Жұқпалы аурулардың иммунопрофилактика және иммунотерапия негіздері

1. Жұқпалы аурулардың иммунопрофилактика және иммунотерапия негіздері.

 Жұқпалы  ауруларға  қарсы  иммунитет  туа  біткен  және  қалыптасқан  болып  екіге  бөлінеді.  Олардың  әрқайсысы  табиғи  және  жасанды  жолмен  қалыптасады  да,  өз  кезегінде  белсенді  және  енжар   иммунитет  деп  аталады.   Қазіргі заманда әлсіретілмеген микроб вакцина ретінде өте сирек қолданылып, керісінше уыты әлсіретілген микроб штаммдарынан даярланған вакциналар кеңінен пайдалатынатын болды.

Әлсіретілген вакциналар ауру қоздырушы микробтың уыттылығы төмендеген штамының өсіндісі болып табылады. Бұл штамм өзіне тән уыттылығын белгілі мөлшерде төмендетіп, иммунитет тудыратын қасиетін

мейлінше сақтауы қажет. Екінші сөзбен айтканда иммуногендігі толық сақталып, тек қана аз мөлшерде қалдық уыттылығы болуы керек. Вакциналық штамм организмге енгізілгеңде онда өсіп-өніп, өзіне тән ауру қоздырмауы керек. Бұл жағдайда организмде болатын құбылыс вакциналық процесс деп аталады. Оның нәтижесінде сол ауру қоздырушысына қарсы телімді иммунитет қалыптасады. Қазіргі көзқарас бойынша вакциналық процесс ауруға, тіпті оның жасырын түріне де жатпайтын дербес процесс. Вакциналық процесс кезінде организмде болатын өзгерістер зиянды патологиялық емес, керісінше пайдалы иммуно-морфологиялық болып табылады.

Әлсіретілген вакциналық штамм - ауру қоздырушының сапалық жағынан басқа биологиялық қасиеттерге ие болған жаңа бір қалпы деп есептеген жөн. Вакциналық штамм ретінде әлсіреген микробтың табиғи жағдайда пайда болған немесе эксперимент нәтижесінде жасанды жолмен алынған жаңа бір тармағы (клоны) пайдаланылады. Бұндай клондарды табу үшін ауру жануарлардан бөлінген микробтың көптеген штаммдарының арасынан сұрыптау жұмысын жүргізеді. Ал жасанды жолмен алу үшін ұзақ уақыт қоректік ортада өсіреді немесе әр түрлі жануарлардың денесі арқылы өткізеді , не болмаса әр түрлі  мутогендік факторлармен әсер  етеді. 

- Техникалық  қауіпсіздік

Малдың  жұқпалы және жұқпалы емес ауруларымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік ережелерін сақтау- қоғамдық және адамның жеке басының денсаулығын қорғау үшін жағдай туғызуға және малдың ауруына, өлуіне жол бермеуге бағытталған аса маңызды шара.

Малшылар еңбек қорғау ережелерімен танысу үшін әкімшілік оларға алғашқы, жұмыс орнындағы кезеңді нұсқауларды беруі тиіс.

Алғашқы нұсқаумен барлық жұмысқа жаңадан келген адамдар танысады. Оның мақсаты жұмысқа келген адамдарды еңбек қорғау ережелері және кәсіпорынның ішкі тәртібімен таныстыру.

Жұмыс орнындағы нұсқауды топ жетекші жүргізеді.Бұл нұсқау жұмыстың қауіпсіз тәсілдерін практика игерудің бастамасы болып табылады.Малмен тікелей жұмыс істейтін адамдарды жеке бастың гигиенасымен таныстырады.

Мал шаруашылығындағы жұмысшылар арнайы және санитариялық киімдермен қамтамасыз етіледі.Арнайы киім- бұл жұмысшылардың физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсерінен қорғайтын құрал. Арнайы киімге кеудеше, комбинезон, алжапқыш, қолғап, етік, резенке, шұлықтар жатады.

Ауру малмен,өлексемен, қимен жанасу нәтижесінде жұмысшыларға кейбір антропозоонозды аурулардың жұғу қауіпі төнеді. Аса қатерлі ауруларға топалаң, маңқа, туберкулез, бруцеллез, құтыру, бұзаутас және т.б. аурулар жатады.

Улы химикаттармен жұмыс істеуге ең кемі 18 жасқа толған, денсаулығы мықты, химиялық дәрілермен жұмыс істеу ережелері жөнінде нақтылы нұсқау алған және патогенез микроорганизмдерді құрту әдістерін игерген қызметкерлерге ғана рұқсат беріледі.

