Әртүрлі табиғи белдемдердегі биологиялық айналымның көрсеткіштері

 
44 
Ландшафт келесі сипаттары бар табиғи географиялық кешен: 
- 
жер  бетінің  табиғи  шептермен  шектелген,    оның  шегінде 
табиғи  құрамдас  бөліктері  күрделі  өзара  қарым-қатынаста  және 
бір-біріне  бейімделген  болатын  өзіндік  ерекшелігі  бар  және 
біртектес шағын тәлімі; 
- 
табиғаттың  өзара  байланысты  және  өзара  шарттастықты 
заттары  мен  құбылыстарының  жиынтығы,  тарихи  қалыптасқан 
және уақыт барысында дамитын физикалық-географиялық кешен 
немесе кешендер жиынтығы; 
- 
жер  бедерінің,  климаттың,  өсімдіктер  жамылғысының, 
жануарлар  әлемінің,  халықтың  және  адамзат  мәдениетінің 
сипаттары  жердің  белгілі  бір  аймағында  қайталанып  отыратын, 
бірыңғай үйлесімді тұтастыққа тоғысатын облыс; 
- 
аумақтық жағынан бөлек орналасқан, бірақ негізгі белгілері 
бойынша  ұқсас  иерархиялық  төменірек  дәрежедегі  тұрпатты 
кешендерді біріктіру үшін қолданылатын жалпылаушы ұғым; 
- 
барлық  негізгі  құрамдас  бөліктері:  жер  бедері,  климаты, 
сулары,  топырақтары,  өсімдіктері  және  жануарлар  әлемі  даму 
жағдайлары  бойынша  біртекті,  бірыңғай,  ажырамас  жүйе  құрай 
отырып,  күрделі  өзара  байланыста  және  өзара  шарттастықта 
болатын табиғи географиялық кешен. 
Ландшафт  –  құрамына  ішкі  геожүйелердің:  жерлердің, 
алқаптардың, фацийлердің өзіндік ерекшелікті жиынтығы кіретін, 
белдемдік  және  белдемдік  емес  белгілері  бойынша  біртекті  
генетикалық бірыңғай геожүйе.  
«Ландшафт»  ұғымының  тек  табиғаттанулық  ғана  емес, 
тұтынушылық  құны  да  бар.  Себебі,  ландшафт  –  географиялық 
қабық құрылысының белгілі бір белдемге тән барлық белгілерін 
сақтаған ең шағын аумақтық бірлік. Онда табиғаттың өңірлік те, 
ішкі  де  ерекшеліктері  ұштасқан,  табиғи  себепші  шарттардың, 
тіршілік жағдайларының және адамдардың қызметінің сол жерге 
тән жергілікті кешені толық көрінеді.  
Эталондық геожүйе ретіндегі ландшафттың оларды білу оның 
ресурстық 
әлеуетін 
адамның 
әлеуметтік-экономикалық 
сұраныстарына  қатысты  пайдаланудың  және    оны  жақсарту 
тәсілдерінің  дұрыс  жолдарын  таңдауға  мүмкіндік  беретін 
қасиеттер жиынтығы бар.   
Ландшафттың тұтастығы бар, яғни ол құрамдас бөліктер мен 
ішкі  жүйелердің  өзара  шарттастықты  белгілі  бір  жиынтығынан 
құралған,  көрші  ландшафттармен  зат  пен  энергия  алмасатын 
ашық  жүйе  болып  табылады.  Ол  тіршілік  етеді,  онда  зат  пен 
энергия,  ақпарат  алмасу  және  өзгерту  үдерістері  үнемі  жүріп 

 
45 
жатады.  Оның  ең  басты  табиғи  қасиеті  –  биомасса  өндіру. 
Ландшафт  тіршілігінің  нәтижесі  және  айнымас  құрамдас  бөлігі 
белдемдік  және  белдемдік  емес  топырақтардың  белгілі  бір 
жиынтығы  болып  табылады.  Ландшафттың    белгілі  бір 
құрылымы  мен  құрылысы,  оның  орнықтылығына  байланысты 
болатын  қасиеттер  мен  жағдайлардың  серпіні  бар.  Ландшафт 
дамуға, яғни эволюциялық қайтымсыз өзгеруге қабілетті. 
Жазықтықтағы жекелеген ландшафттың ауданы ондаған мың 
гектардан жүздеген мың гектарға дейін болуы мүмкін. Ландшафт 
әртүрлі мақсаттарға арналған, ол ауыл шаруашылығының, орман 
және су қорының, елді мекендердің жерлерінен, өнеркәсіп, көлік, 
байланыс нысандарына бөлінген, тарихи-мәдени, ғылыми, саялы 
жерлерден,  қорғаныс  мақсатындағы  жерлерден  тұра  отырып, 
бірден бірнеше әлеуметтік-экономикалық қызметтер орындайды.  
Ландшафт  туралы  табиғи  шекаралары  бар,  бірақ  қазіргі 
жағдайда  және  әртүрлі  көлем  мен  құрамдағы  сан-алуан 
антропогендік  факторлардың  әсерінен  қалыптасатын  табиғи 
құрылыс  ретінде  айту  керек  сияқты.    Сондықтан  адамның, 
қоғамның  және  олардың  мүдделерін  қорғайтын  мемлекеттің 
алдында  мәдени  ландшафтты  құрудың  ғылыми-тәжірибелік 
міндеті тұруы тиіс. Ол міндеттің жаhандық мақсаты – өсімдіктер 
мен 
жануарлар 
әлемінің 
генотиптерін, 
тарихи-мәдени 
ескерткіштерді  сақтай  отырып,  адамның  тұрмыс-тіршілігінің 
сапасын шын мәнінде жақсарту.  
Ландшафттарды олардың орналасқан жеріне, табиғи құрамдас 
бөліктері  қасиеттерінің  қиылысуына  байланысты  тұрпаттарға, 
тұрпатшаларға,  кластарға,  класшаларға,  түрлерге  біріктіреді. 
Ландшафттың  тұрпаты  –  аса  ірі  таксономиялық  бірлік,  ол 
жылумен  және  ылғалмен  табиғи  қамтамасыз  етілуінің 
арақатынасы  бойынша  анықталады.  Ландшафттың  жұмыс 
істеуінің көптеген көрсеткіштері, оның өнімділігі, яғни биомасса 
өндіруі тап осы арақатынасқа байланысты. 
Табиғи  жүйедегі  жылу  және  ылғалдың  энергетикалық 
теңгермесін  бағалау  үшін  М.  И.  Будыконың  ұсынған 
гидротермикалық  көрсеткішін  кеңінен  пайдаланады,  яғни 
«құрғақшылық  белгісі»  (

жүктеу/скачать 3,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: