деген пікірді жақтайды. Шынтуайтка келгенде, адам міндетті түрде
зулымдыкка эуес емес, ол жаксылықтың адам өмірінің барлык жактарын
қамти алмағандығынан туындайды. Жаксылык пен жамандык туралы
жалпы түсінікті карастырып өткен соң, олардың қазакилык баламалары
мен дәстүрлі көшпелі коғамдағы реттеушілік тетіктеріне тоқталып
өтейік. Дэстүрлі казак коғамында жаксылык, имандылык үғымымен
түйісе колданылып келді. Имандылык тек таза діни ұстаным емес. Абай
айтқандай, иманжүзді адам дегеніміз өз бойына кісілік касиеттерді
толық қондыра білген тұлға. Өзінің 12 жэне 13 сөздерінде ақын
иманның діни және халыктық түсініктеріне талдау береді. Соңғысын
225
Абай адам болудың шарты жаксылык пен жамандыкты айыра білу
кабілеті деп түсіндіреді. «Кімде-кім жаксы дүр, жаман дүр ғибадат
кылып жүрсе, оны ғибадаттан тыюға аузымыз бармайды, әйтеуір
жаксылықка кылған ниеттің жамандығы жок кой дейміз. Лэкин сондай
адамдар толымды гибадатка ғылымы жетпесе де, кылса екен. Бірак оның
екі шарты бар, соны білсе екен. Әуел - нманның иғтикатын
махкамлемек керек, екінші - үйреніп жеткенше осы да болады ғой
демей, үйрене берсе екен. Кімді-кім үйреніп жетпей жатып, үйренгенін
койса, оны кұдай ұрды, ғибадаты ғибадат болмайды».
Күзетшісіз, ескерусіз иман түрмайды, ыкыласымен өзін-өзі андып,
шын діни шыншылдап жаны ашып түрмаса, салгырттың иманы бар деп
болмайды.
Жоғарыда
аталып
өткендей,
дәстүрлі
казак мәдениетіндегі
жаксылык пен имандылык кұндылықтары, негізінен халыктың ауызекі
шығармашылыгында көрініс тапкан. Сөзіміз дэлелді болу үшін Жүпар
Актомпышкызы термесінен бір үзінді келтірейік:
Достарыңызбен бөлісу: |
