рим тарихшыларының ізденістері дүрыс бағытта болды. Онда азаматтык
мұратгарға деген сенімділік, жанұяға деген махаббат сияқты әлеуметтік
мәні бар адамзаттык, өнегелік кұндылыктар бар, бірак сонда да адамның
ішкі дүниесінен, жан сарайынан бір дабыл сезімі сезілетін секілді» -
дейді Тацит. Оның көптеген ойлары элі күнге дейін өз маңызын жойған
жок. Қай кезенде болмасын тек ізгілікті ойға негізделген идея ғана
мэңгілік болмак, ізгіліксіз ой уакытша ғана үстемдік етеді. Оған
маркстік ілім мысал бола алады. Социализм түсындағы марксизм-
ленинизм атты тұтас ілімнің бүгінгі күні маңызы шамалы, яғни ол
уақытша үстемдік еткен өктем ой ретінде кала берді. Ойымызды
жалғастырар
болсақ,
Тацит
эртүрлі
халыктардың
өмір
сүру
ерекшеліктерін карастыра отырып, мынандай жағдайды байкайды:
«Гректер тек өздеріне табынады, олар жалкау әрі өз бетімен кеткен,...
арабтарда тэртіп
жок,
египеттіктер ырымшыл». Бірак Тацит Рим
экспанциясын колдады. Б.д.д. II гасырдың басында Римнің жаулап алу
саясатын актау шаралары басталған еді. Сол кезенде Римнің саяси
қайраткелері мен сөз шешендері, Рим жаулап алу соғысын жүргізіп
209
жүрген жок, керісінше, мәдениетті, халыктар достыгын жариялап жүр
деп дәріптеді. Тациттің пікірінен, римдіктердің өркениетті енгізуде
«мәдениет, өркениет» идеяларын ұстанып, осы саясатты жүргізіп жүрміз
деп дэлелдегенімен, бұл идея немесе «өркениет» теориясы шын
мәніндегі өз мағынасын аша алмағанын байкауға болады. Осындай
тарихи мәліметтер катары жоғарыда аталған эртүрлі көзқарастардың
калыптасуына мүмкіншілік туғызды.
Достарыңызбен бөлісу: |
