Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
XV гарау. ІІаразиттін әсеріне иесінін жауабы, иммунитет
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
- Бұл бет үшін навигация:
- Клеткалық және улпалык жауаптар.
XV гарау. ІІаразиттін әсеріне иесінін жауабы, иммунитетОрганизмге паразиттің жан-жакты «агрессивті» ыкпалы бары- сында иенің паразиттерге индифферентті болып калмай, оларға жау- ап кайтарады. Осы жауаптардың биологиялык маңыздылығы накты смес. ол баска жауаптардың белгілі корғаныпітык кызметі болады. Ьұл жауаптарды клеткалыкка, ұлпалыкка жэне гуморальдылыкка белуге болады. Клеткалық және улпалык жауаптар.Үсак протозойлык сипаттагы паразиттердің эсеріне кайтаратын сң жиі жауап гипертрофия (калыптап тыс) болып табылады, осы паразпттер иесінің клеткасына бір-бірлеп немесс бірнешеуі жабы- сып тұрады. Паразитарлы гипертрофияның себептері клетка ішілік паразиттің механикалык жэне химиялык эсерлеріне байланысты, осының нэтижесінде инвазияға ұшырған клеткаларда функционал- ды озгерістер гіайда болады. Клеткалык метаболизмнің активациясы жүреді де закымдалған клеткалардын үлкеюіне алып келеді. Мысалы ретінде. Ро/утпіи полихеттердің сперматогонияла- рыпда паразиттік тіршілік ететін Caryolropha mesnili кокцидия- сын көрсетуге болады. Caiyotropha клеткалардың гипертрофиясын гуғызады. онда дамиды. сонымен бірге көрші еперматогонияларда да күшті өзгерістер байқалады. Clepsidrina Javini грсгаринасы пе организмнің ішегініц кабырғасына эпимерит аркылы жабысып ішек клеткаларының синцитияга айналуына алып келеді, олар эпимсрит- гген жанасады, баска грегарина - Stylorhynchu бір ішек клеткасына жабысып, оны катты гипертрофтандырады. Тепіз кірпісіиің {Echinocardiuni coniatum) дене қуысында паразиттік тіршілік ететін Lithocystis schneicleri грегарина- сы қозғалмалы сатысында ие организмнің үлпасының жағынан ешкандай реакция туғызбайды. Бірақ, грегариналар бір-бірімен жұптаскан соң инцистерленеді де, жыныстык кобеюге кешеді, олар лейкоци гтсрдіц цнстасына түнган заттармеи толығымен қоршалынады. Осы дейкоциттер бір синцитияға бірігеді де сыртка шығып түратын қылтэрізді өсінділерді кұрайды. Организмнің паразитке кайтаратын жауабы әдетте қабыну проце- 247
Кейбір жағдайларда, мысалы, Trichinella spirallis - паразиттің айналасында пайда болған капсуланың кұрылымы күрделі болады жэне капсула ие жактан кан тамырлардың желісімен жэне жүйке талшыктарымен камтамасыз етіледі (Березанцев 1957, 1961). Тері бөгелегінің дернэсілдері ұлпаға еніп, кабынуды тудыртады, нәтижесінде жансыздану пайда болады. Кейбір жағдайда паразиттің гөңірегінде дәнекер үлпасынан күрылған капсула калыптасады, кейін капсуланың кабырғасына ізбест жиналып, ол ак түсті болып тұрады (Trichinella). Паразиттің айналасында пайда болған капсула оның тіршілігіне жэне тіпті өсуіне кедергі жасамайды. Капсуланың ішінде паразит- тер ұзақ уакыт болған кезде паразиттер бэрі өледі, бұл шортанның дене куысындағы Diphyllobothrium latum плероцеркоидтарынан байкалады. Капсулалар кандайда бір қажетті мүшеде пайда болады, өйткені дэнекер үлпа барлык жерде кездеседі. Паразитке иесінің қайтаратын жауабының ерекше түрі, белсенді сатыдағы паразиттің маңайында ерекше өсінділердің түзілуі бо лып табылды, бүзғыншаны (галлы) еске түсіреді. Насекомдардың эсерінен өсімдіктерде пайда болатын бұзғыншалары. Жануарларда осындай түзінділерді тилацийлер немесе зооцецидтер деп атай- ды (Giard, 1913 термині бойынша). Ие организмнің ұлпасында, паразиттің орналасқан жерінде үлкен ісінді немесе өсінді пайда болады, оның куысында паразит орналасады. Ісіктен немесе капсу- ладан зооцецидтер түрақты пішінімен жэне кейбір құрылысындағы ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Өте жиі зооцецидилер кейбір эктопаразиттердің эсерінен пайда болады. Олар денесінің беткі кабатына бекініп осы кабаттың терең кіруіне ықпал етіп, терең оймақтар пайда болады немесе қалта, ол сыртқы ортамен азды-көпті тар тесіктермен байланысады. Осы 248оймақтар зооцецидилер болып табылдаы. Осының өте жақсы мыса- лы, Амур өзеніндегі кейбір тұкы балықтарында паразиттік тіршілік ететін Cymothoidae тұқымдасының Livoneca amurensis тең аякты ша- яны бола алады (Ахмеров, 1939). Cymothoidae тұқымдасының кейбір өкілдері тұракты эктопаразит ретінде көптеген теңіз балықтарының желбезегінде немесе терісінде тіршілік етеді. Livoneca amurensis, балықтардың кеуде жүзбе қанаты маңына жабысып, дененің куысына еніп тұратын жіңішке теренірек ойықтың пайда болуына себепкер болады. Ойықтың ішінде паразиттің аталығы мен аналығы орналаса- ды. Аналығы өзінің жұмырткасымен соншалықты (ұзындығы 3 см- ге дейін) ісінеді, тіптен ойыктың тар тесігінен зооцецидиден шыға алмайды. Онаяқты шаяндардың желбезегінде паразиттік тіршілік ететін Bopyridae тең аяқты шаяндары да дэл осындай көріністегі па- талогияны туғызады. Pionodesmotesphormosomae ескекаякты шаяны Phormosoma жұмсак денелі теңіз кірпісіне еніп, нағыз шарға ұксас жуан шартэрізді ойык кұрайды, ал оның кабырғасына көп мөлшерде көміркышқылды ізбес шығарылады, нәтижесінде шартэрізді бұзғынша пайда болады. Осы зооцециттің кірер тесігінің тар болтаны соншальщты, соның ішіндегі Pionodesmotes-тің ірі аналығы онда бітеліп калады. Дэл осындай жағдаймен Astrochordeuma копе- подасы офиураның Aslrocharis gracilis-те тіршілік етеді. Тікентерілілерде паразиттік тіршілік ететін кейбір қүрсакаяқты моллюскалар да зооцецидилерді кұрайды. Antedonoides rugulosus теңіз жұлдызының денесінін кабырғасында паразиттік тіршілік ететін Megadenus arrhynchus-та дэл осындай, паразиттің айналасын- да дененің кабырғасы, қаңка такталарының артуы аркасында, жуан- дайды. Megadenus-nn аталығы мен аналыгы бұзғыншаның ішінде орналасады. Mezostomida туысының кейбір түрлері теңіз лалагүлдердің (лилия) денесінде калын кабатты камераларды түзейді. Осыған байланысты Crinoidea-ның казба калдыктарында осындай зооцецидилердің бо луына байланысты Myzostomida-ның юра дэуірінде тіршілік еткені туралы айтуға болады. Келтірілген көптеген мысалдардың ішінде біреуі ғана қызықты ерекшелікті корсетеді. Жануарлар патшалығының эртүрлі гоптарының бірнеше паразиттері тек бір типтің ғана өкілдерінде зооцецидилерді түзеді, негізінен тікентерілілердің денесінде демек, ортүрлі организмдерде зооцецидилердің түзілуіне бейімделушілік деңгейі яғни организмнің паразиттің әсеріне жауып кайтаруы. 249 Зооцецидилер эндопаразиттердің эсерінен де пайда болады. Balfouria monogama трематодалары марабудың ішегінде шартэрізді өсінділерді түзеді, ол ішекпен тек жіңішке саңылаумен ғана бай- ланысады; өсіндінің ішінде үнемі жұп паразит орналасады. Дэл осындай паталогиялык өзгерісті кемірушілердің ішегінде паразитті тіршілік ететін Heligmosomides нематодалары түзеді, ал Filarioides bronchialis нематодасы күзендердің бронхасында дэл осындай өсінді күрайды. Кейбір паразитты пантоподалардың дернэсілдері қауымды гидроидтылардың гастральды куыстың ішін толтырып, мыса- лы, Рһохісһііісііит, өсіп өздерінің орналасқан орындарында катты ісінген баганды құрайды. Зооцецидилердің пайда болуының себебі элі толык зерттел- меген, дегенмен өсімдіктердің бұзғыншасына үксастығына бай- ланысты, олар паразит жактан иеге химиялық жэне механикалык тітіркендіргіштерге байланысты организмнің үлпаларының жауабының нэтижесі болып табылады. Кейбір паразиттік кұрттардың әсерінің тақтажелбезекті моллюсканың Lamellibranchia-нъщ мантиясында маржандар пай да болады, ятни бакалшак пен мантияның эпителиінің сыртқы кабаттарының аралығы аркылы енетін жалпақ күрттардың үеақ дернэсілдері тактажелбезекті моллюскалардың организмінде перламутрдың шөгінділерімен коршалады. Мысалы, Mytihts-те паразитті коршап тұрған перламутр кабаты өте жүка жэне түссіз болады, дегенмен, кейбір тактажелбезекті моллюскаларында мы салы, Meleagrina-да паразиттің дернэсілі перламутр кабатымен коршалады сөйтіп капшыкталған дернәсіл нағыз маржанға айна- лады. Маржанньщ пайда болуына түрткі болтан дернәсілдер акыр соңында өледі де, оның орнында әрең ажыратылатын орталык дэн калыптасады. Маржандар трематодтардың метацеркаридің айнала- сында түзіледі,сонымен бірге кейбір таспа кұрттардың Tylocephalum margaritiferum дернэсілдерінің айналасында да түзіледі. Ересек Tylocephalum жүнбалықтардың ішегінде тіршілік егеді, ал ол негізінен моллюскалармен коректенеді. Паразиттің осеріне ие организмның ұлпасының кайтаратын жауабының бірі - неопластикалык жауап. Кейбір паразиттік тіршілік ететін кұрттар токсикалык жэне механикалык әсерлерінің нэтижесі ретінде жаңа өсіндіні түзеді. Мысалы. жылкының асказанының шы- рышты бөлімінде паразиттік тіршілік ететін Drascheia megastoma көлемі тауыктың жұмыртқасы тэрізді ісіктін пайда болуына себепші 250болады. Кортышканньщ өңешінде немесе асказанында шырыиггык кабатыньщ астына орналасатын Gongylonema neoplasticum нематодасы папилома түзеді немесе асказанның ісігін түзеді(рак), ол метастаза беруге кабілетті. Hydatigera taeniaefotmis цистицеркарилерімен закымдалған кемірушілердің бауырында зиянды ісіктер пайда болады. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|