ЗАТТАРДЫҢ ТАБИҒАТТАҒЫ АЙНАЛЫМЫ

 
31 
 
 
6-
сурет. Биологиялық (биотикалық) айналымның 
қағидалық сызбасы (Н. Ф. Реймерс бойынша, 1990) 
 
Екі  айналым  да  өзара  тығыз  байланысты  және  бірыңғай 
үдеріс  болып  табылады.  Атмосферадағы  барлық  оттегі 
организмдер  арқылы  (демалған  кезде  сіңіріліп,  фотосинтез 
кезінде  бөлініп  шығады)  2000  жылда  атмосферадағы  барлық 
көмірқышқыл  газы  300  жылда  айналым  жасайтыны,  ал  Жердегі 
барлық су фотосинтез бен демалу арқылы 2 000 000 жылда толық 
ыдырап, қалпына келетіні есептеліп шығарылды (7-сурет).  
Экожүйенің  бейбиотикалық  себепші  шарттары  мен  тірі 
организмдердің  өзара  әрекеттесуі  біресе  органикалық,  біресе 
минералдық  құрамалар  түріндегі  заттардың  битоп  пен 
биоқауымдастық аралығында үздіксіз айналымымен бірге жүреді. 
Тірі  организмдер  мен  бейорганикалық  орта  арасындағы, 
әртүрлі  кезеңдері  экожүйенің  ішінде  жүретін  химиялық 
заттармен  алмасу  үдерісі 
биогеохимиялық  айналым
 
немесе 
биогеохимиялық айналым
 
деп аталады. Осындай айналымдардың 
болуы  жүйенің  өзін-өзі  реттеуіне  (гомеостаз)  мүмкіндік  береді, 
бұл  экожүйеге  орнықтылық,  әртүрлі  элементтердің  пайыздық 
үлестерінің  таңқаларлық  тұрақтылығын  береді.  Экожүйелердің 
жұмыс істеу қағидасы: «Қорларды алу және қалдықтарды сыртқа 
шығару барлық элементтер айналымының шеңберінде жүреді». 

 
32 
 
7-
сурет. Судың, оттегінің және көмірқышқыл газдың табиғаттағы айналымы  
(П. Клауд пен А. Джибор бойынша, 1972) 
 
Негізгі 
биохимиялық 
айналымдарды 
толығырақ 
қарастырамыз. 

жүктеу/скачать 3,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: