Левкиптің бүл пікірлері демокрит ілімінің калыптасуына зор эсер
етті. Демокрит (шамамен б.д.д. 460-371 жж.) 70-тен астам шығармалар
жазган: “Пифагор”, “Планеталар туралы”, “Табиғат туралы”, “Акыл-ой
туралы”, “Үлкен әлем құрылысы”, “Кіші әлем құрылысы” т.б.
Демокриттің ілімінше, дүниенің бастамасы - атомдар (шын
болмыс) жэне бос кеңістік (бейболмыс). Болмыс пен бейболмыс бір-
біріне карама-карсы кұбылыстар. Егер болмыс өзіндік пішіні бар жэне
ол өте тығыз болғандыктан бөлшектенбейтін атомдардан туратын болса,
бейболмыс - өзіндік пішіні, түрі жок, піексіз бос кеңістіктерден түрады.
Болмыс - сансыз көп ұсақ бөлшектердің жиынтығы. ¥сак бөлшектер -
атомдардың негізгі касиеттері: мэңгі бөлінбейді, өзгермейді, өзіне өзі
тең (ұсак), когалмайды. Бүл касиеттер атомдардың ішкі мэні. Ал
олардың сырткы касиеттеріне өзіндік пішін, түрлерінің жэне көлемінің
болуы жатады. Атомдар шар, бұрыш, қармақ, ойма т.б. тэріздес болады.
Атомдарды бос кеңістік бөліп тұрады. Атомдар бос кеңістікте өз
табиғатына тән үздіксіз козғалыста болады, бір-бірімен соктығысқанда,
өздерінің козғалыс бағыттарын өзгертеді. Атомдарда бояу түрлері, иіс,
дыбыс т.б. Сиякты сезімдік касиеттер жок. Бүл касиеттер атомдар адам
түйсіктерімен кездескенде ғана пайда болады. Демокрит алғашкылардың
бірі болып сезімдік касиеттедің субъективті түрде болатындығын айтқан
ойшыл.
Атомдар
бос кеңістіте соқтығысып, бір-бірімен бірігіп және
байланысып, заггар әлемін қүрайды. Атомдар өзгермейтін мэңгі болса,
38
олардан кұралған заттар уакытша, өтпелі жэне ѳзгерісте болады.
Денелердің пайда болуын Демокрит былай түсіндіреді. Бос кеңістіктегі
Достарыңызбен бөлісу: |
