Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»
ТАБИҒИ ЖҮЙЕДЕГІ ЛАНДШАФТТАРДЫҢ
жүктеу/скачать 3,12 Mb. Pdf көрінісі
|
mustafaev-landshafttar
Pneumonya, ответы рубежок и сессии первого года обучение, mustafaev-landshafttar, УМК Механика 1 курс 2021, 1-2 week, Іndependent work of teachers with students, Практика пед, Фтиз рубеж новый.docx, 11-14 жас аралығындағы дене шынықтыру сабақтары, ДНН РК, марк 11
| 4.4
ТАБИҒИ ЖҮЙЕДЕГІ ЛАНДШАФТТАРДЫҢ ҰЙЫМДАСУЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАСЫ В. В. Докучаев [16], Л. С. Берг [80] және А. А. Григорев [67] ұсынған және ғылыми жүйеде дәлелденген географиялық жазықтық туралы ілім, аймақтық теорияның негізін қалайтын географиялық ортаның біртұтастығы, бөлінбейтіндігі және оның дифференциальдығы жөніндегі тұжырым, табиғи жүйені таксонометриялық аудандастыруға кеңінен қолданылады. Табиғи-техникалық қызмет жағдайында табиғи жүйе бөлшектерінің динамикасын бағдарлау экологиялық- географиялық мақсаты болғандықтан, өзен саласының табиғи жүйесінің аймақтық ұйымдастыру және орнықтылық туралы сұрақтарды шешу - жаңа ғылыми-әдістемелік нұсқаларды құруды талап етеді. Себебі бұл табиғи нысандардағы кеңістік-уақыт масштабындағы негізгі өзгерістер, табиғи қорды қарқынды пайдалану және өндіріс күштерін орналастырумен байланысты. Аймақтық геожүйедегі ұйымдастыру қызметі оның құрамындағы экологиялық бөлшектердің қатынастық және аймақтық тарауына байланысты: - кеңістік, ол жергілікті орналасу жағдайы және адам өмір сүретін орта туралы түсінікке жақын; - ресурстық (қорлық) немесе өлшемдік, ол нысанның орналасу жағдайының белгілі бір заттық-энергетикалық фактордың градиентіне қатысты анықталады. Байланысты жүйелерді басқару бейнесінің негізінде құрылған ландшафттардың негізгі бейнесін құру үшін, жүйенің құрамдық деңгейіндегі құрылған «түс – қаңқа - процессор (ішкі геоағын) – өрнек» жүйелік деңгейінде қаралатын геологиялық біртұтастық ретінде қаралатын, Э. Г. Коломыцтың [83] ұсынған сапалық жұмыс болжамын, ландшафттық ұйымдастыру деңгейінің құрамдық жағдайы туралы түсініктемеге негіз етіп алдық (23- сурет). 108 23- сурет. Табиғи жүйенің құрылымын ұйымдастыру желісі Мұнда түс және қабырғасы процессормен (ішкі геоағынмен) бірге табиғи жүйенің ауыспалы кірісін құрайды, ал ландшафттың түрі және нәтижелік мінездемесі жүйеден шығар кезіндегі атқаратын қызметін орындайды. Табиғи дәлелдемелердің «түс – қаңқа – процессор (ішкі геоағын) – өрнек» тізбегінде қызметін қадағалау арқылы, оның өзен алқабындағы ландшафттардың пайда болуындағы орнын анықтау үшін Ж. С. Мұстафаев, С. И. Өмірзақов және Ә. Т. Қозыкеева [89] құрастырған табиғи жүйені ландшафттық- экологиялық аудандастырудың ғылыми әдістемесін пайдаландық. Өзен алабының физикалық-географиялық түсін және ландшафттық қаңқасын бағалау мақсатында табиғи ортаның мына көрсеткіштерін пайдалануға болады: - абсолюттік биіктік баспалдағы, ( H ∆ ); - биологиялық белсенді ауа жылулығының жиынтығы ( ∑ t о С); - жылдық орташа ауа жылулығы ( C o T ); - жылдың суық кезіндегі жауын-шашын мөлшері ( x c O , мм); - аязсыз кезеңнің ұзақтығы ( o T , тәулік); 109 - булану мөлшері ( o E , мм); - ауадағы жетіспейтін ылғалдың жиынтығы ( ∑ d , мб); - радиациялық теңдестік мөлшері ( R , кДж/см 2 ); - жердің беткі ауа қабатындағы трубуленттік айналым ( P , кДж/см 2 ); - ылғалдың булану мөлшері ( LE ; мм); - қар қалыңдығының ең жоғарғы шамасы ( h , см); ауа-райының континентальдігі: ( − + + = C o t C o t К max max ); - Осокиннің қарлық коэффициенті ( k K ); - Полозованның қысқы континенталдық коэффициенті ( t K ); - Рихтердің қар-жылу коэффициенті ( m c K − ); - жылдық жер бетіндегі су ағынының көрсеткіші ( c K ); - жер асты суының орналасу деңгейі ( ∆ ); - жер асты суы ағынының атқаратын қызметін ( k g m v i А / 2 ⋅ ⋅ = , мұнда g - салмақ күшінің үдеуі; k - сүзілу коэффициенті; m - сұйықтың салмағы; v - жер асты суы ағынының жылдамдығы). Өзен саласындағы табиғи жүйенің мүшелерге бөлінбеген бөлшектерінің жүйесінің «қаңқа – процессор (ішкі геоағын)» желісін мына көрсеткіштердің көмегімен бағалауға болады: - жылдық жауын-шашын мөлшері ( c O , мм); - булану белгісі: ( R sh R ch R th R р О с О Е Е ⋅ + ⋅ − ⋅ = + = 1 )( / 1 ( ) /( , мұнда Е - жер бетінен булану, мм; р О - нақты суару мөлшері; ch sh th , , - гиперболикалық тангенс, синус және косинус), ағын коэффициенті ( E C − = 1 ), жылдық жер асты суының ағыны ( C ), топырақ қабатының ылғал сыйымдылығы ( W ). Өзен алабының табиғи жүйесінің процессорын (ішкі гео- ағынын) бағалау үшін мына агроклиматтық көрсеткіштерді пайдалануға болады: 110 - гидротермикалық коэффициенті ( ∑ ⋅ = t с О ГТК / 10 ); - ылғалдану көрсеткіші ( ∑ = d c O d М / ); - ылғалдану коэффициенті ( o E c O y K / = ); - ылғалдануды бағалау ( ∑ = t c O o K 18 . 0 / ); - құрғақшылық белгісі ( c LO R R / = ); - жылу-ылғал алмасуының энергетикалық коэффициенті ( P LE т К / = жүктеу/скачать 3,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|