-ші бөлім. Қысқаша дәрістер мәтіні

№1.Ғылым және жаратылыстану дегеніміз не ?

1. Ғылымның пайда болуы.

2. Жаратылыстану дегеніміз не?

3. Мәдени жүйедегі ғылымның орны және эволюциясы.

4. Ғылыми жаратылыстану және гуманитарлы мәдениет.

Ғылым қазіргі түсінік бойынша адамзат тарихында жаңа фактор негізінде пайда болып, XVI-XVII ғасырда жаңа европалық өркениет кезеңінде қалыптасты. Неміс философы К. Ясперсс ғылымның қалыптасуының 2-этапын көрсеткен.

I этап: “грек ғылымындағы логикалық және методикалық ғылыми түсініктердің пайда болуы мен қатар әлемді ғылыми танудың бастамасы Қытай мен Үндістанда қалыптасты. ”

II этап: “Қазіргі замандағы ғылым пайда болып, орта ғасырдың аяғынан бастап , XVII мен XX ғасырлар аралығында қаркынды дамыған.”

XVII ғасырда ғылыми революция жайында айтуға негіз болды. Ғылымның құрылымындағы негізгі компоненттердің радикальді өзгеруі, ғылыми танымның жаңа принциптерін, категорияларын және әдістерін жоғарлатты. Ғылымның дамуындағы әлеуметтік стимул капиталистік өндірістің өсуіне әкелді, олар жаңа табиғи ресурстар мен машиналарды қажет етті. Осы қажеттіліктің орындалуына қоғамның өндірістік күші ретінде ғылым керек болды. Грек ғылымы ойлау негізінде зерттелді, бірақ практикалық жұмыстармен байланысы аз болды.

Тек XVII ғасырда ғана ғылым халықтың тұрмысын жақсарту әдісі ретінде және адамның табиғат алдындағы үстемдігі негізінде қарастырыла бастады.

Декарттың замандасы Ф.Бекон ғылымның дамуы табиғатты бағындырудың негізі ретінде қарап, мынадай афоризм айтқан: “Білім - күште”. Ф.Бекон ғылымды зерттеудің басты әдісі эксперимент деп насихаттап, табиғат ананы азаптауға бағыттады. Экспериментті зерттеудің сұрақтарын анықтай отыра Ф.Бекон “inguisition” сөзін қолданған, оның мағыналары – “тексеру”, “тергеу”, “қинау”, “азаптау” болып табылады. Осы ғылыми инквидацияның көмегімен табиғаттың құпиялары ашылды.

Ғылымда ойлаудың стилі 2 белгімен көрсетіледі:

1. 
   қорытындыны көрсету және тексеру эксперименттің тірегі;
   
2. 
   аналитикалық үстемдікке жақындау, ойлаудың бағытталуы, қарапайымдыларды іздестіру, одан әрі алғашқы элементтердің ажырамауы;
   

Ғылымның батыс мәдениетіндегі спецификалық белгісінің бірі - әректтің бағытталу. Енді ғылымның ортақ анықтамасын беретін болсақ.

Ғылым дегеніміз – эмперикалық тексеру және математикалық дәлелдеуге негізделген әлемді танудың ерекше рациональді әдісі.

1. 
   Қазіргі замандағы ғылымның негізгі ерекшелігін анықтап алғаннан кейін жаратылыстануға анықтама беруге болады.
   

Жаратылыстанудың негізгі принциптері – табиғат жайындағы білімді эмперикалық тексеруден өткізу. Жаратылыстанудың басқа ғылымдардан айырмашылығын білу, бір жағынан фундаментальді, екінші жағынан қолданбалы. Фундаментальді ғылымдар – физика, химия, астрономия, олар әлемнің базистік құрылымын оқытып, қолданбалы ғылымдар танымдық және әлеуметтік – практикалық тапсырмаларды шешуде фундаментальды зерттеулерді қолданады.

Жаратылыстану және қоғамдық ғылымдармен бірге экономикалық география, жаратылыстану және техникалық ғылымдармен – биология, ал дисциплина аралық комплексте жаратылыстану, қоғамдық және техникалық ғылымдармен байланысса әлеуметтік экология деп аталады.

2. Жаратылыстану дегеніміз не?

Ғылым негізінен илиюстрацияға қызмет етуі керек және теологиялық шындықтың дәлелі болуы қажет. Дж.Бернал былай деп жазды, XVIII ғасырға дейін аспан ғылымның басты ролі болды. Осы аспан туралы оқу келесі мықты ғылымды өмірге әкелді. Коперниктен бастап ғылым теология еместігі барлығына мәлім болды. Ғылым мен дін арасындағы күрес шешуші стадия болып табылды. Сонымен мәдениеттің дмуы эволюциялы жолмен жекелеген жетістіктердің жинақталуы және революциялы жолмен оның тарауынаың мағынасының өзгеруі. Мәдениеттің дамуында ұлы өзгеріс болды ғылым ең жоғарғы дәрежеге көтерілді. Қазіргі кезде ғылымның қалыптасуы XVI-XVII ғ. сол кезде ғылым мәдениеттің салаларын, әсіресе сол кезде үстемдік етіп отырған дінді де женді. Ғылыми білімнің іргетасын қалаған жаратылыстану болды. Содан бастап ғылымның мәні XX ғ. дейін тоқтаусыз өсті. Ал XX ғ. ортасында ғылыми-техникалық революцияның әсерінен ғылыми білімнің 3 даму этапы көрсетілді.

2. 
   Адамзат баласы айналадағы қоршаған орта жағдайын біліп, өзі жайлы, өзінің шығармалары жайлы ақпараттарға ие болды. Осындай ақпараттарды білуіне қарай оларды 2 үлкен бөлікке бөледі: ғылыми жаратылыстану және гуманитарлы (лат: “homo”-адам) адам туралы білім.
   

Жаратылыстанудың фундаментальді негізгі структурасының ерекше дамыған салаларын тану пәннің зерттеу анализі, қарапайым объектілердің абстракты бөлінуі және кезекті логикалық синтез арқылы ортақ түрде теориялық моделі жасалады. Бірақ осы модель ерекше нұсқа ретінде қандайда бір шындықтың фрагментін түсіндіру кезінде ақиқат пен шындықтың жанасуы екіталай. Егер де теория қандайда бір ішкі әлемнің фрагменті н дұрыс деп танығаныменде және осының негізінде табиғатқа өзгертулер енгізу табиғи ортаның толық көлемді реакциясын болжау мүмкін емес.

Ғылыми жұмыстың фундометальды ерекше структурасы ғылымның бөлімдерінің өзара тәртіптері арасындағы бір – бірімен арақайшылығы. Бірақ бұл өзінің жағымды жағы да бар, өйткені шындықтың бөлек фрагменттерінің әрбір бөлшегін зерттеуге мүмкіндік береді. Бірақ олардың арсындағы байланыс ескірмейді, ал табиғатта диалектикалық тұрғыдан, экологияның негізгі заңы ретінде “бәрі бір-бірімен байланысты” деп айтылады. Әсіресе қазіргі кезде ғылымның әртүрлілігі интеративті комплекстерінің зерттеу қоршаған ортаға қажеттілігін анықтауға өте қатты кедергілер жасайды. Табиғат ортақ. Ғылымда табиғатың құбылыстарында да ортақ бөлу тиіс.

Ғылымның тағыда бір фундаментальді ерекшелігі адамнан абстрактылануға тырысуы, максимальді тәуелсізденуі. Ғылымның зерттеулер облысында политиканың аса ерекше рөлі жоқ екенің айта кеткен жөн.

Адам өзінің санасы арқылы әлемді бағындыруда, бірақ сана абсолютті бола алмайды. Ғылым адамға қымбат және әрі маңызды мәліметтер ресурсын бергенімен, ғылым әлемнің сырын әлі де толық ашып көрсетпеді. Ғылымның дамуындағы парадокстарға бір жағынан әлем туралы объективті мәліметтерді жеткізеді, ал екіншіден әр түрлі эксперименттерге байланысты мәліметтерді жояды немесе осының негізінде гылыми жаңалықтар жойылады. Бірақ, бастысы, ғылым : адамдардың бақытты өмір сүруіне және шындықты айтуда үмітін жоғалтады. Бұл мәсележайында Л.Н.Толстой айтқан. Немістің ұлы философы К. Ясперс : “Ғылым арқылы шындықты білу мүмкін емес, өйткені ғылыми таным – бұл жеке дара таным, ол тұрмысқа емес белгілі бір заттарға қатысты ” – деп тұжырымдаған.

Ғылым адамды бақытты ете алмайды, абсолюттік шындықтың талаптан бас тартуы мәдениеттегі ерекше рөлін, үмітін үзеді.

