-сурет . Участокты негізгі  шаршыларға бөлу тəсімі 211

211
қабырғаларын 200 немесе 400 
м
, ал толтырушы шаршылардың 
қабырғасын 20 немесе 40 
м
етіп алады.
Шаршылардың реттік сандары іс жүзінде əртүрлі жазыла 
береді. Бірақ, ең ыңғайлысы негізгі шаршыларды толықтыру 
шаршыларынан тез айыру үшін əртүрлі етіп бейнелеген жөн. 
Мысалы, негізгі шаршы төбелерін бөлшек ретінде, яғни бөлшектің 
алымына 
MN 
абсцисса осі бойынша жүздік метрлерін, ал бөліміне 
PQ
ордината осі бойынша жүздік метрлерін жазады. Мысалы, 
тəсімнің оңтүстік-батысында орналасқан 
D
нүктесі үшін, – 6/– 6, 
мұнда шаршының төбесі участоктің координаталар басынан солға 
жəне төмен 600 
м
қалыс қалған деген сөз.
Толықтырушы шаршылардың төбелері – жазық жəне тік 
бағытта да тік-араб цифрларымен бейнеленеді. Мұнда бірінші 
цифр – тік бағыттағы, ал екіншісі – жазық бағыттағы реттік 
сандары. Мысалы, нивелирлік жүрістің жалғастырушы нүктелері 
болып есептелетін 
а, б, е
төбелері ретімен 
95, 65
жəне 
59
цифрларымен белгіленеді (114-сурет).
Шаршылардың төбелерін №22 реперден техникалық ниве-
лирлеу жүргізу арқылы іске асады, мұнда негізгі шаршылар-
дың қабырғалары 200 
м
. Нивелирлік жүрістің 
I, II, III
жəне 
IV
станцияларын (тұрақтарын), көздеу қашықтығы 100 – 150 
м
қа 
шықтықтан, мүмкіндігінше шаршының барлық ауданы 
көрініп тұратындай етіп таңдайды. Əр келесі станция, алдың-
ғы станциямен екі-үш нүктелермен байланыстыра жүргізіледі. 
114-сурет
. Шаршылар арқылы нивелирлеу тəсімі

212
Мысалы, 
I, II
станциялар, 
e, d
жəне т.т. 
III
жəне 
IV
станциялары 
кірісетін параллель жүріс 
а
жəне 
г
нүктелерімен байланысқан.
Барлық қазу жұмыстары алдын ала дайындалған, шаршылар 
торы салынған сұлбаға түсіріледі. Шаршылар арқылы нивелирлеуді 
сұлбада тексеріп отыру, көрші шаршылардағы екі жалғастыру-
шы нүктелерден алынған бір-біріне қайшы жазылған есептер-
дің қосындысы немесе қатар орналасқан станциядағы олардың 
арасындағы өсімшелер арқылы жүргізіледі. Айырмашылық 10 
мм
аспауы керек.
Кішігірім, шаршы саны аз участоктерді алдын ала нивелирлік 
жүрісті салмай-ақ, полигонды құрайтын жалғастырушы нүктелер 
арқылы жүргізсе де болады. Бұл жағдайда бір станциядан əр 
топтағы шаршылардың барлық нүктелерін қамтуға (нивелирлеу-
ге) болады, мұнда тексеру үшін екіжақты рейка немесе аспап-
тың екі деңгейінде жұмыс істесе болғаны. Аспап деңгейі арқылы 
биіктіктерді, əр екі есеп үшін шығарылған орташа шамасын пай-
даланып анықтайды. Іргелес шаршылардың (топтардың) ортақ 
нүктелерінің биіктіктерін екі станцияда анықтайды. Егер ортақ 
нүктелердің биіктіктері айырмашылықтары 10 
мм
аспаса, онда 
олардың орташа шамасын қабылдайды.
Далалық жұмыстардың нəтижелерімен істелген жұмыстың 
тəсімін жасайды, ол тəсімде участоктың бас осьтерін, негізгі 
жəне толтырушы шаршыларды, пландық жəне биіктік тірек 
қосындарын, бұрыштық жəне сызықтық өлшем берілімдерін, 
əр полигон бойынша сызықтық биіктік жəне бұрыштық қиы-
лыспаушылықтары көрсетіледі. Негізгі шаршылар төбеле 
рінің 
жəне теодолиттік жүріс қосындарының координаталарын анық-
тайды.
Полигондағы бұрыштық қиылыспаушылық, төмендегі фор-
муламен есептелінген шамадан аспауы керек:
f
β
 = 1
/
 
,
n
(174)
мұндағы, 
n 
– полигондағы бұрыштар саны.
Полигон периметрінің салыстырмалы қиылыспаушылығы 
1:1000 қатынасындай шамадан аспауы керек.
Полигон планына горизонтальдарды салу үшін, сызба 
қағазына координаталық тор сызады да, негізгі шаршылар 
төбелерін координаталарымен салады. Əрі қарай негізгі 

213
шаршылар қабырғаларына толтырушы шаршылар қабырғаларын 
өлшеп салады.
Барлық нивелирленген нүктелердің биіктік шамаларын сан-
тиметрге дейін дөңгелектеп жанына жазады. Нүктелердің биік-
тіктері арқылы, жер бедерінің тəсімдік сұлбасына қарай отырып 
горизонтальдарды жүргізеді. 115-суретте алаңды шаршылар 
арқылы нивелирлеу планының қима биіктігі 0,25 метрлік бір 
бөлігі 1:500 масштабта көрсетілген.
Құрылыс алаңы жер бетін немесе оның бір бөлігін ни 
ве-
лир 
леудегі кешенді жұмыс нəтижесінде келесі құжаттарды 
дайын дайды: түсіру негіздерінің жəне нивелирлеу журналдары; 
теодолиттік түсіріс жəне нивелирлеу жүрістерінің тəсімдері; 
координаталар жəне биіктік есептеу журналдары; құрылымдарды 
жəне рельефтерді түсіру сұлбалары; істелген жұмысты қабылдау 
актісі; сызылған планшеттер; түсініктеме мəтіні.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: