Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3,12 Mb. Pdf көрінісі
|
mustafaev-landshafttar
| p
R ), осы қор жүйесінің сыртқа шығаратын ( i R ) және қайта жаңғыратын жергілікті қорлардың ( n R ) қосындысынан тұрады, оның ішіндегі соңғысы экологиялық ішкі жүйенің биологиялық 169 өнімінің бөлігі жатады, агробірлестіктің өнімі және қор ретінде кіретін адамның өзі және өндірістің субъектісі мен тұтынушысы ретінде, яғни n R i R p R + = . 44- сурет. Аймақтық деңгейдегі экологиялық-экономикалық жүйе ағынының қысқартылған желісі Тұтыныс ( C ), тұтынысқа кететін, яғни жергілікті өнімнің бір бөлігінен ( c P ) (қайта оралатын екінші өнімнің айналымындағы өнім ағыны) және жергілікті биологиялық қордың бөлігінен ( n C ) және сыртқа шығаратын ( i C ) өнімнен тұрады: i C n C c P C + + = . Жергілікті өндірістің қоры және тұтыныстың жиынтығы экологиялық ішкі жүйеден алынатын қордың ағынын құрайды: n C n R n U + = . Өндірістің тиімділігі p R P / (мұнда c P i P P + = ) қатынастығымен, ал өндірістің қалдықтылығы 170 p R p W p R P p R / / ) ( = − - қатынастықпен анықталады. Өндірістің қалдықтылығы және тұтыныс, экономикалық ішкі жүйенің қалдығының жиынтығы ретінде, қоршаған ортаға түседі: c W p W W + = . Оның бір бөлігі - a W , экологиялық ішкі жүйенің биохимиялық айналымды қамтиды, ал басқа бөлігі - ς W - қорланады және жеке шығыстың есебінен жүйенің сыртына таралады. Қалдықтың ағынының бөлігі - a W , деструкциялық үдеріс кезінде ұқсастыққа және биотикалық бейтараптыққа душар болады, ал оның басқа бөлігі биологиялық және геохимиялық көшуден кейін ς W бөлігімен қосылып және онымен бірге иммобилизацияға, себуге және шығуға душар болады. Сонымен, қалдықтың бір бөлігі техногендік ластануға айналады: W K M ⋅ = , мұнда K - ортақ басқыншылық немесе тастандының зияндылығының еселігінің көрсеткіші. Өз кезегінде, келтірілген ластануды, экологиялық ішкі жүйенің қорынан алынған жанама бөлігі деп қарастыруға болады, яғни n U - ға ұқсас. Онда W L m U ⋅ = , мұнда L - «ластану-шығын» байланысының интегралдық коэффициенті. m U n U U + = қосындысы экономикалық ішкі жүйенің экологиялық ішкі жүйенің әрекеттесуінің әсерінен пайда болған жалпы шығыны деп қарастыруға болады. Жалпы, экологиялық-экономикалық жүйенің теңгермелік жағдайын қамтамасыз ету үшін оған түсетін техногендік қысымдардың құрамы табиғи жүйенің өзін-өзі орнына келтіру мүмкіншілігінен жоғары болуы керек. Тек қана, осы қағиданы ұстанған жағдайда экологиялық- экономикалық кешендердің даму дәрежесін басқа экономикалық нәтиженің көмегін пайдалану арқылы жақсартуға болады, ал ол қорошаған ортаның жағдайын және халықтың денсаулығының жақсаруына, табиғи қорлардың әлеуетінің өсуіне, өндірістік қалдықтарды қайта пайдалану арқылы табиғи жүйенің ластану дәрежесін азайтуға, табиғи апаттардан келетін шығындарды барынша шектеуге, экологиялық саяхатшылықтың даму кезеңінде шикізаттың және қуаттың шығынын кемітуге толық мүмкіндік береді. |