Оқулық Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі алматы, 2014 Ә. Ізтаев, К. Б. Байболов

60
ды, кейбір жармалардың ядросын майдалайды, ал майдаланған 
қиыршықтарға дөңгеленген немесе шар тәрізді бет береді. Жарманы 
ажарлайды және жылтыратады, нәтижесінде оның сыртқы түрі өзгереді; 
соңында өлшемдері бірыңғай қиыршықтайды жеке топтайды. Жарма 
дақылдарының әр түрлі болуы және алынатын өнімдердің ассортиментінің 
көптігі қауыздау бөлімінің технологиялық опрецияларының күрделілігіне 
әсерін тигізіп, қолданатын қажетті жабдықтарды таңдауды айқындайды. 
Қайта өңделетін жарма дақылдарының ерекшеліктеріне қарамастан 
кейбір үдерістер барлығына тән келеді.
Қауыздау бөлімінде орындалатын жалпы операциялар: қауыздауға 
дейін астықты ірілігі бойынша сұрыптап топтау; қауыздау өнімдерін 
сұрыптау; ядроны ұсақтау немесе кесу; ядроны ажарлау; ажарланған 
ядроны жылтырату; жылтырланған ядроның бетін өңдеу; жарманы ірілігі 
бойынша сұрыптау және жарманы тексеру; қалдықтарды тексеру.
Қауыздау бөлімінің технологиялық үдерісінің бірізділігі 19­суретте 
келтірілген. Бұл бірізділікосымен тоқтау емес, себебі тоғыз дақылдың 
ерекшеліктеріне байланысты кейбір толықтырулар болуы мүмкін.
Алынатын өнім түрлері және технологиялық нобайдың ерекшеліктері 
жеке операциялардың дамуын немесе болмауын анықтайды, мысалы, 
күріш, қарақұмық және тары өңдеуде ядро майдаланбайды.
4.2 Қауыздау алдында астықты сұрыптау
Астықты мұқият дайындап және партия таңдалғанымен оның 
өлшемдері бірдей болмайды. Сондықтан өңдеу режимдерін тиімді пайда
-
лану мақсатымен, әсіресе қауыздауда, астықты ірілігі бойынша бірнеше 
фракцияға топтау қажет. Ірілігі бойынша дәлірек топталғанда, сұрыптау 
үдерісімен тығыз байланысқандықтан, қауыздау машиналарының 
тиімділігі жоғары болады.
Ірі фракцияны қауыздауда қауыздағыш машиналарының (білікті дека
-
лы станок, қауыздағыш постав) жұмыс органы аралығы алшақтау қояды, 
ал майда дән үшін жақын болады. Сұрыпталынбаған астықты қауыздауда, 
бірқалыпты қойылған аралықта, ірі дән көбірек майдаланады, қауыздау 
тиімділігі төмендейді, ұнтақ шығымы артады. Бірінші жағдайда ядро 
майдаланады, өндірістің тиімділігі төмендейді, екіншіде қауыздалмаған 
дәнді қайтара өңдейді, ал бұл үдерістің тиімділігін төмендетеді.
Дәннің майда фракциясын қауыздауға, осы партияның ірі фракция­
мен салыстырғанда, едәуір көп әрекет қажет және кейбір кезде май
-
да фракцияны қосымша өңдеу қажет болады. Сұрыпталмаған дәнді 

61
қайта өңдеуде қауыздалған және қауыздалмаған қоспаны майда фрак
-
циямен бірге қосымша өңдеу қажеттігі туады, ал бұл шағылған дәннің 
мөлшерін арттырады. Қауыздау жабдықтарының жұмыс органдар 
аралығын реттеуге мүмкіндігі болмаған жағдайда қауыздауға түсетін 
дақылды сұрыптау әрекетін орындау қажет болады (обойкалы машина
-
лар, қауыздап­ажарлағыш ЗШН).
Ірілігі бойынша бірдей емес астықты, қауыздауға дейін өлшемдері 
жақын дәнді бірнеше фракцияға колибрлейді. Қайта өңдеуге берілетін 
дақылды сұрыптау үшін саңылауы дөңгелек және саңылаулары ұзынша 
келетін електер қолданады. Қарақұмық қауыздау алдында аса дәлдікпен 
сұрыптауды қажет етеді. Оны алты фракцияға бөледі. Бір фракция үшін 
електер саңылауының ауытқуы 0,2­0,3 мм болуы қажет. Бөліп алынған 
ірі фракцияда іргелес фракция өлшері 6 пайыздан, ал майда фракцияда 
ірі фракция 8 пайыздан артық болмауы қажет. Мұндай дәлдік сұрыптау 
қауыздалмаған дәннен бүтін ядроны бөліп алуға байланысты.
Астықты ірілігі бойынша сұрыптаудың әр бөлу операциясының 
бірізділік айырмашылығына байланысты, түрлі елеу нобайын қолданады. 
Електердің саны және өлшемдері қажетті фракция саны және олардың 
ірілігіне байланысты. Астықты n фракцияға бөлуде нобай ерекшелігіне 
тәуелсіз болып n­1 елек қолданады.
Екі этапты (сатылы) сұрыптауда алдын ала астықты екі­үш ағымға 
бөледі, содан кейін әр ағымды ірілігі бойынша тағайындалған фрак
-
ция санына жоғары дәлдікпен сұрыптайды. Соңғы операцияны електен 
өтпегені және өткені түрінде фракцияларға бөлу ақталады.
Екі этапты сұрыптаудың бірнеше артықшылығы бар: сұрыптауды 
аяқтауда елекке бірқалыпты ірілігі түзелген жүктеме беріледі, осының 
нәтижесінде соңғы сұрыптаудың нәтижелі өтуі қамтамасыз етіледі; әр 
фракцияны жеке сұрыптауда қоспалардан тазарту тиімді өтеді. Кейбір 
жағдайда ластанған, әсіресе майда фракция, астықты тербелмелі пнев
-
малы столдарда тазалайды. Оларда негізгі астықтан қиын бөлінетін 
қоспалардан ажыратады, содан кейін желдеткіштерде әлжуаз, толмаған 
дәнді және жеңіл қоспалардан тазартады.
Сұрыптаудың технологиялық тиімділігіне әсерін тигізетін фак­
торлар.
Сұрыптаудың технологиялық тиімділігіне әсерін тигізетін фак
-
торлар: сұрыпталатын дақылдың физика­механикалық касиеттері 
және дәннің формасы; електің қозғалу сипаттамасы және параметрі; 
сұрыптау машиналарының жұмыс істеу жағдайы: дәннің сұрыпталу 
мүмкінділігі.

62
Електің елеуіштігі – елеудің алғашқы этапында електің бір өлшемінен 
өтетін заттардың салыстырмалы мөлшері жоғары, одан кейін азаяды. 
Бұл тежелуді төмендегіше түсіндіруге болады: бастапқыда електен 
өтетін заттар көп мөлшерде, содан кейін қаспада ол заттар азаяды, ірі 
заттар (өлшемдері елек саңылауына жақын), електен өтетін, басымдау 
келеді, бірақ олар електен қиындау еленеді, көбірек уақытты талап етеді. 
Сұрыпталған астықтың мөлшері електің нақты елеу бетіне тәуелді; бұл 
жағдайда елек бетіне қозғалатын заттың салыстырмалы жылдамдығы 
көп болмай бірқалыпты байсалды. Жарма дақылдарының елек бетіндегі 
динамикалық үйкеліс коэффициенті бірдей емес, мысалы, құрғақ тары 
дақылының металл тканьды елек бетіндегі үйкеліс коэффициенті 0,29, 
қарақұмық 0,38, елеу үшін әр дақылдың үйкеліс коэффициентін ескеріп 
елек бетінің ылдилығын таңдайды, ал кривошиптің айналу саны оның 
радиусына байланысты. Елек бетінің ені бойынша астықпен бірқалыпты 
толуы түсетін астықтың қөлеміне лайықты таңдалады.
Елек бетін толық пайдаланып, жүктеме бір қалыпты елек енін тол
-
тырып, елек саңылауларын уақтылы тазалап, астықты мөлшерден көп 
бермей үдерісті Ережеге сай жүргізу қажет. Астықты көп берсе, онда 
сырғыма өнімде електен өтетін заттар қалады және майда фракция 
сырғыма (електен өтпеген өнімдер) өнімдермен бірге кетеді.
Елеу барысында електе астық өзіндік сұрыпталу үдерісі өтеді. 
Толмаған және тығыздығы төмен дән қоспаның бетіне қалқиды. Жақсы 
толған майда дән астыңғы қабатқа жиналып ертерек еленеді. Егер 
сырғыма өнімде майда заттар болса, онда ол толмаған майда дән.
Електі рамасы ылди орналасқан, астық қабылдаудан шыққанша 
бір шама жол жіретін (орташа 2 м), сұрыптауыш машиналар астықты 
қоспалардан тазартуда, фракцияға колибрлеуде, нөмірлі жармаларды 
алуда қажетті жабдықтар қатарына жатады.

жүктеу/скачать 16,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: