Өзбекстан республикасы жоҒары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi ө. Байқабылов, Д. Дуйсабаева Қазiргi қазақ әдеби
Етістіктерден зат есім тудыратын өнімді жұрнақтар
жүктеу/скачать 5,51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Етістіктерден зат есім тудыратын өнімсіз жұрнақтар.
- Зат есімнің реңк мәнін тудыратын жұрнақтар
| Етістіктерден зат есім тудыратын өнімді жұрнақтар.
–ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе, ілме, сүзбе, боспа, сілтеме, шығарма. –м, -ым, -ім, алып, білім, сенім, төзім. –қы, -кі, -ғы, -гі, бұрғы, сүзгі, қондырғы. –ыс, -іс, -с, ұрыс, айтыс, сөгіс, егіс. –у, -асу, қатау. –қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек, тарақ, күрек, тілек. –ынды, -інді, -нды, -нді, жуынды, шайынды, үгінді, қорытынды. –ғыш, -гіш, -қыш, -кіш, сүзгіш, сыпырғыш, сызғыш, басқыш. –уыш, -уіш, елеуіш, түйреуіш, баяндауыш. Етістіктерден зат есім тудыратын өнімсіз жұрнақтар. –мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек, ілмек, піспек, шақпақ, сырмақ. –сын, -сін, барасын, бөгесін, бұрқасын. –мал, -мел, орамал, тасымал, саумал. –ыр, -ір, -р, -ар, -ер, үңгір, шүңқыр, түйір, жанар. –ыт, -іт, -т, сарқыт, киіт, шабыт. –қын, -кен, -ғын, -гін, қуғын, шалғын. –ын, -ін, -н, боран, ағын, жауын, елін. –шақ, -шек, келіншек, түйіншек, т.б. Зат есімнің реңк мәнін тудыратын жұрнақтар Лексикалық мазмұны жағынан жаңа сөз тудырмай, сөздерге әр қиылы эмоциалық әсер экспрессивтік рең үстейтіндей қосымша семантикалық мағыналар ғана жамайтын жұрнақтар бар. Олар зат есімнің ішкі категориялық формалары, яғни зат есімнің реңк мән тудыратын жұрнақтар деп аталады. Зат есімнің реңк мән тудыратын жұрнақтары жалпы есімдерді де, жалқы есімдерді де қамтиды. Реңк жұрнақтары еркелету я кішірейту, сыйлау я құрметтеу, ұлғайту я үлкейту, келемеждеу я мысқылдау тәрізді мәндерді білдіріді. Зат есімді реңк мәнін тудыратын жұрнақтар мыналар: –еке, -қа, - ке жұрнақтары жалпы және жалқы есімдерге жағанып, сыйлау, құрметтеу, үлкен тұту сияқты мағыналық реңктер үстейді: ағеке, шешеке, апеке, атеке, мырзеке. –й жұрнағы негізінде туыс атауларына жалғанып, оларға сыйлау, құрметтеу және үлкен тұту мағынасын қосады. Мысалы: апай, ағай, әпкей, тәтей. –тай қосымшасы туыс атауларына жалғанып, оларға кішірейту, еркелету, ізет көрсету сияқты қосымша мағына үстейді. Мысалы: ағатай, әкетай, сәулетай, көкетай. –жан жұрнағы көбіне адамзатқа қатысты бір алуан сөздерге және кісі аттарына жалғанады да, оларға әрі еркелету, әрі кішірейту реңкін жамайды. Мысалы: Абайжан, Ардақжан, ағажан, көкежан. –қан, -ақан жұрнақтары өнісіз болғанымен, еркелету, кішірейту реңкін білдіру үшін бірсыпыра сөздерде қолданылады. Мысалы: бұзауқан, балақан, ботақан. –қай, -кей балақай, шешекей. –шақ, -шек келіншек, інішек, жұтқыншақ. –шық, -шек бүркіш, бүркеншек. –ша, -ше, балаша, балықша, көрпеше, кітапша. –ш, сәулеш, Құрмаш, бикеш. –сымақ, ақынсымақ, өзенсымақ, батырсымақ. –шығаш, -шігеш, байшігеш, ершігеш. –екеш, -егеш бұл жұрнақ категориясы реттінде қалыптасып кетпеген жұрнақ пен қосымша көмекші сөз категориясы арасында тұрған форма. Бұл форма сөзбен тіркесіп оған қомсыну, менсінбеу кем тұту сияқты мағыналық рең жамайды. Мысалы: тас екеш таста өзгереді. Кен екеш кенге осындай тар адам болады екен- ау. жүктеу/скачать 5,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|