Морфологиясында ерекшеліктер: созылыңқы осы шақ – көрүбит/көрүпд’ат «ол көріп отыр/көреді/он видит», мұндағы -ит/ -д’ат элементі көмекші етістіктің ықшамдалған формасы болып табылады;
Нақ/жедел өткен шақтың 1 ж. көпше түр баяндауыштық аффиксі –быс, -бис: иштибис «біз іштік/ішіп алдық», бардыбыс «біз бардық» (өзге тілдердегі –қ/-к орнына).
Лексикасында қытай (кинъза «темекі тартуға арналған түтік»), санскрит (эрдине «асыл тас), ежелгі иран (Курбустан монғол (йебе «жебе»
Әдеби тілді дамытуда М.В.Чевалков сынды ағартушы-жазушының шығармашылығы үлкен роль атқарды. Қазіргі авторлар: С.Манитов, К.Тëлëсëв, Т.Шинжин, П.Шабатин.
Қырғыз тілі
Қырғыз (қырғыз, ескіше. қарақырғыз)- қара-қыпшақ топшасына, басқаша айтқанда, түркі тілдерінің шығыс хун бұтағына жатады. Ерекшеліктері:
Фонетикасы бойынша – 8 дауысты (а, е, и, ы, о, ө, у, ү);
қысқа және екінші дәрежелі (краткие и вторичные) созылыңқы дауыстылар;
ч, ш дыбыстарының сақталуы (үч «үш», беш «бес», ешик «есік», ешек «есек», мышык «мысық»);
сөз басындағы (инициалды) дж (джок «жоқ»), ол интервокалды позицияда й-ге айналады (баласы йок «баласы жоқ»);
дауыстылардың дәйекті жуан/жіңішкелік (буын) және ерін үндестігі: күндө «күнде», оқуптурмун «оқыдым/оқығанмын»;
Морфологиясында – жинақтық сан есімдердің ассимилятивті формалары бирөө «біреу», экөө «екеу»;
жуықтық сан есімдер –дай, -ча, -даған, -лар аффикстері арқылы жасалады (отуздай «отыздай»), жүзче «жүз шақты», ондоғон жылдар «ондаған жылдар/он жылға жуық/он жылдай», саат одөрдө «сағат ондарда»);
«сол/анау» сілтеу есімдігі ал/ формасында, ал диалектілік нұсқасы ол түрінде (аға/оғо «ему/тому») жұмсалады;
«не» есімдігі параллель үш формада кездеседі: этне/немне/не, белгісіздік есімдіктері екі тәсілмен жасалады: кимдир/алда ким «әлдекім»;
Етістіктің ж. көпше түрінің параллель формалары: -сыз(дар) / -сынъар; -нъыздар/-нъар;
Қалау райдың аналитикалық формасы (айтқым келет «айтқым келеді»);
есімшенің –(уу)чу тұлғасының өнімді қолданылуы: ойғо алчу иш «ойға алатын/алынушы іс»;
мақсаттық көсемше тұлғасы –ғаны/диал. –ғали: оқуғаны келдим «оқығалы келдім»;
-а,/-е/-й, -n көсемшелерінің және олардың негізінде жасалған перифрастикалық аналитикалық етістікті тіркестердің актив қолданысы: келбей қой «келмей қой/келме», қарап қой «қарап қой/қара»;
Достарыңызбен бөлісу: |
