Оқулық Егорина А. в., т б. Е25 География
табиғаттағы су айналымы
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
География 7 сынып Егорина
| 3.
табиғаттағы су айналымы. Күн энергиясының әсерінен судың үздіксіз орнын ауыстыруынан дүниежүзілік су айналымы пайда болады. Күн жылуының әсерінен жер бетінен буланған ылғалды ауа атмо- сфераға көтеріледі. Оның 87%-ға жуығын дүние жүзілік мұхит буланды- Бұл қызық. Сусыз тіршілік жоқ деп айтамыз, бұл тек ауыз суға ғана арналмаған сөз. Су жердегі барлық тірі ағзалардың тіршілік ортасы бо лып табыла - ды. Су мен тіршілік неге бір-бірімен тығыз байланыста? Себе бі, су – тірі ағзалардың құрамындағы басты зат. Адам денесінің 2/3 бөлігі судан құралған. Тіпті өсімдіктер - дің құрғақ дәндерінде 10-12% су бар. 74 рады. Буланған судың қалған аз бөлігі бу күйінде құрлыққа таралады. Атмосфераның жоғарғы қабаттарында су буы конденсацияланып, ауыр- лық күші әсерінен жерге жауын-шашын болып түседі. Құрлыққа түскен атмосфералық жауын-шашынның бір бөлігі буланып , бір бөлігі өзен-көл- дерге ағып – жер бетіндегі ағынды құрайды, ал қалған бөлігі топыраққа сіңеді, оларды өсімдіктердің тамырлары қабылдап алады. Судың бір бөлігі тереңірек сіңіп, сулы қабат – жерасты ағынын құрайды да, қайтадан мұхитқа түседі. Су айналымы тек күн энергиясының және судың бір күйден екінші күйге өту қасиетінің көмегімен ғана болуы мүмкін. Айналымдардың өмірде маңызы өте зор. Айналым Жердің сыртқы қабықтарымен байланысты- рады. Жердегі тіршілік тұщы су қорларының ұдайы жаңарып отыруына байланысты пайда болды. Бірақ, судың жаңаруы ұзақ мерзімді талап етеді. Мысалға, жерасты суларының жаңаруына жүз мың, миллиондаған жылдар қажет болды. Өзен суларына 11-14 тәулік, ал атмосфераның су буына айналуына – 8-9 тәулік уақыт қажет. Тек Мұхит пен атмосфераның қатысатын су айналымы: Мұхит бетінен судың булануы – атмосферадағы конденсация – Мұхитқа жауған жа - уын-шашын – кіші немесе мұхиттық айналым деп аталады. 38-сурет . Дүниежүзілік су айналымы |