ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
ÐÒУ ÓдÑÑÑемелÑк кеÑÐµÐ½Ñ Ð¿ÓÐ½Ñ Â«ÒÑпÑаÒÑанÑ»-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚЫПШАҚ-БҰЛҒАР ТІЛДЕРІ: Башқұрт тілі
| Синтаксисінде – нақ / жеке субъектісі бар күрделі (күрделенген) бейпредикативті оралымды жай сөйлемдердің көбірек қолданылуы;
Лексикасында – ежелгі монғол және тұңғыс-манъчжур кірме сөздері (сонун «қызық», бараан «сұлба/силуэт»), иран және араб лексикасы (пияз «пияз», беде «беде/жоңышқа/клевер», соода «сауда», адил «әділ», илим «ілім/білім»), өткен ғасырда енген орыс сөздері мен интернационалимдер. Қырғыз тілінде үш диалекті бар: солтүстік (қазіргі әдеби тілдің негізін құраған), оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс. Оңтүстік-шығыс диалектісі созылыңқы дауыстылардың болуымен және дифтонгілердің болмауымен ерекшеленеді; с/з дыбыстары ажыратылмайды; сөз басында (инициалды) б орнына n-ның жұмсалуы (паш «бас»); көмекші етістіктердің архаикалық формалары: жатыры, отуру, джүрү, туру «жатыр/отыр/жүр/тұр»; иранизмдердің адаптациясы әлсіз болғанына қарамастан, иран тілінің күшті ықпалы. Оңтүстік-батыс говорлар тобының ерекшеліктері: ä, å фонемалардың қолданылуы (бåхäр»көктем»); инициалды қ, к дыбыстарының ұяңдануы (ғыртылдақ «қыртылдақ/хрустящий», гäп «гәп/әңгіме/мәселе»); сөз басында қатаң (инициалды) n жұмсалуы (пал «бал»); бір буынды етістіктерге аффикс жалғанғанда буын соңындағы л дыбысының редукциясы (түсіп қалуы): кеұейт<келбейт «келмейді/кемейді», кеген<келген «келген/кеген»; инициалды с/ч, с/ш дыбыстарының алмасуы сыз- / чыз- «сызу», сайла- / шайла- «сайлау». Қырғыз тіл білімінің негізін Игорь Алексеевич Батманов (1906-1969) және Константин кузьмич Юдахин (1890-1975) сынды көрнекті түркітанушылар қалаған болатын. ҚЫПШАҚ-БҰЛҒАР ТІЛДЕРІ: Башқұрт тілі Башқұрт (башқорт; этникалық топтары: айли, барын, бурзян, дуван, қатай, қыпшақ, кошсо, кувакан, сальут/хальют, сарт, табин, там’ян, тунгаур, тюбелес т.б.) – түркі тілдері қыпшақ тобы қыпшақ-бұлғар топшасының тілі. Шамамен 1,5 миллион башқұрттың 900 мыңға жуығы Башқұртстанда, қалғаны Татарстанда, Чувашияда, Қазақстанда, Ресейде, Украинада тұрады. жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|