купил бастаудың эрекеті ретінде түсіндіретін көзкарасы кейінірек бүкіл әлемге таралды. Бүл тәнсіз бастаудың ойы мен мақсаты бүкіл табиғат пен қоғамдағы барлык нэрсені баскарады деген көзқарас калыптасты. Сана туралы осыған жакын ойды Платон да жазды. Адамның денесі өлі, ол мэңгілік өмір сүретін жанның уақытша абақтысы, ал тәнсіз мэңгі жан Ғаламдагыньщ барлығын баскарады, ол заттарды идеяларға еліктеуге, ал идеяларды заттардың ішіне енуге мәжбүрлейді. Ортағасырларда элемге дейін өмір сүрген жэне еіптеңеден (из ничего) әлемді калыптастырған элемнен тыс тәнсіз рухани бастаудың еркі мен ойы деген мәселе алдыңғы орынга шыкты. Тек сол ғана адам санасында ойлайды, калайды, сезеді. Адамның санасы, оның акыл-ойы - күдай акыл-ойының бөлігі. Р. Декарт өз дәуіріндегі жағдайлардың көпшілік қабылдаған, жалпы мойындалған жэне шіркеу иелері беделімен касиеттендірілген пікірлер жарамсыздыгын көрсетіп, бізге белгілі деген нәрселердің барлығына күмэн келтіруді ұсынды. Егер мен өзімнің барлық білгеніме күмэнданып, тіпті оны жалған деп есептесем жөне коршаған денелер де, менің өз денем де өмір сүрмейді деп санасам, онда «мен күмәнданамын», немесе, баскаша айтқанда «мен ойлаймын» деген түжырым ғана күдіксіз қалады. Өмір сүретін нәрсе ғана ойлана алады. Яғни, мына нәрсе күмэнсіз, мен ойлаймын, демек, мен өмір сүремін. Тек мен ойланғандықтан жэне мен эзірше ойлангандыктан, мен өмір сүремін. Ойлауды токтатсам, мүмкін мен өмір сүруді де тоқта- тармын. Яғни, Декарттың ойынша, «демек, мен тек ойланатын затпын, яғни рух (esprit), немесе жан, немесе зерде (entendement), немесе акыл-оймын (raison)... Мен адам денесі деп аталатын мүшелердің косындысы емеспін». Егер Р. Декарт акьш-оймен катар материяньщ да осындай
