ОңТҮстiк қазақстан мемлекеттiк педагогикалық институты
жүктеу/скачать 5,78 Mb.
|
жасуша зерт ок
| Белок (Акуьіз)
Ақуыз— молекулалары өте күрделі болатын аминқышкылдарынан қүралған органикалык зат; тірі организмдерге тән азотты күрделі органикалық қосылыс. Аминкышқьшдары калдықтарынан қүралған жоғары молекуларлық органикалық түзілістер. Ақуыз организмдер тіршілігінде олардың құрылысы дамуы мен зат алмасуына катысуы арқылы эртүрлі жэне өте маңызды қызмет атқарады. Акуызды зат - қүрамында міндетті түрде азоты бар күрделі органикалық қосылыс. Акуыздардың құрамы мен құрылысы өте күрделі. Молекулалық массалары жүздеген мыңнан миллионға дейін жетеді. Олардың құрылымы бүзылса, денатурацияға ұшырап, организмдегі қызметін атқара алмайды. Ақуыздар гидролизденіп, аминқышкылдарын түзеді жэне өздеріне тән түсті реакциялары бар. Акуыз - азықтың кұрамына кіретін бүкіл тірі организмнің негізгі корегі. Ол жасуша протоплазмасын құрумен қатар, организмдегі көптеген тіршілік қүбылыстарына - тамақтану, өсу, көбею, тітіркену, қозғалу, тыныс алу процестеріне тікелей қатысады. Адам тәулігіне, шамамен, 100 г ақуыз қабылдауы керек. Азықпен түскен ақуыз әуелі асказанда, сосын ішектегі ферменттердің эсерінен гидролизденіп, аминқышқылдарына дейін ыдырайды. Ақуыз тек тірі организмдер күрамында ғана болады. Оның қүрамында 50,6 - 54,5% көміртек, 21,5 - 23,5% оттек, 6,5 - 7,3% сутек, 15 — 17,6% азот, 0,3 - 2,5% күкірт бар, кейде фосфор кездеседі. Осы элементтерден түзілетін амин кышкылдарының бір-бірімен байланысып қосылуы нәтижесінде ақуыз молекуласы түзіледі. Ақуыз молекуласының массасы өте үлкен, ол бірнеше мыңнан бірнеше миллионға дейін барады. Ақуыз туралы алғашкы мәліметтер XVIII ғасырдан белгілі. 1745 ж. италиялык ғалым Беккори бидай ұнынан лейковина деген ақуызды бөліп шығарған. 19 ғасырдың 30-жылдарында ет, жұмыртқа, сүт, өсімдік түқымдарында ақуыздык заттар бар екені анықталды. Ғалымдардың содан бергі зерттеулері нэтижесінде барлық тірі организмдер жасушасында болатын тірі материя - протоплазма, негізінен, ақуыздан құралатыны анықталды. Ақуыздардың барлығы екі топка бөлінеді: карапайым ақуыздар - протеиндер (альбуминдер, глобулиндер, гистондар, глутелиндер, проламиндер, протаминдер, протеноидтар); күрделі ақуыздар - протеидтер (гликопротеидтер, нуклеопротеидтер, липопротеидтер, фосфопротеидтер). Бүлардың құрамығща амин қышкылдІГрынан баска заттар да болады. Көмірсу Көмірсулар - химиялық кұрамы Cm(H20)n яғни көмірсутек+су, аты осыдан шыққан) формуласымен өрнектелетін табиғи органикалық косылыстар класы. Көмірсулар — химиялық кұрамына карай үлкен екі топқа бөлінеді: мономерлік көмірсулар немесе моносахаридтер жэне полимерлік Көмірсулар— молекуладағы моносахаридтік калдык санына байланысты олигосахаридтер мен полисахаридтерге бөлінетін Моносахаридтердің конденсация өнімдері. Ашык түрдегі моносахаридтердің типтік формалары: альдоза үшін СН20Н(СНОН)пСНО; кетоза үшін СН20Н(СН0Н)пС0СН20Н, мүндагы п>1. Моносахаридтердің көп бөлігінде тармакталмаган көміртектік тізбекпен біральдегидтік (альдозалық) немесе кетондық (кетозалық) топ болады. Тізбектеп көміртек атомының санына орай моносахаридтер тетрозага (С4), пентозаға (С5), гексозаға (С6), т.б. бөлінеді. Кейде кетоза атауына "ул" жұрнағы жалғанады (мысалы, пентулоза, гептулоза, нонулоза, т.б.). Моносахаридтерде көміртектің асимметриялық атомдары болады жэне оптик, белсенді стереоизомерлер түзіледі. Көмірсулар табиги көзден алынады. Барлық тірі организмнің құрамында болады. Көмірсулар тамак (глюкоза, крахмал, пектиндік заттар), тоқыма жэне кағаз (целлюлоза) өнеркәсіптерінде, микробиологияда (Көмірсуларды ашы-ту арқылы спирт қышкылдар, т.б. алу) қолданылады, медицинада дэрі-дәрмек жасау үшін пайдаланылады. Фотосинтез нәтижесінде атмосферадағы су мен көмір қышқыл газынан түзілетін көмірсулар табиги айналымда болады. жүктеу/скачать 5,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|