- тарау. Алмасулардың өзара байланыстылығы

245 
организмде өзара байланысты және шартты түрде метаболизмнің 
картасы ретінде көрсетілуі мүмкін. Метаболизмнің байланыстылығы
бірнеше маңызды жүйелердің қатысуымен жүреді. (6.1.). [127]. 
Молекулалы деңгейде - метаболлиттердің қатысуымен жүретін 
биохимиялық реакциялармен қамтамасыз етіледі. Бұл жүйе арқылы 
организм АТФ энергиясымен қамтамасыз етіледі. 
Метаболиттерің тотығуынан тотықсызданған НАДН
2
және
ФАДН
2 
– сутегі атомдарының энергиясын, тіндік тыныс алу 
тізбегіндегі тотығу-тотықсыздану реакциялары барысында бөліп 
алып, химиялық универсалды энергияға айналдыру, митохондрия 
мембранасында жүретін реакциялар жүйесімен жүзеге асады. 
Цитоплазмада жүретін фосфоглюканатты циклда глюкозаның 
тотығуы барысында тотығу – тотықсыздану реакциялары 
нәтижесінде түзілетін НАДФН
2
биосинтез реакцияларына қажетті 
сутегінің көзі ретінде пайдаланылады. [26]. 
Метаболизм байланыстылығының негізгі метаболиттері: 
пируват, глицерофосфат, ацетил-КоА және Кребс циклінің кейбір 
метаболиттері болып табылады. Органикалық қосылыстардың жеке 
кластарының алмасуы бір-бірімен байланысуының нәтижесінде
метаболитикалық процестердің ортақ жүйесі пайда болады, олар өте 
сапалы жоғары деңгейде ұйымдасқан жаңа жүйе болып табылады. 
Тірі жүйедегі маңызды құрылымдық мономерлердің алмасуы 
бір-бірімен тығыз байланыста болады. Бұл байланыстылық
мономерлердің синтезделуі немесе ыдырауының ортақ жолдарында 
негізгі қызмет атқаратын метаболиттер арқылы жүзеге асады.
Егер, глюкоза аминқышқылдардың ыдырауы нәтижесінде 
түзілген метаболиттерден синтезделген жағдайда, мұндай
аминқышқылдары глюкогенді деп аталады. 
Глюкогенді аминқышқылдарының өкілдері: глицин, аланин,
серин, треонин- бұлар дезаминденгенде пирожүзім қышқылына 
айналады. Түзілген пирожүзім қышқылы - аспарагин қышқылы, 
глутамин қышқылы, валин, изолейцин, гистидин, пролин,
метионин және аргининдердің синтезіне жұмсалады, ал тирозин мен 
фенилаланин шартты түрде, глюкогенді деп есептеледі. 
Кетогенді аминқышқылдары: лейцин, изолейцин, тирозин, 
фенилаланин, триптофан және лизиннің дезаминденуінен түзілген 
азотсыз қалдықтардың ары қарай тотығуынан түзілген активті 
сірке қышқылы мен ацетоацетаттан: бос май қышқылдары және 
кетон денелері синтезделеді. 

246 
Осылайша, қажет болған кезде, липидтер катоболизмінің 
кейбір аралық өнімдері алмастырылатын аминқышқылдарының
және глюкозаның синтезіне жұмсалуы мүмкін. Атап айтсақ: 
глицерофосфат глюкозаның және серин аминқышқылының 
синтезіне пайдаланылуы мүмкін. Организмнің қажеттіліктеріне 
байланысты аминқышқылдарының азотсыз метоболиттері 
анаболитикалық реакцияларда глюкоза синтезіне («гликогенді
аминқышқылдары» - аланин, аргинин, аспарагин қышқылы, 
цистеин, глутамин қышқылы, глицин, аспарагин, гистидин, 
метионин, пролин, серин, треонин, глутамин, валин) липид 
синтезіне(«кетогенді аминқышқылдары»- лейцин), көмірсулар мен 
липидтер 
синтезіне 
(«гликогенді» 
және 
«кетогенді» 
аминқышқылдар: изолейцин, лизин, фенилаланин, тирозин, 
триптофан) қолданылады. Осыған орай, аминқышқылдарының 
кетогендік және гликогендік қасиетіне қарай классификациясы 
шартты түрде болады, өйткені олардың кейбіреулерінің аралық 
өнімдері көмірсу синтезіне де, липидтер синтезіне де қосылуы 
мүмкін. Әдетте, қажет болған жағдайда, үш карбон қышқылы 
циклінің аралық өнімдерінен алмастырылатын амин қышқылдары
синтезделеді: пируваттан – аланин, 3-фосфоглицераттан - серин, 
α-кетоглутараттан – глутамат, қымыздық сірке қышқылынан -
аспартат синтезделеді. [30]. 
Глицерол триоздарға және пируватқа айналады. Триоздар
глюкозаның, ал пируват триозға және алмастырылатын
 
амин 
қышқылдардың 
синтезіне 
жұмсалады. 
Пируваттың 
басым
көпшілігінен активті сірке қышқылы түзіледі. 
Бос май қышқылдары β- тотығу арқылы активты сірке 
қышқылына айналады. Атап айтатын болсақ
: 
катаболизм 
барысында аминқышқылдары СО
2
мен Н
2
О-ға дейін ыдырайды 
және кейбір аралық өнімдері - пирожүзім қышқылы көмірсулардың 
және липидтердің синтезіне пайдаланылады. 
Ағзалардағы пируват, оксалоацетат және фосфоенолпируват 
глюкозаның синтезіне жұмсалуы мүмкін. Глюкозаның бір бөлігінен 
пентоза түзіледі, ол нуклеотидтердің синтезіне жұмсалуы мүмкін. 
Тіндерге энергия қажет болған жағдайда, глюкоза пируватқа дейін 
тотығып ,одан митохондрияда тотығудан декарбоксилдену 
реакциясы нәтижесінде активті сірке қышқылына айналады , сонан 
соң липидтердің түзілуіне жұмсалады. Организмде пируват, 

247 
катаболизмнің ортақ жолдарында тотығады. Бөлінген энергия 
үлесінен АТФ түзіледі. [16]. 

жүктеу/скачать 7,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: