Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»

 
114 
Екінші  жағдайды  орындау  үшін,  көрсетілген  үш  түрлі 
байланыстың «салмақтық» қатынастық шамасын анықтау қажет, 
ол ақпарат теориясының негізінде табиғи жүйенің орнықтылығын 
бейнелеу мәселесінің негізі болып табылады. Бұл мәселені шешу 
үшін  Э.  Г.  Коломыц  [83],  бағалық  деңгейлік  әдістің  негізінде 
[100-
104],  күшті,  алмағайып  немесе  нашар  байланыстың 
қатынастық  шамасын  3:2:1  деп  қабылдап,  оның  нәтижесі 
бойынша  «салмақтық»  коэффициентінің  (
j
i
w
,
)  мөлшерленген 
қатарын мынаған тең деп алған: 0.50-0.33-0.17. 
Аймақтық  кеңістіктің  әлеуеттік  орнықтылығын  (
)
(
k
H
∆
) 
ландшафттың 
k
 
түрінің  абсолюттік  ақпараттық  маңызды  мәні 
ретінде,  аймақтық  экологиялық  кеңістік  құрамына  кіретін 
ландшафттық  топты    құратын  анықтамалардың  мәні  бойынша,  
анықталмаған  белгілік  ретінде, анықтамалардың  ахуалын  жоюға 
(алып тастауға немесе шеттеуге) болатын,  ақпарат теориясының 
әдістемелерінің негізінде, есептеуге болады: 
)
(
)
(
)
(
jk
P
H
ik
P
H
k
H
−
=
∆
, 
 
мұнда, 
)
(
ik
P
H
- 
ландшафттың  берілген 
k
 
түрі  бойынша  кіріс 
байланысының  ықтималдығы; 
)
(
jk
P
H
  - 
ландшафттың  берілген 
k
 
түрі бойынша шығыс байланысының ықтималдығы; 
)
(
k
H
∆
  - 
k
 
дәлелдеменің  әлеуеттік  орнықтылығы  немесе  анықталмаған 
белгісі. 
Ландшафттың берілген 
k
 
түрі бойынша кіріс байланысының 
ықтималдығын мына өрнек арқылы есептуге болады: 
 
[
]
∑
−
=
i
ik
P
ik
P
i
w
ik
P
H
2
log
)
(
)
(
, 
 
мұнда 
ik
P
 - 
жеке 
k
 
құбылысы ахуалының ықтималдығы. 
Ландшафттың  берілген 
k
 
түрі  бойынша  шығыс 
байланысының  ықтималдығы  немесе  анықталмаған  белгілік 
құбылысын мына өрнек арқылы анықтайды: 
   

 
115 
[
]
∑
+
−
=
j
Pj
jk
P
j
w
jk
P
H
1
2
log
)
(
)
(
 
мұнда 
jk
P
-
k
 
анықтамалардың  ахуалына  байланысты 
j
 
шығыс 
байланысының ахуалының  ықтималды жағдайы. 
Құбылыс  және  анықтамалардың  арасындағы  тығыз 
байланысты  анықтау  мақсатында  ақпараттар  есептеледі,  ол 
құбылыстың анықтамалар біртұтастығын көрсетеді: 
 
∑
∑
∆
⋅
=
∆
⋅
=
k
k
k
H
jk
P
k
H
ik
P
j
i
T
)
(
)
(
)
,
(
. 
 
Ландшафттың 
k
 
түрінің  арасындағы  байланыстың 
тығыздығын немесе біртұтастығын бағалау үшін оның белгілі бір 
экологиялық  кеңістіктегі  қажеттілігінің  қатынастық  мәнін  (
k
K
) 
пайдалануға болады және оны мына өрнек арқылы анықтайды: 
max
/
)
,
(
H
j
i
T
k
K
=
, 
мұнда 
[
]
∑
+
−
=
i
iN
P
iN
P
i
w
H
1
2
log
)
(
max
; 
N
  - 
шығыс  немес 
кіріс ақпаратының жалпы саны. 
Коэффициент 
k
K
 
немесе  ландшафттың 
k
 
түрінің 
құбылысының  ақпаратын  қабылдаудың  тиімділігі  нақты 
мағынаға  ие  және  ол  0-ден  1  дейін  өзгеріп  отырады.  Бұл 
коэффициент  немесе  көрсеткіш  қаншалықты  анықтамаларды 
білген сайын, оның анықталмаған құбылысын жоюға болатынын 
көрсетеді [48]: 
 - 
егер 
k
K
=0 
болса,  онда  құбылыс  және  анықтамалардың 
арасында байланыс жоқ; 
- 
егер 
k
K
=
1.0  болса,  онда  қызметтік  байланысы  бар, 
анықтамаларды  білу  арқылы    анықталмаған  құбылысты  жоюға 
болады; 
- 
егер  0<
k
K
<1.0 
болса,  онда  анықтамалардың  аухалын  білу 
арқылы анықталмаған құбылысты бірен-сарандап жоюға болады. 
Жалпы  ландшафттың 
k
 
түрінің  ең  жоғарғы  мүмкін 
орнықтылығы,  болжаулықтың  шекті  аухалын  көрсететін, 
ландшафттың  барлық  көрсеткіштері 
k
 
дәлелдемесінің 

 
116 
шеңберінде  тұйықталатын  болса,  онда 
max
)
(
H
k
H
=
 
болғанда 
байқалады. 
Сонымен,  басқа  ғылыми  салалар  секілді,  география 
ғылымының  саласында  да  өзен  алабындағы  табиғи  жүйенің 
немесе  ландшафттың  түрлерінің  ұйымдасу  дәрежесін  бағалау 
үшін  ақпарат  теориясының  әдістемелерін  кеңінен  пайдалануға 
болады.  Ақпарат  теориясының  негізінде,  табиғи  жүйенің  әрбір 
құрылымдық  бөлшектерінің  құралу  дәрежесіне  және  оның 
атқаратын  қызметінің  сапалық  және  сандық  мәнін  анықтауға 
болады.  Ол  мәліметтерді  табиғи  қорды  ауылшаруашылық 
жүйесіне тиімді пайдалану және ландшафттық жүйелерге өндіріс 
күшін  қауіпсіз  орналастыру  мәселелерін  шеше  отырып,  жалпы 
өзен  алабындағы  табиғи  жүйесінің  экологиялық  орнықтылығын 
қамтамасыз етуге болады.  

жүктеу/скачать 3,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: