Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
П а р а ч и т т ің и е с ін е т о к с и н д і ә с е р і
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| П а р а ч и т т ің и е с ін е т о к с и н д і ә с е р і
Паразиттің зат алмасу процесінің нэтижесінде бөлінетін затта- ры мсн секретгері иесінің организміне эсер етеді. Осы заттар кан мен лимфаға өтіп, организмнің жеке мүшелерінде гүрлі ауыткулар іудырып, бүкіл денесіне таралады. Паразиттер бөлетін улы заттар- ды «юксиндер» деп атайды. Паразиттердің токсиндері иесінің тек арнайы мүшесіие ғана емес, түтас организмге эсер етуімен сигтат- талады. Бүл жағдай эндопаразиттерде ғана емес, иесінің канымен корсктенетін эктопаразиттердс де байқалады. Олар канза өздерініц сілекей бездерінен улы секреттерін бөледі. Секреттің эсері арнайы аймакка ғана емес бүкіл организмге таралуы мүмкін. Паразиттердің канға бөлстін секреттері мен экскреттері иесінің корғаныш кызметін антиденелсрдіц түзілуін тұдыратын антигендер ретінде де эсер етеді. Осыған байланысты арнайы паразиттерге организмнің резистенгтілігі дамиды. Гіаразиттердің токсинді эсерлерінің формаларына кыскаша гокталайык. Бүл сүрак медициналык жэне ветеринарлық кызығушылык гудырады. Коп жағдайда оргапизмге бөлінетін токсинді заттардың эсерінен кан күрамындағы формалык элементтерінің өзгеруі, пакты айткапда юзинофилдердін санының артуы жүреді. Бұл озгеріс сүйек кемігінің калыпты кызметініц бұзылуымен байланысты. Әдетте. мұндаіі өчгерістер коптегсн таспа қүрттармен закымдану нэтижесінде баіікалады. Taeniarhynchus saginatus закымдану кезеңінде эозино- (|)илия 16.5 % кұраса, организм паразнттерден арылған жағдайда юзинофилдердің саны қалыпты молшерге түсуін Ф.Ф. Талызин (1949) байкады. Анкилостома, аскарида тағы баска жүмыр кұрттар гемолитикалык эсері бар заттар бөледі. Бұл кұрттармен закымданған жағдайда эритроци ггердіц молшері томендсйді. Мүндай езгеріс гек жоғары сатыдағы омырткалыларда ғана емес, балыктардыц организмінде моногенетикалык сорғьнлтар мен цестодалардын паразиттік тіршілік етуіне де байланысты байкалады. Мысалы, Gydrodacty’lus elegans оңғак балығында паразиттік тіршілік етуініц нэтижесінде эритроциттер саны 2-3 есе азайып, гемоглобин молшері 20-27 % дсйін төмендейді (Казадаев, 1954). Аскаридамен, үлкен таспа қүрттарымен, гименолеписпен жэне баска да құрттармен зақымданған адамдарда байкалатын түрлі жүйке ауыткулары паразиттердің бөлегін заттармен организмнің үлануына жэне жадны интоксикацияға байланысты жүреді. 243 Иесінің организміне паразиттерден алынған экстрактының әсері де өте күшті. Мысалы, Ascaris-тің куыстык сұйықтығы адамның, жылкының жэне т.б. сілемейлі кабықшасын тітіркендіреді. Тері астына енгізілген сұйыктықтың әсерінің күші одан да жоғары. Сондай-ақ, иттерге 1-кг 8-10 см' сұйықтык енгізілген жағдайда, олардың жүрегенің айнуы, қан қысымының төмендеуі, түншығуы, денесінің арткы бөлімінің жұмыс жасау кызметінің токтауы, тіпті өлімге де ұшырауы байқалған. Taeniarhynchus saginatus өкілдерінен алынған экстрактты 1:1000 жэне одан жоғары катынаста ерітіп, оны бөліп алынған мысыктың жүрегіне енгізген жағдайда, кыска уакыттық қозуды жэне ары карай үзакка созылатын тежеу эсері байкалған (Павловский, Дунаева, 1936). Осы экстракт аз мөлшерде ерітілген күйінде ішектің моторлык кызметін тежейді, ал кейін белсенділігін арттырады. С.П. Алфеева (1941) теңіз доңызын аскаридалармен коректендіргенде олардың интоксикация тудыратынын дэлелдеген. Интоксикацияның көрінісі мойын бөліміндегі гері асты, жыныс бездерінің маңы мен калканша бездерінің айнала майлануының дистрофиясы, ми кабыкшасына кан кұйылуы, көкбауырдың атрофиясы, сперматогенездін бұзылуы мен өнімділіктің төмендеуімен сипатталады. Буынаяктылар үшін де токсиндер бөлініп эсері зерттелінген. Данияда сиырлар кызтылт лихорадка ауруына шалдығады, көктемде жануарлардың көздері, танауы, еріндері ісінеді. Л. Бродерсен (1919) бұл ауруды көктемде сиырлардың денесінен бөгелек дернэсілдерін шығарумен байланыстырды. С.Иенсен (1919) Л. Бродерсеннін бұл тұжырымын тексеру максатында Hypoderma дернэсілдерінен алынған экстрактыны бұзауларға енгізді, жарты сағаттан кейін кызтылт лихорадка ауруының барлык белгілері байкалды. Эктопаразит секреттерінің улылығы белгілі. Түрлі эктопаразиттердің сілекейінің енуін иесінің тері кабаты ерекше сезінеді. Кейбір жағдайда реакция белгілері тек кабынған тацба түрінде байкалса, келесі жағдайда тістеген түрлерде ірі папула- лар дамиды немесе некротикалык везикулалар пайда болады. Ең күшті әсерді тері жамылғысына кенелердің сілекейі көрсетеді. Ornithodorus papillipes теріні ауыз аппаратымен тескен бөлімдерінде бастапкы кезеңде қою қызыл дақ пайда болады, кейінірек дерма ісігінде тамырлардың бойымен күшті инфильтраттар түзіліп кабыну процесі басталады (Павловский, Штейн, 1936). Насекомдардың ішінен улы қасиеттерімен биттердің 244буршактэрізді сілекей бездерінің секреті ерекшеленеді. Биттердің бұршактэрізді бездерінен алынғаи эмульсияны адамға енгізсе, 8-10 сағаттан кейін сол жерде кек түсті кішігірім папула пайда болады. Папула 4 күнге дейін сакталады. Төсек кенесінің сілекей бездерінің құрамында улы заттар жэне антикоагулин бар. Бүргелердің сілекей бездерінің секретінің эсері биттерге сәйкес, бірак біршама әлсіздеу болады. Дэл осындай улы еекреттер масалардың, үнсіз масалардың, шіркейлердін сілекей бездерінен аныкталған. Әсірссе, Simulium columbaczense шіркейінің шаккан жерінде ісік пайда болады. Егер шаккан жерлер көп бол- са ірі қара малдың жагдайы нашарлайды. жүрек соғысы жиілейді, түншығуы байкалады, ксйде өлімге ұшырайды. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|