Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»

 
112 
Шенноның немесе Г. Симпсонның өрнегі арқылы есептелген 
әртүрлілік – ол жүйенің анықталмаған қызметін бағалаудың жеке 
жағдайдағы ақпарат санын есептеу (
H
) болып табылады [60]: 
∑
=
⋅
−
=
n
i
i
p
i
p
H
1
2
log
, 
 
мұнда 
i
p
  - 
i
 
оқиғаның  іске  асырудың  мүмкіншілігі  немесе 
ықтималдығы; 
i
p
2
log
- 
нақты  оқиғаға  сай  келетін  ақпараттың 
саны. 
Мұндай бағаны қарапайым жағдайда энтропияның (
S
) көмегі 
арқылы  береді,  себебі 
i
p
 
белгі  жүйенің 
i
 
жағдайда  болу 
ықтималдығын көрсетеді: 
∑
=
⋅
−
=
n
i
i
p
i
p
б
k
S
1
ln
, 
мұнда 
б
k
 - 
Больцман тұрақтысы (1.3807х10 
-20
 
Дж/град). 
Табиғи жүйенің қатынастық ұйымдастыру бағасы (
o
R
), оның 
құрамының  әртүрлігіне  және  күрделілігіне  байланысты,  оны 
мына өрнек арқылы есептуге болады [47; 48]:  
 
)
/
(
1
C
s
V
o
R
−
=
. 
 
Табиғи  жүйенің  қатынастық  ұйымдастыру  бағалық  дәрежесі 
(
o
R
) 
бойынша жүйенің көрсеткіштері үш топқа бөлінеді: 
- 0 < 
o
R
 < 0.1 – 
табиғи жүйе кіші қаттылыққа ие және өзінің 
жағдайының иілгіштік қабілетін өзгерте алатын ықтималды және 
орнықсыз; 
-  0.1<
o
R
<0.3  – 
табиғи  жүйе  квазидетерминировалдық 
жағдайда болады; 
-  0.3<
o
R
<1.0  – 
детерминировалдық,  яғни  қатты,  орнықты 
және керітартпа жағдайда болады. 
Табиғи  бірлестіктің  қызмет  ету  шамасына  байланысты 
оларды  топтастыруға  болады,  ол  оның  географиялық  және 

 
113 
экологиялық  кеңістіктің  құрамындағы  орнын  анықтайды.  А.  Д. 
Армандтың  [91]  ой-пікірі  бойынша,  Ле  Шателдің  көзқарасына 
сәйкес,  өзінің  фитоценотикалық  құрамын  құбылту  қабілеті  бар, 
оның  ішінде  еске  сала  кететін  нәрсе,  сапалық  белгілілікті  және 
кіші  биологиялық  айналым  деңгейін  сақтай  алатын,  табиғи 
бірлестіктің  шекарасындағы  әрбір  ландшафттардың  түрлерінің 
қажеттілік шамасын, «оның біртұтастық қорын» мінездейді. А. А. 
Тишковтың  [92]  көзқарасы  бойынша,  бұл  былайша  айтқанда, 
биотикалық  және  экотопикалық  деңгейден  кейінгі,  табиғи 
жүйенің  физикалық-географиялық  түсін  және  ландшафттың 
қаңқасын  көрсететін  «геожүйенің  әртүрлілік  нұсқасының 
әлеуетімен» байланысты [93], өте жоғары деп есептелетін үшінші 
деңгейдегі  орнықтылық.  Сондықтан  Э.  Г.  Коломыц  [83] 
геожүйенің  біртұтастық  қоры  бойынша  өрнектелген  табиғи 
жүйенің орнықтылығын, әлеуеттік орнықтылық деп атады. 
Сонымен  географиялық  кеңістіктегі,  оның  мәнінің  негізінде 
ерекше  бөлінген  экологиялық  топтың  ландшафттарының  түрі 
бөлу  арқылы,  оның  осы  кеңістіктің  өлшемдік  көрсеткіштерінің 
ауытқу  кезіндегі    жылжымалы  тепе-теңдік  салмағын    және  
әлеуеттік  орнықтылық жағдайы бойынша, біржола гомеостазтық 
облысын  анықтайды.  Осыған  байланысты,  табиғи  бірлестіктің 
қажеттілік  салмағын  анықтау  кезінде  мынаны  еске  алу  қажет 
[94]: 
- 
біріншіден,  әрбір  табиғи  жүйенің  бөлшектеріне  кіретін 
сандық (

жүктеу/скачать 3,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: