тандау неге негізделген? Осы сүрақтар жүріс-түрыс түрін тандауға мейлішне мол сипаттама береді. Таңдау әркашанда белгілі бір кұндылыктан бір кұндылыктын артыкшылығын білдіреді. Кейбір жағдайларда тандауды негіздеу жэне тандаудың өзі ешбір киындылықтарды туғызбайды, ал бір кездері олар себептердің ерекше 223
күресінің тууына негіз болады. Осы екінші жағдайды адамгершілік шиелініс жағдайы деп атайды. Адамдардың өз алдарына қойған максаттары мен оған жеіуде колданылатын кұралдардың ара-катынасы туралы мэселе көптеген ғасырлар бойы дау туғызуда. Баскаша айтқанда, максат кез келген кұралды пайдалануды актай ала ма? Әрине, бұл жерде адал ниетті максаг туралы айтылып отыр. Этикалык ой тарихы максат пен кұралдардың өзара байланысы туралы мәселеге катысты екі баламалык жауап ұсынған. Олар макиавеллизм концепциясынан жэне абстрактілі гуманизмнен көрініс тапкан. Бірінші бағыт «максат кез келген кұралды актайды» кағидасы түрінде белгілі. Бұл бағытқа сэйкес, кұралдар максатка тэуелді, оған бағынады, ал максат кұралдардан тәуелсіз. Қуралдарды тандаудың негізгі талабы ретінде олардың максатка жетудегі тиімділігі ұсынылады, ал олардың адамгершілік жағдайы есепке алынбайды. Екінші концепция жоғарғыдағы концепцияға карама-карсы бағытты ұстанған, бұған сэйкес, ешкандай максат оған жету кұралдарын ақтай алмайды. Құралдар максаттар толығымен тэуелсіз жэне өзіндік оң немесе теріс кұндылыкка ие. Мысалы, бірінші концепцияның өкілі ретіндегі иезуиттер «егер ол максатка тезірек жетуге жэрдемдессе, кез келген зорлыкты атауға болады» деп санаған, ал екінші концепцияны