Жас өспірімдер, жүкті және баласын емізіп жүрген әйелдер кейбір аурумен ауырып жүрген адамдар мұндай жұмысқа қабылданбайды.

Улы химикаттармен жұмыс істеген кезде тамақ, су ішуге, темекі тартуға болмайды. Тамақты жұмыс аяқталғаннан кейін немесе үзіліс кезінде ғана ішуге болады, бірақ міндетті түрде арнайы киімді шешіп, беті-қолды мұқият сабындап жуу керек.

Дезинфекциялау шараларын атқаруға міндетті адамдар жұмыс кезінде дезинфекциялағыш дәрілерді көзден таса қалдырмау керек.

ОҚЭБМ газымен дезинфекциялау жұмысын тек мал дәрігерлік- санитарлық немесе дезинфекциялайтын отрядтардың қызметкерлері ғана жүргізеді, мұнда арнайы даярлықтан өткен мал дәрігері немесе фельдшер басшылық етеді.

ОҚЭБМ газымен жұмыс істеген сайын денсаулық сақтау органдарына рұқсат алу қажет.

Вакциналардың иммундайтын қабілетін жануарларға эксперимент жасағанда және эпидемиялық төжірбиеде тексереді. Бірінші жағдайда оны қорғаныс коэффициентімен ҚК (коэффициент защиты КЗ), екінші жағдайда тиімділік индексімен ТИ (индекс эффективности ИЭ) белгілейді. Қорғаныс коэффициенті мен тиімділік индексі вакцина алмай ауруға немесе өлімге упіырағандар санының, вакцина енғізіліп, ауруға немесе өлімге үшыраған особьтарга қатынасы. Мысалы,' вакцина алгаи 1000 адамның 10 ауырып, вакцина алмаған 1000 адай ішінде 100-і ауруга шалыкқан жағдайда:

Әр вакцинаға тән өзіндік тиімділік индексі болады (1,5-500). Мысалы, грипп вакцииасының ТИ-1,5-2,5 шамасында, ал шекпек вакцинасының ТИ-500-ге дейін жетеді.

Иммунизация тиімділігі препараттың тек сапасы мен табиғатына ғана емес, оны қолдану (мөлшері, қолдану жиілігіне), адамның денсаулығына, тамақтануына, оның витаминмен қамтамасыздығына және климат жағдайларына байланысты.

Еліміздегі тұрғындар арасыңда инфекциялық ауруларды алдын алу үшін бағытталған ванцинация жүйесі календарь бойынша жүргізіледі. Оған туғаннан көрілікке дейін міндетті турде жүргізілетін және корсетілу бойынша жургізілетін вакцинациялар жазылады. Әр елдің өзінің вакцинациялық календарі бар. Вакцина енгізгенде пайда болатын жалпы және жергілікті поствакцинальды кері әсерлер, оның қорқындылық деңгейімеи корінеді (ісіктің диаметрі, инъекция жасаған жердің қызаруы -гиперемия жөне жоғарғы температура).

Әрбір вакцина шығарылар алдында өндірісте, лабораторияларда (зертханаларда), таңдаи айтқанда стандарттау институтында және Л.А.Тарасевич атындагы медициналық-биологиялық препараттарды бақылау институтында зиянсыздың, иммуногеңцік т.б.қасиеттері бойынша тексерістен өтеді.

Эубиотиктер. Ішектің қалыпты микрофлорасы биоценозының бұзылуының нәтижесінде дисбактериоздар пайда болады. Дисбактериозды емдеуде адам ішегінің микрофлорасын күрайтын микроорганизмдерден дайындалған препаратгар қолданылады. Ішек флорасын қалыпқа келтіру үшін қолданы-латын бүл препаратгар — эубиотиктер деп аталады. Жиі қолданы-латын эубиотиктерге бифидумбактерин, колибактерин, лактобактерин, субтилин, бификол жатады. Препарат белгілі микроорганизмдердің тірі, кептірілген культуралары кобіне олар микробтардыц саны көрсетілген таблетка куйінде шығарылады. Эубиотиктердің тірі микроорганизмдерден туратындығын ескере отырфт, оларды щадящий арнайы жағдайда сақтау керек.

Эубиотиктерді басқа да емдеу әдістерімен қоса, үзақтығы 1 айдан 6 айға дейін куніне 2-3 рет перораиьды тағайындайды.

Фаг белсенділігін (активтілігін) 1 мл немесе 1 таблеткадағы фаг бөлшектерінің санымен көрсетеді.

Профилактикалық жөне емдік мақсатга фагтарды жергілікті немесе пероральды (ауыз арқылы) тағайындайды. Фагопрофилактика мен фаготерапия өсері шамалы,
ҚОСЫМША:

Прививки бывают профилактические (плановые) и вынужденные (при угрозе заноса возбудителя инфекции в хозяйство или появлении в хозяйстве инфекционной болезни).

Противопоказаниями против прививок служат: наличие в хозяйстве остроинфекционных болезней, а также переболевших животных (реконвалесцентов), истощенных или животных с повышенной температурой тела; неблагоприятные погодные условия;

Стресс-факторы; последняя стадия беременности, первые 2 нед после родов; прививки другой вакциной.

Неспецифический нормальный глобулин содержит комплекс у - и Р-глобулинов. Стимулирующе действует на организм животных, повышая его общую устойчивость к неблагоприятным факторам внешней среды.

Лечебные и диагностические препараты. К средствам специфической терапии относят гипериммунные сыворотки (по механизм действия делят на антитоксические, антибактериальные и противовирусные), сыворотки реконвалесцентов, иммуноглобулины, бактериофаги, антибиотики, пробиотики. Для диагностических целей в ветеринарии используют сыворотки, иммуноглобулины, аллергены, бактериофаги, антигены, моноклональные антитела.

Антибактериальные сыворотки воздействуют непосредственно на возбудителя заболевания, подавляя его жизнедеятельность. Биопромышленность нашей страны выпускает сыворотки против сибирской язвы, рожи свиней, пастереллеза и др.

Антитоксические сыворотки содержат антитела (иммуноглобулины), способные специфически связывать и нейтрализовывать токсины бактериального, растительного и животного происхождения. В ветеринарии применяют антитоксические сыворотки против анаэробной дизентерии и инфекционной энтеротоксемии овец, столбняка, ботулизма, злокачественного отека и др.

Противовирусные сыворотки высокоэффективны, особенно в начале заболевания. Биопромышленность выпускает сыворотки против болезней крупного рогатого скота (ринотрахеит, вирусная диарея и др.), собак (чума, гепатит, энтерит).

Лечебные, профилактические и диагностические гипериммунные сыворотки обычно получают от лошадей, иногда — от волов, свиней. После окончания гипериммунизации, когда в сыворотке крови животного установлено максимальное содержание специфических антител, у животного берут кровь (чаще на 7...10-й день после последнего введения антигена). Кровь сепарируют, чтобы получить нативную плазму (сыворотку), которую отстаивают и стабилизируют (консервируют), затем концентрируют, стандартизируют, стерилизуют фильтрацией и при необходимости прогревают.

После производственного контроля каждую серию сыворотки проверяют на стерильность, безвредность, специфическую активность.

На бактериальную стерильность контролируют высевами из препарата на специальные питательные среды (МПА, МПБ с глюкозой, МППБ под маслом и агар Сабуро или среду Чапека, чтобы исключить контаминацию грибковой микрофлорой).

Безвредность проверяют на лабораторных животных в соответствии с нормативной документацией по изготовлению сыворотки. Животные должны оставаться здоровыми, без заметной местной и общей реакции в течение 10 дней.

Специфическую активность определяют в реакциях биологической и серологической нейтрализации. Реакцию биологической нейтрализации ставят на восприимчивых лабораторных животных, эмбрионах птиц или культурах клеток. Для серологического тестирования применяют РН, РДП в агаровом геле, РТГА, РСК, РНГА и др. с использованием в качестве контроля заведомо известных позитивных и негативных сывороток (референс-препаратов).

Кроме того, проверяют превентивные свойства лечебных и профилактических сывороток на восприимчивых животных. Чтобы определить активность сыворотки, ее вводят животным внутрибрюшинно, подкожно или внутримышечно. Затем через 20...24 ч инъецируют подтитрованную дозу вирулентного контрольного штамма соответствующего микроорганизма. Подопытные животные должны оставаться здоровыми не менее 14 дней, контрольные— погибнуть или заболеть.

Сыворотки реконвалесцентов (противовирусные и антибактериальные) получают от животных, переболевших инфекционной болезнью без осложнений. Сыворотку рекомендуют получать и использовать в условиях одного хозяйства. Кровь от животных-доноров можно брать непосредственно в хозяйстве или на мясокомбинате во время их убоя. Сыворотки реконвалесцентов применяют при парагриппе, вирусной диарее крупного рогатого скота, сальмонеллезе, пастереллезе и т. д.

Лечебные глобулины (против болезни Ауески сельскохозяйственных животных и пушных зверей, сибирской язвы) представляют собой водный раствор у - и р-глобулинов сыворотки крови животных. Иммуноглобулины получают различными методами (риваноловым, спиртовым и путем осаждения сульфатом аммония) из гипериммунных сывороток.

Бактериофаги—вирусы, которые проникают в бактериальную клетку, размножаются в ней и лизируют ее с выходом фаговых частиц в окружающую среду. Бактериофаги способны лизировать только определенные микроорганизмы. Введенный в организм бактериофаг сохраняется в нем 5...7 дней (прием бактериофага не может заменить вакцинацию). В нашей стране выпускают бактериофаги против сальмонеллеза или колибактериоза телят, пуллороза — тифа птиц.

Для идентификации возбудителей болезней в бактериальных культурах и свежем патологическом материале биопромышленность выпускает: сибиреязвенный бактериофаг К—ВИЭВ. «Гамма—МВА», ВНИИВВиМ, лиофилизированные бактериофаги для идентификации возбудителей листериоза, стафилококковые — для типирования штаммов; бруцеллезный бактериофаг.

Правила транспортировки биопрепаратов. Поскольку качество биопрепаратов снижается и даже полностью теряется при промерзании, под воздействием высокой температуры, повышенной влажности, прямого солнечного света, биопрепараты нужно как транспортировать, так и хранить в соответствующих условиях (очень важно это соблюдать по отношению к живым, особенно жидким, вакцинам).

         В Китае исследования в области создания химических пестицидов идут на спад, зато биопестицидная отрасль развивается в ногу с общемировыми тенденциями. В 2013 году было зарегистрировано 77 готовых биопрепаратов.

         В США зарегистрировано и производится около 140 биопестицидов и феромонов. По данным Международной ассоциации биоконтролирующей промышленности: из всех компаний, производящих биоконтролирующие агенты, 40% находятся в США, 35% - в Европе и 25% - во всех остальных странах. Второе место по производству (после США) занимает Китай, где работает 200 заводов, производящих 77 зарегистрированных биопестицидов, применяемых на 30 млн. га.

         В Россию мировые пестицидные фирмы не  поставляют биопрепараты, а усиленно предлагают и пропагандируют только химические препараты, которые отрицательно влияют как на экологию, так и на окружающую среду.


Бақылау сұрақтары:
Негізгі әдебиеттер

1 Технология ветеринарных биологических препаратов ., / Ахметсадықов Н.Н., Шабдарбаева Г.С., Хусаинов Д.М. Учебник – Алматы : Изд-во «Агроуниверситет», 2011. – 353 с.

2 Современные лекарственные средства в ветеринарии.,/ Субботин В.М., Субботина С.Г., Александров И.Д. издание 2-е дополненное и переработанное. г. Ростов-на-Дону «Феникс» 2001г. – 600 с.

Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану./ Шәріпбаев Н. Ш. – Алматы, Қайнар: 1988. – 243 б.

Лекарственные растения в ветеринарной практике / Рабинович М.И. - 1987

Практикум по ветеринарной рецептуре с основами технологии лекарственных форм / Набиев, Ф.Г. - 2008

2 Современные лекарственные средства в ветеринарии.,/ Субботин В.М., Субботина С.Г., Александров И.Д. издание 2-е дополненное и переработанное. г. Ростов-на-Дону «Феникс» 2001г. – 600 с.

Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану./ Шәріпбаев Н. Ш. – Алматы, Қайнар: 1988. – 243 б.

Лекарственные растения в ветеринарной практике / Рабинович М.И. - 1987

Практикум по ветеринарной рецептуре с основами технологии лекарственных форм / Набиев, Ф.Г. - 2008

2 Современные лекарственные средства в ветеринарии.,/ Субботин В.М., Субботина С.Г., Александров И.Д. издание 2-е дополненное и переработанное. г. Ростов-на-Дону «Феникс» 2001г. – 600 с.

Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану./ Шәріпбаев Н. Ш. – Алматы, Қайнар: 1988. – 243 б.

Лекарственные растения в ветеринарной практике / Рабинович М.И. - 1987

Практикум по ветеринарной рецептуре с основами технологии лекарственных форм / Набиев, Ф.Г. - 2008

2 Современные лекарственные средства в ветеринарии.,/ Субботин В.М., Субботина С.Г., Александров И.Д. издание 2-е дополненное и переработанное. г. Ростов-на-Дону «Феникс» 2001г. – 600 с.

Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану./ Шәріпбаев Н. Ш. – Алматы, Қайнар: 1988. – 243 б.

Лекарственные растения в ветеринарной практике / Рабинович М.И. - 1987

Практикум по ветеринарной рецептуре с основами технологии лекарственных форм / Набиев, Ф.Г. - 2008

«Ветеринариялық пропедевтика» пәнінен №1 тәжірибелік сабақ

Препараттардың қолданылу методологиясын теориялық тұрғыдан түсіндіре отырып, іс жүзіндегі тиімділігіне талдау жасауды үйрену;

Дәрілік препараттардың сапалық көрсеткіштерін, НТҚ негізінде – ветеринариялық мақсатта пайдалануға құқықтық құзырды меңгеру;

Осы қағидалар негізінде әртүрлі ауруларда қолданылатын препараттар туралы толық білімді қалыптастыру;

Препараттарды қолданудың қазіргі бағыттарымен таныса алу;

Ветеринариялық терапия ілімінің маңыздылығын ашу мақсатындағы материалдарды іздестіру және жүйелеп іріктеуді үйрену;

Дәрілік препараттарды аналитикалық құрылымы (шығу тегі) арқылы сипаттау және пайдалана білу, биохимиялық құрамын, макро және микро анализ дайындау техникасын игеру.

Дәрілік препараттар құрамындағы биологиялық белсенді заттарды зерттеу, шикізаттың эффективті қасиеттері мен компонентті құрамын анықтау, фармацевтикалық жетістіктерді зерделей алу ;

Дәрілік препарат әзірленетін шикі заттағы биологиялық әсер етуші затқа ветеринариялық негізде сипаттама беруге іс жүзінде дағдылану.

Биологиялық препараттарды ветеринариялық мақсатта қажетті белсенді зат көзі ретінде оқу. Мысалы, биопрепараттардың түрлеріне және қолдану ерекшелігіне қарай оларды қолданудағы тиімділік және сақтау әдістері мен мерзімін оқып білу.

Дәрілік биопрепараттарды нормалау және стандарттау, нормативтік-техникалық құжаттар жобасын құрастыру, емдік дәрілік затты талдау және оны стандарттаудың жаңа әдістерін қарастыру.

Ветеринариялық тәжірибедегі тиімділігі жоғары, жаңа биопрепараттарды іздестіруді меңгеру.

Биопрепараттардың ветеринариялық мақсаттағы сипаттамасын түсінуге, оларға қатысты ережелері мен әдіс-тәсілдерін үйретіп және оны жануарларға қолданудағы дәрілік заттың организмге әсер етуін бағалауды оқу.

Пәннің оқытылуын негізінен – терапиялық қағида негізі бойынша оқып, фармакодинамикалық, фармакокинетикалық және дәрілік заттардың организмдегі биотрансформациясы заңдылықтарын түсіне отырып, дәрілік заттың химиялық және физикалық қасиеттеріне сәйкес әсер ету механизмін жан-жақты түсіну. Сонымен қатар дәрілік заттардың ветеринариялық-медициналық мақсаттағы пайдалану классификациясымен таныса отырып, қарастыруды көздеу.

1. 
   Тапсырманы орындаудың әдістемелік нұсқаулығы:
   

1. 
   тапсырма.
   

2. 
   Бақылау сұрақтары:
   

2.Ауру малды тіркеуге не кіреді?

3.Анамнез түсінігіне анықтама беріңіз.

4.Жануардың ауырған кезеңінде жиналатын анамнезге қандай сұрақтар кіреді?

5.Жылқылар мен ірі қара малға қалай жақындау керек?

6.Жылқыны, ірі қара малды, құстарды, иттерді бекітудің негізгі әдістерін атаңыз

3. 
   Оқитын тақырып бойынша беттері көрсетілген әдебиеттер тізімі.
   

2. Малдәрігерлік тәжірибеде ауруларды анықтау және емдеу техникалары / Қожанов, К.Н. – 2013

3. Беляков И.М. Пропедевтика внутренних незаразных болезней животных. – М.: Колос, 1984. – 336 с.