Оқулық Алматы, 013 Əож 528 (075. 8) Кбж 26. 12 я73 и 59

240
Салындылардың сандық мəндері: 
С
1 
= 
2,92 
м; С
2 
= 
2,84 
м С
3
= 
2,46 
м
; 
С
4 
= 2,52 
м
.
Əр элементтің көлемдерін анықтау. 
Шұңқыр табанында 
орналасқан
 v
1
, v
2
көлемдерін қиылған үшбұрышты призмалардың 
формуласымен есептейді:
v
1 
= 
1
2
3
12 60 4 24 4 24 3 76
1469
2
3
2
3
h
h
h
ab
.
.
.
+ +
⋅
+
+
⎛
⎞
⎛
⎞
=
=
⎜
⎟
⎜
⎟
⎝
⎠
⎝
⎠
м
3
;
v
2 
= 
1
2
3
12 60 4 24 3 76 3 76
1411
2
3
2
3
h
h
h
ab
.
.
.
+ +
⋅
+
+
⎛
⎞
⎛
⎞
=
=
⎜
⎟
⎜
⎟
⎝
⎠
⎝
⎠
м
3
.
Шұңқыр кемерінің көлденең қабырғалары жағындағы 
v
3
, v
4
көлемдерін, қиылған үшбұрышты призмалардың формуласымен 
есептейді:
v
3 
= 
1 1
4 24 2 92
60 371
2
2
h C
.
.
b
⋅
=
=
м
3
;
v
4 
= 
3
3
3 76 2 46
60 278
2
2
h C
.
.
b
⋅
=
=
м
3
.
Шұңқыр кемерінің көлденең қабырғалары жағындағы 
v
5
, v
6
көлемдерін қиылған үшбұрышты призмалардың формуласымен 
есептейді:
v
5
 = v
6 
= 
3
4
1
2
4 24 2 84
3 76 2 52
6 65
2
2
2
2
2
h C
h C
a
.
.
.
.
⋅
⋅
⎛
⎞
⎛
⎞
+
=
+
=
⎜
⎟
⎜
⎟
⎝
⎠
⎝
⎠
м
3
.
Шұңқыр бұрыштарында орналасқан 
v
7 
,...,v
10
көлемдерін 
төртбұрышты пирамида формуласымен есептейді:
v
7 
= v
8
 =
3
4 3
2 46 2 52 3 76
8
3
3
C C h
.
.
.
⋅
⋅
=
≈
м
3
;
v
9 
= v
10 
= 
1
2 1
2 92 2 84 4 24
12
3
3
C C h
.
.
.
⋅
⋅
=
≈
м
3
.
Көрініп тұрғандай 
v
7
,...,v
10
көлемдері іс жүзінде өте аз, сондық тан 
оларды есепке аламаса да болады (жалпы көлемнің 1% аспайды).
Сонымен шұңқырдан қазып алынған жер массасының көлемі 
мынаған тең болады:

241
V
= 
v
1
+ v
2
+…+ v
10
 = 
3700 
м
3
.
Жер асты құрылыстарында жер қазу көлемін есептеудің 
өзіндік ерекшеліктері бар, олар – кейбір жағдайларда үймеге та-
сымалданатын артық топырақ көлемін есептеуді талап етеді. Осы 
ретте келесі мысалды қарастырайық.
3.3-кесте. 
Топырақ көлемін есептеу журналы
Бекет-
тер
Жұмыс
биіктік-
тері,
h, м
Орташа
жұмыс 
биіктіктері
h
ор
, м
Орташа 
аудан,
Ғ
ор
, м
2
Түзетулер,
δ, м
2
Ғ
р
,м
2
ν, м
3
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
3,5
3,35
4,1
4
4,5
4,3
4,5
4
2,6
3,15
3,6
3,42
3,73
4,05
4,25
4,4
4,4
4,25
3,3
2,87
3,38
-
14,67
16,86
19,28
20,87
22,09
22,09
20,87
13,86
11,11
14,4
-
-
0,04
-
0,02
-
-
0,02
0,12
0,03
0,01
-
14,67
16,9
19,28
20,89
22,69
22,09
20,89
13,98
11,14
14,41
-
1467
1690
1928
2089
2209
2209
2089
1398
1114
1441
-
БАРЛЫҒЫ 17 634
Мысал
. Канализациондық коллектор орналасатын траншеяны 
қазудағы жер көлемін анықтау керек. Коллектор темірбетоннан 
жасалған, диаметрі 
d
= 720 
мм
; қабырғаларының қалыңдығы 
t
= 60 
мм
; құдықтың сыртқы диаметрі 
d
= 1410 
мм
; коллектордың 
ұзындығы 
L 
= 1000 
м;
құдықтардың арасы 100 
м
. Траншея қабыр-
ғалары бекітілмейді, одан алынған топырақ бірден үймеге тасы-
лады. Топырақ суглиноктан тұрады. Тапсырманы орындау үшін, 
траншеяның ұзынабойлық профилін салады (133-сурет).
h
ор
орташа биіктік төмендегі формуламен есептелген:
h
ор
= 
2
2
1
h
h
+
; (190)
əр бекеттегі қөлденең қималардың орташа ауданы
Ғ
ор
= (b + mh) h
, (191)
16–589

242
мұндағы, 
b = d + l
= 1.72 – траншеяның табан ені (мұнда кемер 
көлбеулігінің коэффициенті 
m
= 0,75 жəне 
d
= 0.72 
м
; 
Кемер көлбеулігінің коэффициенті 
m
болғандағы 
δ
түзетуі 
төмендегі формуламен есептеледі:
δ = 
2
2
1
h
h
+
, (192)
δ
түзетуі көрініп тұрғандай, ылғи оң мəнді.
14-кестедегі көлем өлшеу формулалары төменде берілген:
Ғ
р
ауданы түзетулерді есепке ала отырып, төмендегі формула-
мен есептейді:
Ғ
р
 = Ғ
ор
 + δ;
(193)
Траншеяның бекеттер аралық участоктері бойынша төмендегі 
формуламен есептеледі:
v = F
p
 l,
(194)
133-сурет. 
Канализациондық коллектордың ұзынабойлық
профилі
мұндағы, 
l –
бекетаралық ұзындық 100 
м
.
Сонымен, канализациондық коллекторды жерге көму үшін 
көлемі 17 634 
м
3
жер қазу керек екен. Бірақ жер қазу жұмысының 
балансын анықтау үшін жерге қайта көмуге керекті 
V
0
шамалы 
топырақ қалдырылады, оның үстіне қопсу коэффициентін есепке 
алу керек. Қопсу коэффициентін «Жалпыға бірдей норма жəне 
бағалау» (ЕНиР) бойынша суглинок үшін К = 1,05, сонда

243
V
0
 = 
m
k
p
V
V
V
K
−
−
, (195)
мұндағы, 
V – 
траншеядан экскаватормен қазылып алынатын жал-
пы көлем; 
V
к
 , V
т 
–
ретімен, құдық пен құбыр орындарының топырақтары;
V
т
көлемі барлық 
L
ұзындықты участок үшін төмендегі фор-
муламен есептелуі мүмкін:
V
т
 =
(
)
2
4
k
p
d
L
nd
K
π
−
,
(196)
мұндағы,
d
– коллектор құбырының диаметрі (720 мм);
 
 
d
к
– құдықтар арасындағы интервал; 
 
 
n
– құдықтар арасындағы интервал саны; 
 
 
К
р
– құбырларды жалғау, бұру тұстарындағы
кеңейтуде 
қолданылатын 
коэффициент 
К
р
=
1,05.
(196) формуласына мəндерін қойып алатынымыз:
V
т
 =
(
)
2
3 14 0 72
1000 10 1 41 1 05
4
,
,
,
,
⋅
− ⋅
=
422 
м
3
.
Құдықтың мойнын есепке ала отырып, оның алатын орнынан 
шығатын топырақ көлемі, биіктігі 
h
г
= 0,9 
м
жəне сыртқы диаметрі 
d
k
= 0.84 
м
төмендегі формуламен есептеледі:
V
т
=
(
) (
)
(
)
2
2
2
1
2
2
2
11
2
4
4
k
H
d
d
h n
h
h
h
h
...
h
h
π
π
⎡
⎤
+
−
+
−
+ +
−
⎣
⎦
, (197)
мұндағы, 
h
1
, h
2
,…,h
11 
– құдықтар орналасқан тұстың биіктік
шамалары;
 
 
n
– құдықтар саны.
(197) формуласына мəндерін қойып табатынымыз:
V
т
= 55 
м
3
Сонда (195) формуласына сəйкес, кері жабу үшін керек 
топырақ көлемі:
V
0
= 
17634 422 55
1 05
,
−
−
=
16 340 
м
3

244
Үймеге тасылынатын топырақтың көлемі:
V- V
0 
=
 V
үйме 
= 17 634 – 16 340 = 1294 
м
3
немесе 7,3 %.
Коллектор көлбеу тұсқа (төбе қырына) келгенде, көлем 
өлшеуде көлденең профиль берілімдерін пайдаланады.
§ 15.9 Қазаншұңқырдың ұзынабойлық жəне көлденең 
профильдерін салу
Қазаншұңқырды қадалаудағы үлкен жұмыстардың бірі, ол – 
қазу машиналарының жұмысты бастау жəне аяқтау кездеріндегі 
төскей бет шекарасын көрсететін жер бетінде шұңқырдың кемерін 
белгілеу, сонымен бірге кемердің жоба бойынша дұрыс қазылып 
жатқандығын бақылап отыратын əртүрлі жабдықтарды орнала-
стыру орнын анықтау.
Кемердің жоғарғы қабағын салу үшін бастапқы берілімі бо-
лып, кəдімгі ірі масштабтағы топографиялық план саналады. 
Планға бас планда көрсетілген, салынбақшы ғимараттың конту-
рын барлық сандық өлшемдерімен салады: негізгі ұзынабойлық 
жəне көлденең осьтерін, ғимарат бұрыштарының қара биіктік ша-
маларын, шұңқыр түбін, іргесін тегістеу биіктік шамаларын, ось 
аралық қашықтықтар, шұңқыр кемерінің шамалары, ұзынабойлық 
жəне көлденең көлбеуліктер жəне басқалары.
Шұңқырдың жоғары қабағын жер бетіне қадалау жұмысын 
толық қарастырып көрейік. Айталық, өндіріс ғимаратының 
ұзындығы 60 
м
, ені 24 
м
, бағаналар арасы 6 
м
. Есептеу жеңіл 
болу үшін шұңқыр кемері барлық жерлерінде 1:1 қатынасындай 
шамамен берілген. Шұңқырдың жоғары қабағын кемерімен 
қоса есептей отырып, контурын тегістеу биіктік шамаларына (27 
м
) байланысты салу керек.
Шұңқыр контурын салуды 
1-1
көлденең осін салудан бастай-
ды да, оның үстінде жатқан жоғарғы қабақ нүктелерін белгілейді 
(134-сурет). Ол үшін 
А - А
жəне 
1-1
осьтерінің қиылысқан 
нүктесінен 
С
1 
= 33-27 = 6 
м
салындысын 
1-1
жəне 
А - А
осьтер 
бағыты бойымен салып, шұңқыр қабағында жатқан 
а
жəне 
b
нүктелерінің орнын табамыз. 
С
2 
= 30,4 -27 = 3,4 
м
салындысын 
1-1
көлденең жəне 
D-D
ұзынабойлық осьтерінің бойымен салып 
d
жəне 
e
нүктелерін табамыз. Осыған ұқсас 
С
3 
=35 
- 
27
 
= 8 
м
са-

245
лындысын салып, 
m
жəне 
n,
С
4 
= 33 
- 
27
 
= 6 
м
салып, 
f
жəне 
g
нүктелерін табады. Жоғары қабақтағы 
b, e, d, f, g, n, m, a 
нүктелерін 
бір-бірімен түзу сызықпен қосып, іздеп отырған кемер сызығын 
табады.
134-сурет
. Шұңқырдың жоғары қабағын қадалау тəсімі
Жер бедері күрделі болғанда кемер сызығын толық көзге 
елестете алу үшін берілген кемер көлбеулігін есепке ала отырып, 
қосымша кемер контурының айтулы нүктелер орнын анықтайды.
Шұңқырды қазуда жер қазушы машиналар қолданатын бол-
са, шұңқырдың жоғары қабақ нүктелерінің орнын қазықтармен 
бекітеді де, олардың арасын жіңішке арықшалармен қосып 
белгілейді.

жүктеу/скачать 2,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: