Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| 48- сурет. Diphyllobothrium latum дамуы.
А, В- корацидия калыптасу кезені; С-корацидиялар; D- циклоптың дене куысындағы процеркоид; Е-плероцеркоид; Ғ-процеркоид (Розен бойынша) 144Diphyllobothrium latum өкілінің дамуынан бірін-бірі алмастырып отыратын кезецдерді көруге болады (48-сурет). Жұмыртқадағы жыбырлағыш козғалмалы дернэсілдің (корацидия) дамуы бір айға созылады, одан эрі корацидияны алғашкы аралык иесі жұтпас бұрын кысқа, суда жүзу кезеңі (бір тәуліктей) болады. Циклоптың дене куысындағы корацидия 2-3 аптада келесі кезең- процеркоидка айналады. Кейбір балық түрлері (шортан, нәлім, алабұға, ерш) паразитті жұктырған циклопты жұткан кезде про- церкойд екінші аралык иесінің асказан қабыргасы аркылы дене қуысына өтіп, сол жерде келесі дернэсілдік кезең плероцеркойдқа өтеді. Процеркоидтың тіршілік ұзақтығы циклоптың тіршілік ұзактығына байланысты, сондықтан қыска, циклоптың тіршілігі 1-1,5 айдан аспайды. Керісінше, плероцеркоидтар көп жылдык иесі, балыктарда болып, ұзак тіршілік етуге мүмкіндігі бар. Шынымен де плероцеркоидтар балык денесінде ұзақ уакыт бойы өзгермей калады. В.Г. Гнездилов пен Ф.Ф. Талызиннің (1936) өмірлік плероцеркоитармен болған тәжірибелері бойынша, егер плероцеркоидты жұқтырған ұсак балыкты шортан жұтса. пле- роцеркоидар ірі шортанның карнында корытылмай карынныц кабырғасы аркылы шортанньтң денесіне өтеді де осылайша өзініц тіршілігін одан эрі жалғастыра беретінін дәлелдеген. Келесі Е.Н. Павловский жэне В.Г. Гнездиловтың (1939) тэжірибелері бойынша егер төртінші иесінің немесе балыктың қарнына енгізсе. плероцеркоидтар оған өтіп тағы да миграция жасайтындыктары дэлелделген. Осының барлығы плероцеркоид кезеңі өте ұзак, айға, жылға созылуы мүмкін екенін көрсетеді. Біракта кей жағдайда плероцеркойдтар балык ішінде өледі. Ірі шортандарда жиі калыпты плероцеркоидтармен қатар, қатпарланған, аздап сарғайған жэне өлі плероцеркоидтарды кездестіруге болады, олар иесінің ұлпасының кызметіне байла нысты біртіндеп жойылады. Тіршілік циклында тыныштык кезеңінің (плероцеркойдтың) пайда болуы ларвальді кезеңді ұзартады. Баска таспа кұрттарда екінші аралык иесінде бұл созылыңкы кезең ұзакка барады, себебі паразитте өсу процесі басталады, ал кейбіреулерінде мысалы, Diphyllobothrium-m осу процесі негізгі иесіне түскенде басталады. Бұның екі жақты пайдасы бар: біріншіден өсу үшін аралық иесіндегі пассивті тіршілікті колданады; екіншіден өскен дернәсіл негізгі иесіне түскен соң жыныс мүшелерінің түзілуі жэне жұмыртка салу 145процестері жылдамдайды. Бұған ремнец (Ligula) тамаша мысал бола алады. Жыныстык жетілген таспа кұрттың ұзындығы 10 м, ал балыктың денесіндегі плероцеркоидтың ұзындығы 2-3 см-ден аспай- ды. Құстардың ішегіндегі Ligula-ның ересек кезеңіндегі ұзындығы 1 м-ге жетеді, ал ірі тыран балықтарынан алынған плероцеркоидының ұзындығы 80 см болады. Сонымен, аралык иесіндегі дернэсілдердің ұзындығы ересек кұртка лайыкты мөлшерге жетеді. Соған байланысты негізгі иесі жұтқан дернэсіл бірден жыныс өнімдерін калыптастыруға көшеді. Шортанның ішегінде, алабұғаның, таутанның дене қуысында жэне т.б аралык иелерінде тіршілік ететін Triaenophorus nodulosusma-ца дэл осындай жағдай байкалады. Triaenophorus дернэсілі балықтардың ішінде 20 см ұзындықтағы лента тэрізді күйінде дөңгеленген капсуланың ішінде болады, ал ересек құртының ұзындығы 30 cm . Triaenophorus плероцеркоидтары өзінің аралык иесінің дене куысында 1 ден 3 жылға дейін тіршілік ете алады. Көп жылдық иесіндегі дернәсілдер ұзак сақталады мысалы, бұлшыкет трихиналары кейбір жағдайларда адам денесінде инвази- ядан кейін 31 жылдан соң тірі күйінде табылған. Ж ы н ы с т ы к ж е т і л у м е р з і м і . Дернәсілдер соңғы иесіне түскен соң метоморфоз аяқталып, ересек түрге айнала- ды. Тіршілігінің бүл ауыспалы сәтінде жүмыртка салудың баста- луы, келесі тіршілік циклға көшу болып табылады. Microphallidae тұкымдасының кейбір сорғыштарында өте қысқа уақыт жыныстык жетілу байкалады (49-сурет). Microphallus pigmaeus метацеркариі негізгі иесінде 36 сағат ішінде жыныстык жетіліп, жұмыртқа шашуға кабілетті болады (Белопольская, 1949). Microphallus пісоііі күстың ішегінде 12 сағатта жыныстык жетіледі, ал Pseudolevinsiella сһепі негізгі иесіне түскен соң 6 сағаттан сон жыныстык жетіледі (Tsai Shang-ta, 1955). Microphallus minus ак тышканына тэжірибе жүзінде паразитті жұқтырған кезде, олардың жатынында 3 сағаттан соң 3-4 жұмыртка, ал 5 сағаттан соң 115 жұмыртка болған (Үеһ a. Wu, 1951). Бұл, метацеркарияның екінші аралык иесінің өзінде жыныстык жағынан жетілуімен байланысты. Бүл жерде прогенез тенденциясы көрінеді. Баска жағынан алып карағанда Fascicola hepatica аделоскария- сы немесе Dicrocoelium dendriticum метацеркариясының дамыған жыныс жүйесі болмайды, сондыктан бірінші түр ірі кара малга жұкканнан соң 3-4 айдан соң, екінші түр койда 78-85 күннен соң 146ғана жыныстық жетіледі. Дэл осындай жағдай таспа кұрттарда да байкалады. Аралық иесінде белгілі бір мөлшерге жеткен жэне жаксы байқалатын жыныс мүшелерінің комплесі бар дернэсілдер, негізгі иесіне түскен соң 1-3 күннен сон жүмырткасын сала ба- стайды. Diphillobothrium latum негізгі иесіне жұкқан соң, тек 3-5 аптадан соң ғана жыныстык жетіліп, жұмыртқаларын сала ба- стайды. Көптеген цестод- ларда жыныстык жағынан жетілуі негізгі иесінде баяу жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|