жок, оны “орын” категориясы алмастырады. Кеңістік (бос кеңістік болмайды) денелер орналасқан орындардан түрады. “орын” қозғалыстағы денелермен тығыз байланысты, бірақ олармен бірге козғалмайды. Уақыт та козғалыспен тығыз байланысты. Бірак оның козғалыстан айырмашылығы бір қалыпты болмайды, ол бірде тез козғалса, бірде жай козғалады. Сондықтан, - дейді аристотель - уакыт козғалыстың мөлшері. Ал уақыттың мөлшері болып шығады. Уакыт өздігінен ештеңе туғызбайды, жоймайды да, бірак барлық заттар, кұбылыстар бір уақытга пайда болып, жойылып жатады. Аристотельдің пікірінше, табиғи денелердің тіршілік жасау мүмкіндіктері бар (жасанды денелерде ондай мүмкіндік болмайды). Осы мүмкіндіктің жүзеге асырылуы энтелихия (жан) арқылы болады. Жанның үш түрі болады: 1) өсімдіктер жаны — жанның алғашкы жэне жалпы мүмкіндігі. Бұл жанның басты кызметі - өзін-өзі ұдайы өндіру жэне қоректену; 2) жануарлар жаны - олар заттардың сырт пішінін түйсіктері аркылы кабылдай алады; 3) адамдар жаны - өсімдіктер мен жануарлар жандарына тән касиеттерге коса, акыл-ойдың аркысына жалпылыкты танып біле алады. Бірак жалпыны түсіну үшін, алдымен 45
жалкыны танып білу керек. Себебі біздің сезім мүшелерімізге жалкы заттар әлемі эсер етеді де, біз оларды танымның эртүрлі сатылары арқылы танып-біле аламыз. Сезімдік танымның бірінші сатысында адамдар жануарлар сиякты, сезімдік түйсіктерімізге эсер ететін заттар туралы алғашқы мағлұматтар аламыз, екінші сатысынды - тәжірибелік (эмпейриа) танымда сезімдік түйсіктеріміздің