1. Ғылымның пайда болуы?

2. Жаратылыстану дегеніміз не?

3. Мәдени жүйедегі ғылымның орны және эволюциясы?

4. Ғылыми жаратылыстану және гуманитарлы мәдениет?

Ұсынылған әдебиеттер

1. А.А. Горелов. Концепция современного естествознания. Москва, 2003

2. Е.ААхметов, М.О.Әбілова және т.б. Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары. Алматы, 20035

3. З.И.Кузнецов, Г.М.Идлис, Гутина В.Н. Естествознание. Москва, 1996

4. В.И.Вернадский. Биосфера

5. Б.Ф.Поршнев. О начале человеческой истории. Москва, 1974

6. ФрейдЗ. Психология бессознательного. Москва, 1989

7. Л.Тищенко, Г.К.Гагаев, А.Б.Смаилов. СПИД, проблемы лечения и профилактика. Москва, 1989

1.Физиканың негізгі міндеттері, мақсаттары

2.Физикалық заңдылықтар

3.Физиканың келешекте шешетін мәселелері

4.Күн мен Жер байланысы
Жер, космостың бір бөлігі болғандықтан, оған ол алуан түрлі әсер етіп отырады. Олардың ең бастылары мыналар:

1. Ай меп Күннің тарту күштернің әсерінен Жер үстінде, Дүние жүзілік мұхитта, атмосферада жәпе жер қабығында көтерілулер мен қайтулар пайда болады.

2. Жер Күннен жер бетіндегі жылу қоры ретінде пайдаланылатын, сондай-ақ құрылықта, мұхитта, атмосферада және организмдерде болып жататын процестердің негізгі қозғаушы күші болып табылатын жылу энергиясын алады.

3. Жер массасы жерге құлап түсетін метеориттер есебінен үздіксіз артып отырады. Сонымен бірге жер атмосферасының жоғарғы қабаттарынан газ бөлшектері бөлініп шығып, планета аралық кеңістікке сіңіп кетеді.

4. Күннен Жерге зарядталған бөлшектер ағыны құйылады. Әлем дүниесі түңғиығынан жер атмосферасының жоғарғы қабаттарына көзге керінбейтін космостық сәулелер — әр түрлі химиялық элементтердің (ең алдымен сутек атомының ядросы) атомдары ядроларының түйдегі енеді.

Жер үстіндегі кейбір құбылыстар — поляр шұғыласы, магниттік дауылдар, ауаның иондануы, атмосферадағы кейбір газдардың молекулалық күйден атомдық күйге көшуі, т. б. космос бөлшектері мен сәулелерінің жер атмосферасына қаулап енуінің әсерінен пайда болады.

5. Жер әлем тартылыс күшімен аспан денелеріне әсер етеді және өзі күн жүйесіне, Галактика мен метагалактика жүйесіне енетін басқа аспан денелерінің әсеріне душар болады.

2. Жердің физикалық қасиеттері

Жердің нағыз беті, оның ауысып отыратын ұшы – қиыры жоқ және сан алуан қыраттары мен ойпаттары жер бетін тегіс деп айтуға мүмкіндік бермейді. Жердің формасы туралы түсінік алу үшін жердің шын беті емес тек теориялық бетті зерттейді.

Ғылыми және практикалық мақсатта өте жиі Жер сфероидты түсінігі қолданылады (грекше sphaira - шар, eidos – түр), ол полюстерге қарай созыңқы, бірақ шарға жақын геометриялық фигура. Сфероид эллипсоид айналуына сәйкес те біркелкі тепе – тендіктігі сұйық массалы фигура. Оның барлық заттары бір – біріне тартылыс күшіне байланысты тартылады және өзгермейтін білік айналасында тұрақты бұрыштық жылдамдықпен айналады. Жер біртекті сұйық масса болмаса да Жер сфероидының эллипсоидтық айналудан айырмашылығы аз. Сфероид пен эллипсоидтық айналуының ең жоғарғы ауытқуы 45 ендікте - 3-4 м. Барлық геодезиялыө есептеулер эллипсоид бетінде жүргізіледі.

Жердің полярлық сығылуы XVII ғасырда белгілі болды. 1672 жылы Парижден Каеннаға сағатпен қозғалғанда оның маятнигінің экватор маңында тәулігіне 2 мин 28 секундқа қалып отыратыны анықталды. Сондықтан сағаттың маятнигін 2,8 мм-ге қысқартуға тура келді. Ньютон мен Гюйгенс бұл құбылысты полюстен экваторға қарай ауырлық күшінің азаюымен түсіндірді. Мұндағы жаналық: дұрыс есептеулер нәтижесінде қоныржай ендіктерден экваторға қарай ауысқанда салмақ күшінің жылдамдығы сол бағыттағы орталықтан тебетін күштің көбеюінен едәуір тез кемитіндігін көрсетті.

Жердің формасының шар тәрізді болуымен географиялық қабық шеңберінде өтетін аса маңызды физгеографиялық процестер байланысты:

Қайталау сұрақтары:

1.Физиканың негізгі міндеттері, мақсаттары?

2.Физикалық заңдылықтар?

3.Физиканың келешекте ше?шетін мәселелері

4.Күн мен Жер байланысы?
Ұсынылған әдебиеттер

1. А.А. Горелов. Концепция современного естествознания. Москва, 2003

2. Е.ААхметов, М.О.Әбілова және т.б. Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары. Алматы, 20035

3. З.И.Кузнецов, Г.М.Идлис, Гутина В.Н. Естествознание. Москва, 1996

4. В.И.Вернадский. Биосфера

5. Б.Ф.Поршнев. О начале человеческой истории. Москва, 1974

6. ФрейдЗ. Психология бессознательного. Москва, 1989

7. Л.Тищенко, Г.К.Гагаев, А.Б.Смаилов. СПИД, проблемы лечения и профилактика. Москва, 1989

1.Орнықсыз ашық системалардағы реттелінген құрылымдардың пайда болуы

2.Жер өзін-өзі ұйымдастырушы жүйе

3.Әлеуметтік қоғамның өзіндік құрылымы

XX-ғасырда химияға көп үміт артты. Ауыл шаруашылық дақылдардың жоғары деңгейде болуы минералды удобрениялар мен улы химикаттардың қолданылуы болып табылады. Бұл “жасыл революцияға” алып келді., сонымен қатар топырақтың ластануына және өндірілген өнімнің ластануына себеп болды. Сондықтан химиясыз өсірілген азық-түліктер бағасы жоғары.

Химия өмірде де кең қолданыс тапты, соның ішінде косметика жасауда да. Бұл бөлімде бізді химияның күрделі системаларды оқуға қалай келгендігі қызықтырады. Химияның ең негізгі ерекшелігі – оның физикадағы радиоактивті өңдеуден бұрын цепті реакциялардың пайда болуы.

Семенов Н. цепті реакция туралы: (хлордың екі атомды малекуласының жеке атомдарға бөлінуіне квант энергиясы жеткілікті. Олардың әр қайсысы белсенді және сутегі малекуласымен реакцияға жеңіл түседі. Ол сонымен қатар екі атомды. Оның бір атомы хлор атомымен бірге – хлордың сутегін, ал сутегінің екінші атомы бос болып қалады. Енді ол жақын орналасқан хлор малекуласымен реакцияға түседі, нәтижесінде хлорлы сутегі және хлор атомы түзіледі. Бұл көп рет қайталана береді, яғни ұзын цеп реакциясы туады)

Совет ғалымы Семенов Н. тармақталған цеп реакциясын ашты «Менің есіме хлордың сутегімен реакциясы фосфордың ашылану реакциясынан айырмашылығы түсті. Бұл реакция нәтижесінде фосфордың бес ащылы малекуласы түзіледі, ал қозған малекулалар, энергиясы бар фосфор мен кислородтың қосылуынан светтің түсуі себеп болады».

Система болатын тең және тең емес аймақтар болады:

Тең емес аймақтар:

1. 
   Система өзінің құрылысын өзгерте отырып, сыртқы шарттарға үйренеді
   
2. 
   Көпстационарлы құрылыс
   
3. 
   Флуктацияға сезімталдығы
   
4. 
   Система фундаментінің айқын болмауы
   

1. 
   Бір құрылымнан екінші құрылымға өту үшін шекарасын өзгерту керек
   
2. 
   Бір стационарлы құрылыс
   
3. 
   Флуктацияға сезімтал емес
   
4. 
   Система көрінісін линиялық көрсеткіш анықтайды. Тең емес құрылым туралы оқу жалпы эволюциядағы тірі емес табиғат хаостан тыныштыққа туралы қорытынды шығаруға болады.
   

1. 
   Эволюция және оның ерекшелігі
   

«Экстраплоляция динамикалық көрсеткіштің бейнесін – демон» Контекстің классикалық динамикасында детерминистік бейне практика жеткіліксіз болуы мүмкін. Классикалық физика айналысқан модельдер алдыңғы жағдайларға сәйкес келеді. Біз өмір сүретін және біздің бір бөлігіміз болатын дүние жүзі процестері айналып кете алмайды. Күншығыста батыс өміріне Аристотель құдай мен мәңгі аспан әлемі, ай асты әлемімен өзгеріс жүргізді.

Жаңа құрылымның қалыптасуының шарттары:

1. 
   Системалық ашықтығы
   
2. 
   Оның теңдіктен ауыстыруы
   
3. 
   Флуктация
   

Пригожин мен Стенгерс ойынша көп системалар ашылды – олар энергиямен алмасады немесе заттармен қоршаған орта информациясымен ауысады. Қоршаған ортада негізгі рөлі тәртіп, теңдік, тұрақсыздық, теңсіздік емес системалар флуктациялайды. Ерекше бифургация нүктесінде флуктация система организациясы шыдамай, бұзылатын күшке ие болады.

4. 
   Синергетикаға жабық система термодинамикадан
   

5. 
   Материяның туу гипотизасы
   

Бүкіләлемдік Ньютонның дуализмі әлем уақытының эквиваленттілігмен Эйнштейннің материсының теңдігінде өзгереді. Эйнштейннің теңдік модификациясында материяның тууы саналатын «эквиваленттілік емес» материяны және уақыт әлемін сипаттайды. Эйнштейн теңдігі тек қана уақыт әлем арасында ғана емес, ол материя ентропия арасында қатынас тудырады. Бізге берілген космологиялық механизм «фазалардың бөлінуі» материя мен гравитация арасының бөлінуіне алып келеді. Алғашқы вакуумда олар аралыс орналасқан. Негізгі түсінік – тұрақсыздық. Егер бірдеңе болса тұрақтылық болмайды. Спонтты флуктация туады. Флуктацияның өзіндік өріс өндіру процесінің басталуынан бөлектен туады.

Пригожиннің материяның тууы туралы ойы тұрақсыздық системасы класына жатады. Материяның тууының аяғы өмірдің қара күші – тығыз байланысты.
Қайталау сұрақтары:

1.Орнықсыз ашық системалардағы реттелінген құрылымдардың пайда болуы?

2.Жер өзін-өзі ұйымдастырушы жүйе?

3.Әлеуметтік қоғамның өзіндік құрылымы?

Ұсынылған әдебиеттер:

1. А.А. Горелов. Концепция современного естествознания. Москва, 2003

2. Е.ААхметов, М.О.Әбілова және т.б. Қазіргі заманғы жаратылыстану концепциялары. Алматы, 20035

3. З.И.Кузнецов, Г.М.Идлис, Гутина В.Н. Естествознание. Москва, 1996

4. В.И.Вернадский. Биосфера

5. Б.Ф.Поршнев. О начале человеческой истории. Москва, 1974

6. ФрейдЗ. Психология бессознательного. Москва, 1989

7. Л.Тищенко, Г.К.Гагаев, А.Б.Смаилов. СПИД, проблемы лечения и профилактика. Москва, 1989

1.Химия дамуының негізгі тарихи кезеңдері

2.Химияның негізгі заңдары

3.Ең жаңа химияның даму бағыттарының кейбір ерекшеліктері

XX-ғасырда химияға көп үміт артты. Ауыл шаруашылық дақылдардың жоғары деңгейде болуы минералды удобрениялар мен улы химикаттардың қолданылуы болып табылады. Бұл “жасыл революцияға” алып келді., сонымен қатар топырақтың ластануына және өндірілген өнімнің ластануына себеп болды. Сондықтан химиясыз өсірілген азық-түліктер бағасы жоғары.

Химия өмірде де кең қолданыс тапты, соның ішінде косметика жасауда да. Бұл бөлімде бізді химияның күрделі системаларды оқуға қалай келгендігі қызықтырады. Химияның ең негізгі ерекшелігі – оның физикадағы радиоактивті өңдеуден бұрын цепті реакциялардың пайда болуы.

Семенов Н. цепті реакция туралы: (хлордың екі атомды малекуласының жеке атомдарға бөлінуіне квант энергиясы жеткілікті. Олардың әр қайсысы белсенді және сутегі малекуласымен реакцияға жеңіл түседі. Ол сонымен қатар екі атомды. Оның бір атомы хлор атомымен бірге – хлордың сутегін, ал сутегінің екінші атомы бос болып қалады. Енді ол жақын орналасқан хлор малекуласымен реакцияға түседі, нәтижесінде хлорлы сутегі және хлор атомы түзіледі. Бұл көп рет қайталана береді, яғни ұзын цеп реакциясы туады)

Совет ғалымы Семенов Н. тармақталған цеп реакциясын ашты «Менің есіме хлордың сутегімен реакциясы фосфордың ашылану реакциясынан айырмашылығы түсті. Бұл реакция нәтижесінде фосфордың бес ащылы малекуласы түзіледі, ал қозған малекулалар, энергиясы бар фосфор мен кислородтың қосылуынан светтің түсуі себеп болады».

2. 
   Тең емес системалар.
   

Тербеліс реакциясының негізі – екі типті малекула және олардың бір-біріне ауыса алуы. А-қызыл, В-көк малекула болсын. Біз білеміз, химиялық реакция – бұл хеотикалық. Мұнда А және В ерітіндіні орташа, жарығы бар түске әкеледі. Егер шарт тең деңгейдегіден төмен болса басқа жағдай туады. Ерітінді бірақ қазал, содан кейін көк, содан кейін қайта қызыл болады. Нәтижесінде малекулалар өз араларында қатынас құрады.

Тең емес құрылымның тең құрылымнан айырмашылығы:

1. 
   Система беткі бөліктерге әсер етеді
   
2. 
   Құбылыс аяқ астынан болады және бастапқы шарттарға байланысты емес
   
3. 
   Энергия мөлшері системада порядок ұйымдастырады
   
4. 
   Когерентность
   

Тең емес аймақтар:

5. 
   Система өзінің құрылысын өзгерте отырып, сыртқы шарттарға үйренеді
   
6. 
   Көпстационарлы құрылыс
   
7. 
   Флуктацияға сезімталдығы
   
8. 
   Система фундаментінің айқын болмауы
   

5. 
   Бір құрылымнан екінші құрылымға өту үшін шекарасын өзгерту керек
   
6. 
   Бір стационарлы құрылыс
   
7. 
   Флуктацияға сезімтал емес
   
8. 
   Система көрінісін линиялық көрсеткіш анықтайды. Тең емес құрылым туралы оқу жалпы эволюциядағы тірі емес табиғат хаостан тыныштыққа туралы қорытынды шығаруға болады.
   

3. 
   Эволюция және оның ерекшелігі
   

Жаңа құрылымның қалыптасуының шарттары:

6. 
   Системалық ашықтығы
   
7. 
   Оның теңдіктен ауыстыруы
   
8. 
   Флуктация
   

Пригожин мен Стенгерс ойынша көп системалар ашылды – олар энергиямен алмасады немесе заттармен қоршаған орта информациясымен ауысады. Қоршаған ортада негізгі рөлі тәртіп, теңдік, тұрақсыздық, теңсіздік емес системалар флуктациялайды. Ерекше бифургация нүктесінде флуктация система организациясы шыдамай, бұзылатын күшке ие болады.

9. 
   Синергетикаға жабық система термодинамикадан
   

10. 
    Материяның туу гипотизасы
    

Бүкіләлемдік Ньютонның дуализмі әлем уақытының эквиваленттілігмен Эйнштейннің материсының теңдігінде өзгереді. Эйнштейннің теңдік модификациясында материяның тууы саналатын «эквиваленттілік емес» материяны және уақыт әлемін сипаттайды. Эйнштейн теңдігі тек қана уақыт әлем арасында ғана емес, ол материя ентропия арасында қатынас тудырады. Бізге берілген космологиялық механизм «фазалардың бөлінуі» материя мен гравитация арасының бөлінуіне алып келеді. Алғашқы вакуумда олар аралыс орналасқан. Негізгі түсінік – тұрақсыздық. Егер бірдеңе болса тұрақтылық болмайды. Спонтты флуктация туады. Флуктацияның өзіндік өріс өндіру процесінің басталуынан бөлектен туады.

Пригожиннің материяның тууы туралы ойы тұрақсыздық системасы класына жатады. Материяның тууының аяғы өмірдің қара күші – тығыз байланысты.