Оқу әдістемелік кешенге түйіндеме
жүктеу/скачать 2,34 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдебиеттер
- Тірек сөздер
| Дәрісті бекіту сұрақтары: 1. Әдебиеттің көп жанырлығы дегеніміз не?
2. Қазақ прозасының көркемдік өсуі мен дамуы қандай күйде болды? 3. 1970-1980 жылдардағы қазақ прозасы қандай жаңалықтары әкелді? Әдебиеттер: 1,2,3,4, 5,7, 8, 9, 10, 16, 17, 20,21, 22, 23, 25, 22,23 ,25, 41,45,58, 62. 7,8 Дәріс Ұлы отан соғысын бастарынан кешкен ақын-жазушылардың шығармашылықтары Дәрістің мақсаты:Ұлы отан соғысын бастарынан кешкен ақын-жазушылардың қазақ әдебиеті тарихына қосқан үлестерін шығармаларын түсіндіру барысында дәлелдеу. Тірек сөздер:Соғыс,қаһарлы күндер,дивизия, солдат,партизан т.б. Дәрістің жоспары:1. Ұлы отан соғысын бастарынан кешкен ақын- жазушыларға тоқталу . 2.Т.Ахтановтың «Қаһарлы күндер» романының сюжеттік желісі. 3.Соғыс туралы деректі прозалар Ә.Шәріпов пен Қ.Қайсеновтің партизан жазбалары. 4.Соғыс тақырыбына жазылған әңгімелер. Бұл дәуірде отан соғысы дәуірінің шындығы қайта қаралып, оның адам тағдырына әсерін ашарлық бірталай тың туындылар жазылды. Олардың ең тәуірлері қатарында Т. Ахтановтың «Қаһарлы күндер» (1956), Б.Момышұлының «Артымызда Москва»(1958) сияқты кітаптары бар. Бұл шығармалар жеке адамға табыну саясатының сыналған кезінде, бұрын сыңаржақ суреттеліп келген соғыс шындығын бар болмысымен, қалтарыссыз бейнелеуге бастама болды. Оларда соғыстың алғашқы кезіндегі майдангерлердің ауыр өмірі, қатты ұрыспен шегіну оқиғалары суреттелді. Сондай қиыншылық сыннан өткен біздің отандастарымыздың жеңіске деген сенімі, жауынгерлік бейнесі, оптимизмі тарихи шындыққа сүйеніп көрсетілген. Тахауи романы соғыс шындығын жаңа бейнелер арқылы ашуға құрылса, Бауыржан өзі қатысқан Мәскеу түбіндегі ұрыстар күнделігін деректі мәліметтер негізінде ашады. Екі шығармада Қазақстанда құрылып 1941 жылы Мәскеуді қорғауда айрықша ерлік танытқан Панфилов дивизиясының өмір шындығына сүйеніп жазылған. Мәскеуді қорғаудағы соғыс фактыларын Тахауи көркем жинақтау үлгісімен көрсетсе,Бауыржан әскери адамның ой елегінен өткен нақты,деректерге сүйенеді. «Қаһарлы күндер» романының сюжеттік желісі дивизияның Алматыдан аттануынан бастап,солдаттардың ел-жұртымен қоштасуы, жол әсерлері, майдан шебіне кіру, алғашқы соғыс,жау қоршауында қалумен одан шығу ерліктері, Мәскеу түбінде жан қиярлық ұласады.Осы қат-қабат өмір үшін күрестегі адамдар әрекеті мен тағдыры романда кең, психологиялық бейне табады. Дивизия командирі генерал Панфиловтан (романда солай алынған) қатардағы солдат Көжекке дейінгі әскери адамдардың өмірі жарқын суреттеледі.Бір мақсат,бір тілектегі әр ұлттың өкілдері ауыр соғыстың жағдайында бірлік танытады.Осы ортада автор бұрын әскери өмірді білмейтін қазақ жігіттерінің таңдалуы жолына назар аударады. Әсіресе,взвод командирі Ержанның,батальон командирі Мұраттың,қатардағы солдат Көжектің бейнелері тартымды жасалған.Олардың әскери достары Бондаренко,Зеленин,Кәрібай бейнелері арқылы майдангерлер дәстүрін берік ұстап,дамыта білген әр ұлт өкілдерінің сапалық жаңалығын танытады Лирикалық шегіністерде олардың елдегі өмірі,туған ел мен байланысы,бойындағы отаншылдық сезім байлығы ашылады.Соғыстың алғашқы сәтсіздіктеріне қарамастан,осындай рухани өмірі бай,моральдық сапасы биік,ержүрек адамдардың жауды жеңетініне сенесің. Соғыс туралы деректі прозаны Ә.Шәріпов пен Қ.Қайсеновтің партизан жазбалары жалғастырды. Аталған дәуірде қазақ прозасының даму тенденциясы осы сияқты көлемді романдар айқындағанмен, прозаның басқа жанрлары да әдеби процеске өзіндік үлесін қосты. Прозаның жаңа ізденістерін баянды етуде С.Шаймерденовтің «Мезгіл», С. Омаровтың «Күншуақ», Н. Ғабдуллиннің «Өмір қымбатсың маған», Ә. Таразидің «Құйрықты жұлдыз», Ә.Кекілбаевтың «Бір шөкім бұлт», Ш. Мұртазаның «Табылған теңіз», «Белгісіз солдаттың баласы», Б.Соқпақбаевтың «Менің атым – Қожа», Р.Тоқтаровтың «Бақыт», Ж.Молдағалиевтің «Жаз ерке», Қ.Ысқақовтың «Қоңыр күз еді» повестерінің елеулі орны бар. Бұл шығармаларда Кеңестік дәуірде көп айтыла бермейтін адамның жеке басының сырлары (адам еңбекпен байланысты ғана көрінетін), жан әлемі, моральдық-этикалық проблемалары әр жағынан көркем суретке түсті. Мысалы, Шаймерденов повесі жетім бала мен өгей ананың арасындағы қарым-қатынасқа құрылады да, жазушы Бибігүл бойындағы мейірімділікті, адалдықты әдемі бейнелейді. Жас бала Мезгілдің көзімен,сезініуімен ол қазақ жеріндегі отызыншы жылдардың басындағы аштық оқиғаларын көрсетіп, халықты сондай күйге душар еткен белсенді өкілдің бейнесін өткір жасайды. Б.Соқпақбаевтың повесі қиялшыл сезімтал, зейінді бала Қожаның бейнесін тамаша жасауымен бағалы. Жазушы оның рухани өсуін, сана- сезімінің жетілуін нанымды аша білген. Жастар прозасы нәзік лирикаға, жастардың жан сезімін танытар психологиялық суретке бай. Кейіпкерлердің ой толғанысын таныту үшін ішкі монологты да мол пайдаланады. Бұл жас жазушылардың проза әлемінде жаңа ізденістер бастағанын байқатады. Осы жылдардағы көркем әңгімені дамытуға да осы аталған жас жазушылар мол қатынасты. Сонымен қатар әңгіменің атақты шебері Ғабит Мүсірепов те бұл жанрға қайта оралып, біраз әңгімелер жазды. Олардың ішінде жазушының «Сөз жоқ соның іздері» атты әңгімесі көтерген мәселесінің өткірлігімен де, заман рухын, кейіпкер тағдырын терең ашып суреттей білуімен де оқшау тұрады. Ғабит әңгімесі адамдық борыш, ар-ождан тазалығын еске алады. Өз басының ғана мансабын ойлап, күншілдік дертіне шалдыққан адамдар тудырған жеке адамға табыну кезінің үрейлі атмосферасы онда шебер берілген. Айдарбектің бейнесі бір кезде адал жандарды жаламен жазықты етіп, өзіне қоғамнан тәуір орын тапқан адамның бүгінгі рухани күйзелісін, құлдырауын танытады. Суреткер жазушы әңгімеде жер бетін кіршіксіз тазалықка бөлеген алғашқы қарды былапыттай басып, оның бетінде содырлы ізін қалдырып бара жатқан Айдарбектің ізін суреттеу арқылы дәуір сырын, Айдарбектер бой жасаған заман ізін аңғартады. Ізді жазушы астарлы бейнеде алып, оған «теріскейге шығып алып, ұзақ соққан ызғырық дәуірдің ізін» де, «қиядан құлап, батпаққа батып, содан шыға алмай қойған әкенің ізін» де сыйғыза ойнатады. Айдарбектер ісі көп тағдырында ұмытылмас із қалдырғаны да тапқыр айтылған. Нәзікен – соның құрбаны. Заман өзгеріп, өмірдің жаңа жолға түскенін Сейіл, Сәуле бейнелерінен көреміз. Бұл әңгіме де әдебиетте бұл кезде адамгершілік, моральдық мәселелердің әлеуметтік мән ала қойылғанының белгісі. М. Ғабдуллиннің, С. Бақбергеновтің, Т.Ахтановтың, Қ.Исабаевтың соғыс тақырыбына жазылған әңгімелері мен С. Мұратбековтің, Ж. Молдағалиевтің, Б. Тоғысбаевтың ауыл өмірі жайлы әңгімелері көркемдік ізденістің әр салада өрістеуін байқатады. Майдан өмірі арқылы адамның шынығуы көрсетілсе, жастардың шығармашылығы жастық сезімді, махаббатты, жарастықты сыйластықты бейнелейді. Әңгімеге жаңа түр іздеу саласында да талпыныстар көрінді. жүктеу/скачать 2,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|