§ 15.8 Қазаншұңқырларды қазудағы жұмыс

238
нүктелері жəне бұрыштарының жұмыс істеу биіктіктерін анық-
тайды. Шұңқыр табанының жобалық биіктіктері жəне кемер 
көлбеулігін пайдаланып, ұзынабойлық жəне көлденең осьтері 
бойынша профильдерін салады. Көлем есептеуді жеңілдету 
мақсатында профильдердің жазық жəне тік масштабтарын тең 
қылып алады. Бірақ аршу алдында іс жүзіндегі жұмыс көлемін 
шаршы торы арқылы жүргізілген геометриялық нивелирлеу 
нəтижесімен анықтайды. Шұңқырды қарапайым геометриялық 
пішіндерге бөліп, əр пішін үшін көлденең жəне ұзынабойлық 
жəне жобалық кемер көлбеуліктерін есепке ала отырып, көлемін 
есептейді.
Шұңқырдан қазып алынған топырақ көлемін мына формула 
арқылы есептейді:
V
= 
l
F
F
2
2
1
+
, (186)
мұндағы,
Ғ
1
жəне
Ғ
2
– шұңқыр көлденең қималарының ауданы;
l
– қималар арасындағы қашықтық.
Бірақ (186) формуламен есептелінген көлем жуық мəнді жəне 
ылғи нақтылы мəнінен артық болып шығады. Сондықтан үлкен 
көлемді жер қыртысының көлемін дəл өлшеу үшін басқа формула 
қолданылады:


(
)
2
1
2
12
m H
H
V
F
l
⎡
⎤
−
⎢
⎥
=
+
⋅
⎢
⎥
⎣
⎦
(187)
мұндағы, 
Ғ
– шұңқырдың орташа көлденең қимасы (трапеция);
 
 
Н
1
жəне 
Н
2
– трапеция биіктіктері, ал 
(
)
2
1
2
12
m H
H
−
– m 
кемер көлбеулігінің құлдиламалығына түзету (егер оның шамасы, 
көлем өлшеу дəлдігінен артық болмаса, бұл түзетуді есепке алмаса да 
болады).
Жер қойнауынан шыққан массаның көлемін есептеуде қопсу 
шамасын есепке алады. Қазып алынған топырақ 
V
p
 
жəне жер 
қойнауында жатқан масса 
V
e
арасындағы байланыс төмендегі 
формуламен өрнектелуі мүмкін:
V
p
 = V
e
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛ +
100
1
K
,
(188)

239
мұндағы 
К
– қопсу коэффициенті, %.
Мысал
. Қазаншұңқыр қазу кезіндегі топырақ көлемін анық-
тау керек, егер шұңқыр табанының өлшемі 
b ּ a
= 60
 ּ 
12 
м
, 
диагональдарының қиылысу нүктесіндегі тереңдігі 
h
= 4 
м
, кемер 
қатынасы 
1:m
= 1:0,67, шұңқырдың көлденең көлбеулігі 
n
= 0.04 
(132-сурет).
Шешуі
. Шұңқыр бетінің көлденеңі көлбей орналасқан сонда, 
h
1
 = h
2
жəне 
h
3
 = h
4
деп алып формула бойынша:
h
1
 = h
2
 = h
+ 
6
(
4
2
+
=
n
a
 ּ
0.04) = 4.24 
м
;
h
3
 = h
4
 = h - 
=
n
a
2
4-(6
 ּ 
0,04)= 3,76 
м
.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: