Оқулық o p s 3 философия негіздері
жүктеу/скачать 13,05 Mb. Pdf көрінісі
|
| Буддизм.
Бүл философиялык ағымның шығу тарихы принц Сиддхарта Гаутаманың (б.д.д. 563-83 жж.) есімімен тығыз байланысты. Буддизм ілімі бойынша, өмір - касірет. Адам кандай элеуметтік сатыда тұрса да аурудан, кәріліктен, өлімнен күтыла алмайды. Оған кұдайға шалған кұрбандык та көмектесе алмайды. Қасіреттен кұтылудың бірден- бір жолы - сансардан (жанның бір денеден бір денете ауысып отыруы) толык азат болу. Ол үшін адам төрт түрлі акикатты білуі кажет: 1) өмір - 14 касірет. өмірге келу, кэршік, ауру, өлім, жаксы көрген нэрсеңнен айрылу, кажетіңе жете алмау т.б. - осылардың бәрі - касірет. 2) Қасіреттің пайда болуы туралы акиқат. 3) Қасіреттің пайда болу себебі - өмірден лэззат алуға деген кұштарлык екенін түсініп аталған кұштарльгктардан кұтылу аркылы оны жеңуге болатындығына сену. 4) Құштарлыктан кұтылу жолдарын білу. Құштарлыктан кұтылу оңай емес, ол үшін сегіз эдептілік кағиданы бұлжытпай орындау аркылы жанды таза ұстауға тырысу кажет. Олар: 1) Дұрыс жол - төрт акикатты дұрыс түсіну. 2) Дұрыс шешім - төрт акикатка өз өмірін айтпау біреуді боска жамандау, балағат сөз айтпау. 4) Дұрыс іс-әрекет - ешкандай тіршілік иесіне жамандық жасамау, ұрлык-карлы ктан қашык болу. 5) Дұрыс күш жасамау - кұмарлыкпен, жаман оймен күресу. 7) Дұрыс ой бағыты - бұл дуниенің жалған, алдамшы, уакытша екенін түсіну. 8) Дұрыс жинактала білу - өз денеңді сезінуден, ойлаудан, түйсінуден арылу. Дұрыс жинактала білудің өзі төрт сатыдан тұрады: 1. Ойды 4 акикатка түсініп, пайымдауға бағыштау. 2. Осы төрт акикатка сену. Ол біздің жанымыздың тыныштыкта жэне куанышта болуына мүмкіндік береді. 3. Қуаныш-кайғыдан, өз денеңді сезінуден арылу. 4. Толык сабырлык жэне талғаусыздык жағдайға жету. Соңғы сатыны будда “нирвана” деп атайды. Нирвана - кайта тірілуден кұткару. Нирвана мокшаның өзгерген түрі. Тек нирвананың мокшадан айырмашылығы, мокша жанды касіреттен о дүниеде азат етсе, нирвана - бұл дүниеде азат етеді. Нирвана жағдайына жеткен адамды архат (кадірлі, күрметті, сыйлы адам) деп атайды. Нирвана, архат жағдайына жеткен адамды брахман деуге де болады. Олай болса, нирвана - ең жоғары лэззат. Кейін келе, нирвана ұғымы адамның бойынан бүкіл элемдік көрініске ауысады. Әлемдегі нирвана мэңгі, оны ешкім дүниеге экелмейді жэне пайда болуының себебі жок- Әлемдік нирвананы сезім мүшелері аркылы кабьшдау мүмкін емес, оны тек ғана дұрыс жолмен жүрген, акыл-ойы таза, күнделікті кызыктан алшак адам танып-біле алады. Біздің дэуірімізге дейінгі III ғасырда буддизм Үндінің ресми идеологиясы болды. Кейінірек келе, ол дінге айналып, екі ағымға бөлініп кетті. Хинаяна - “кіші шеңбер” деп аталатын ағым алғашкы буддизмге жакынырак болса, махаяна - “үлкен шеңбер” деп аталатын ағым - архаттан гөрі “бодхисатваны” пір тұтады. “бодхисатва” — архатка жетпеген бірак толык білімге жетуге талпынып жүрген адам. Ол білгір адамнан гөрі дін уағыздаушы адамға көбірек ұксайды. Өзінің ерлігімен, батырлығымен ол тек өзін ғана кұткармайды, өз күшімен нирванаға жете алмайтындардың бэрін кұткарады. Сөйтіп, нирвана өзінің бұрынғы мағынасынан айрылып, “жұмак” ұғымга пара-пар үғымға айналды. Буддизмге сенушілер Үндістанның өзінен гөрі одан тыс мемлекеттерде көп кездеседі (Қытай, Жапония, Бирма, Цейлон т.б.). Ал Үндістанның өзінде буддизмнің орнын брахманизм басады да, буддизмдегі будда вишну кұдайдың бір көрінісі болып калады. 5 |