар-Судан ІІІ, осмии қышқылы, орсеин т.б. Белгілі бір химиялық табиғаты бар заттарды немесе жасушаның құрлымдарының компонентерің тандамалы түрде арнаулы бояулармен боялады.Мысылы: осмии қышқылы маймен және май тектес заттарды, ал орсеин серпімді (эластин) талшықтарды бояйды. Көбінесе ұлпаны гемотоксилин және эозинмен бояйды. Гемотоксилинмен боялатын құрылымдарды базафильдік деп атайды. Эозин қышқыл бояу сондықтан оны байланыстыратын жасушаның компоненттерін ацидофильдік немесе эозинафильдік дейді. Осы құрылымдарды тірі жасушаларда белсенділік күйінде көру үшін әр түрлі микроскоптарды шығарған: фаза – контрастық, поляризациялық, флуоресценттік тағы басқаларын. Бұл микроскоптардың бәрі жарықты пайдалануға негізделген. Препарат тығыз болса көрінбейді. Ең кішкене жасушаның, мысалы бактериялық жасушаның, көлденең кесіндісі 1 мкм. Мұндай қалыңдықтан ешбір электрон өте алмайды. Сондықтан экранда қара дақ қана пайда болады. Зерттелетін жасушаны өте кішкене бөліктерге кесу қажет. Мұндай кесінділердің қалыңдығы 100 нм-ден аспауы керек. Өте жұқа кесінділерді ультрамикротомдармен дайындайды (латынша uetra - жоғары, грекше микрос – кішкене, грекше – tome - кесінді) (Сурет-3). Электрондық микроскоппен зерттеу үшін ұлпалар бөліктерін жарық микроскопымен зерттегендей өңдеуден өткізеді. Бекітуді ерекше ұқыптылықпен жүргізу керек, себебі микромолекулалық деңгейге дейінгі жасушаның құрылысын сақтау қажет. Көбінесе екі рет бекітуден өткізеді алдымен глутаральдегидте немесе формальдегидте, кейін осмий ангидритінің ерітіндісінде бекітеді. Сіңіру ортасы ретінде жасанды смола аралдит немесе эпон қолданылады. Қалыңдығы 50-100 нм кесіндіні әйнек немесе алмаз пышақтармен дайындайды. Зерттелетін объектінің көрінісі электрондарға сезімтал фотопластинкаға немесе флуоросценциялаушы экранға түседі. жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|