Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
iztaev osimdik sharyashylygy (1) (1)
| 3.9.2. Егін орудың əдістері
Осы тақырыптың бас кезінде көрсетілгендей, қазір ауылшаруашылық дақылдарын екі түрлі əдіспен орып жинайды. Бірінші ең тараған, көптен пайдаланылып келе жатқан астықты комбайнмен тура жинау əдісі. Бұл жинау тəсілінде комбайн дəнді дақылдарды өзі орады, өзі бастырады да, астық топанымен бірге қырманға түседі. Қырманда оны тазалайды, кептіреді де мемлекетке тапсырады немесе қоймаға құяды. Тура комбайндау тəсілі тек жақсы піскен, арамшөптерден таза егістіктерді күн ашық – жарық жағдайда, 7-8 жұмыс күн ішінде жинап алғанда ғана жақсы нəтиже береді. Бірақ та астық толық пісіп болғанша, орыс ғалымы Е. Д. Казаков өзінің оқулығында келтіргендей, оның 1 пайызға дейіні желдің, құстың, жауын-шашынның салдарынан сынып түсіп немесе жеке дəндері төгіліп кетуі мүмкін. Екінші тəсіл – ору мен бастыруды бөлек жүргізу. Бұл тəсіл егіс орағын 5-10 күн ертерек, астықтың толық пісуін тосып отырмай-ақ бастай бе- руге мүмкіндік береді. Бұл тəсілмен көбінесе, арамшөптері көп егістікті жинау тиімді. Бұл жағдайда тура жинау мен салыстырғанда егіс түсімі кемімейді, түскен түсімнің сапасы жоғары болады. Мұның себебі мы- 48 надан. Егістікті алдымен жаткамен орып, 15-20 см биіктікте пая ның үстіне дестеге салады. Астынан да, үстінен де құрғақ жел соғып десте- лер кебеді. Кебумен қатар өсімдіктің сабағындағы, жапырақтарындағы əлі масаққа келіп жетіспеген органикалық заттар келіп жетіп, дəннің толуы жалғаса түседі жəне кебеді. Екі үш күннен кейін, дестелер əбден кепкен соң, оны десте жинайтын комбайнмен жинап, бастырады. Осының арқасында сынудан жəне басқа да механикалық зақымдардан аман сақталады, ал сабан, топандар, арамшөптер түгел үгітіліп жел- мен ұшырылып, астық жақсы тазарады. Арамшөптердің тұқымдары да жақсы ажыратылады. Тура жиналғанда шығын болатын əбден піскен, сапасы жоғары дəндер де сақталып қалады. Осының салдарынан түсім неғұрлым жоғары болады. Бірақ, астық дестеде жатқанда жаңбыр көп жауса, əсіресе, қара бидай дестеде жатып өніп кетуі мүмкін. Дегенмен, бұл тəсіл Америкада жəне басқа елдерде де көп қолданылады. Ору мен бастыруды екі бөлек жүргізу тəсілі комбайнмен тура оруға қарағанда қымбаттау түседі. Себебі оны ору жəне бастыру екі рет жүргізіліп, астықтың өзіндік құны өседі, ал бірақ ол шығын түсімінің көбеюі жəне оның сапасының артуы арқасында өзін-өзі ақтайды. Дегенмен, Солтүстік Қазақстанда күздің ерте түсуіне байланысты жаңбыр жəне қар ерте жауып, егістіктер көп шығынға ұшырайды. Су астықтың өніп, шіріп кету қауіптері туады. Сондықтан көптеген астық кептіретін агрегаттар қоюды керек етеді. Кейінгі кезде ору, одан түскен массаны түгел маяға салып, егістіктің шетіне шығарып, қырманға жинап, қыста бастыру əдісі қолданылып жүр. Егер бұл тəсіл іске асса, онда астық сақтайтын элеваторлар мен қоймалардың да керегі едəуір азаяр еді. Бұл тəсілді Қазақтың ауыл шаруашылығын механикаландыру ғылыми-зерттеу институты іске асыру жолында көп жұмыстар істеуде. Оған Жамбыл технологиялық институтының Алматы филиалы (Ізтаев Ə.) да қатынасады. Осы зерттеулердің қорытындысына қарағанда бұл тəсіл өте тиімді екені дəлелденген. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|