Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім министрлігі

127 
сӛзбен жазылған. Оның авторы бізге "Еңбекпен ел кӛгерер" 
атты әңгіме-ертегіден белгілі.
Мәтінмен жҧмыс: 
а) мҧғалімнің оқуы.
ә) сҧрақтар қою. 
-
Тҥлкі мен қырғауыл не жайлы әңгімелесіп жатыр екен? 
-
Тҥлкі қырғауылды не деп алдады? 
-
Қырғауыл қандай тапқырлық кӛрсетті? 
-
Қырғауыл қалай аман қалды? 
Оқулықпен жҧмыс: рӛлге бӛліп оқыту. Ой қорыту. Ӛмірмен байланыс. - 
Мысалдан қандай ой тҥйдің? 
-
Ӛмірде жақсы адамдар да болады. 
-
Ақылды, сабырлы, тапқыр, шешім қабылдай білу керек деген ой тҥйдік. 
Сабақты бекіту:
Ой-толғаныс. Сын тҧрғысынан ой қозғау. 
I топ. Дискуссия. 
Тҥлкіге мінездеме беру. 
-
Сендер тҥлкіге қҧсағыларың келе ме? 
-
Неге? 
II топ. Пікір. 
-
Сендерге қырғауыл ҥнай ма? 
-
Несімен ҧнайды? Неге? 
III топ. Ситуация. - Ҥйде сенен басқа ешкім жоқта сен танымайтын 
алыста тҧратын туыстарың келді. Сен не істейсің? Ата-анаң "ешкімге есік 
ашпа" деген. 
Үйге тапсырма:
"Аңқау қырғауыл тҥлкіге жем болды, - деп қырғауылға кері сипаттама 
беріп, мысалды қалай аяқтар едің? Әңгіме жазып келу. 
Бағалау:

128 
Сабақтың тақырыбы: Абай - аудармашы. И. А.Крыловтан аударған 
"Шегіртке мен қҧмырсқа" мысалын оқыту.
Сабақтың мақсаты:
а) Абай аудармалары жӛнінен мағлҧмат беру, мысал ӛлеңнің мазмҧнын 
тҥсіндіру. 
ӛ) Оқушыларды еңбексҥйгіштікке баулу. 
б) логикалық ойлау, тҥсіну қабілеттерін дамыту, сауатты және 
мәнерлеп оқуға ҥйрету. 
Сабақтың кӛрнекілігі: Абай портреті, Абай аудармалары, кезеңмен 
салынған сурет. 
Сабақтың барысы: 
І.Ҧйымдастыру бӛлімі. 
II. Ҥй тапсырмасын ӛткен сабақтармен байланыстыра сҧрақ-жауап 
арқылы тексеру. 
1.
Абай Қҧнанбаев кім? 
2.
Абайдың жыл мезгілдеріне арнап жазған қандай ӛлеңдері бар? 
3.
Абай атындағы қандай мәдени орындарды білесіңдер? 
III. Жаңа сабақ 
1) Мҧғалімнің кіріспе сӛзі. 
- Оқушылар, біз бҥгін Абай атамыздың аудармасы "Шегіртке мен 
қҧмырсқа" деген мысал ӛлеңін оқимыз. Қазақ халқын жер бетіне танытқан 
да, ҧлы халықтың еңбегін қазаққа таныстырған да Абай атамыз болған. Ол 
орыс ақындарының ӛлеңдерін Қазақшаға аударды. Кӛбіне ол Крыловтың 
мысалдарын қазақшаға аударды. Олар: "Қарға мен тҥлкі", "Бақа мен ӛгіз", 
"Есек пен Бҧл-Бҧл", "Шегіртке мен қҧмырсқа". 
Мысал - қызықты қысқа шығарма. Ол ӛлеңмен де, қара сӛзбен де 
жазылады. Тек адамдар ғана емес, хайуанат-жәндіктер де, тҥрлі зат 
нәрселер де мысал қаһарманы болып әрекет етеді, бірақ бҧған қарап оны 
ертегі деуге болмайды. 

129 
Мысал жазушы жануарды, қҧстар мен ӛсімдіктерді суреттегенде адамға 
тән қасиеттерді дарытады, сол арқылы адамдар бойындағы кемшілікті, 
мінді кҥлкіге айналдырып, жақсылықты, адамгершілікті дәріптейді. 
Мысалдың әрбір кейіпкерлері белгілі бір қасиеттің иесі, бейнесі ретінде 
алынады. Мысалы, тҥлкі - қу, екі жҥзді алдамшының, қасқыр - қара жҥрек 
қатыгездің, ашқараң жауыздың, есек - топас, дҥлейдің, қой - момынның, 
жуастың бейнесінде кәрінеді. Әр мысалдың басында не аяғында тҥйін 
болады. Мысал дегеніміз - ӛнеге айту сипатындағы шағын шығарма. Мысал 
жазудың шебері И.А.Крыловтың шығармасында Абайдың зор ынта қойып 
Қазақ тіліне аударуы тегін емес. Мысалдарда сыналған жайлар, мәселен 
надандық, жалңаулық, мақтаншақтық, т.б. қазақ топырағында да аз емес еді. 
2) Мәтінмен таныстыру. 
"Шегіртке мен қҧмырсқа". 
Абай бҧл аудармасында қҧмырсқа мен шегірткені салыстыра отырып, 
адамның ӛмірін бостанбосқа ӛткізбей, ӛзіне пайдалы еңбектенуге 
шақырады. 
3) Сӛздік дәптермен жҧмыс. 
- Балалар, осы мысалда кездесетін мағынасы таныс емес сӛздерді теріп 
жазайық. Кӛгал - кӛк шӛп. Гӛлайттап - қыдыру, сайраңдау. 
4)
Мысалды рӛлдерге бӛліп оқыту. 
5)
Алған білімдерін тексеру. 
Оқушыларға карточкалар таратып, жаңа сабақ бойынша тҥсінгендерін 
байқау.
1. Абайдың қандай аудармаларын білесіңдер? 
2.
"Шегіртке мен қҧмырсқа" мысалының идеялық мазмҧны қандай? 
3.
Шегіртке мен қҧмырсқаға сипаттама бер. 
6) Оқушылар, енді осы мысал ӛлеңді бӛлімдерге бӛліп, әр бӛліміне ат 
қояйық:
1. Сауықшыл шегіртке. 
2.
Ӛкініш. 

130 
3.
Шегірткенің қҧмырсқаға жалынуы. 
4.
Қҧмырсқанықжауабы. 
7) Тіл дамыту жҧмысы. 
Кезеңмен салынған суреттер бойынша оқушыларды сӛйлету. 
8) Енді, оқушылар "Абайтану" дәптерімізді алып, Абайдың еңбек, достық 
туралы айтқан нақыл сӛздерін жазып алайық. 
"Еңбек қылмай тапқан молдәулет болмас, қардың суы секілді тез суалар ". 
"Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей". 
9). Сабақты қорытындылау. 
Ӛлеңді мәнерлеп оқуға қойылатын талаптар мысалды оқуға да қойылады. 
Бірақ мысалды оқудың стилі басқаша. Ол ауызекі сӛйлеу тілінің айтылу 
сазымен оқылып, ырғақ әуені сюжетіне бағынады, мысал аллегория тілімен 
жазылады. Әдетте мысалда қысқа ӛсиет-ӛнеге айтылады. Мҧндай 
қорытынды, меңзеу, нҧсқау мысалдың идеясын немесе қосалқы мӛнін 
ашады. Кей кезде балдырғандарға астарлы мәнді ӛсиет-ӛнеге тҥсінікті бола 
бермейді. Кейіпкерлері хайуанаттар болғандықтан ҧғынады. Егер 
мысалдың сюжеті тҥсінікті болса, қосалқы мәнін ашып айту міндетті емес. 
Балаларға кӛркем образдарды нақтылап беру керек. Ӛйткені, сәбилердің 
айналадағы ӛмір тіршілігі жайлы тҥсініктері әлі қалыптаспаған, сондықтан 
олардың ҥғымына кӛрнекілік, тҥжырымдылық қажет. Мҧғалім шығарманы 
оқыр алдында балалардың оны қабылдау шама-шарқын ескереді, шығарма 
мазмҧнын біртіндеп же-телей отырып тҥсіндіруді кӛздейді, неге баса кӛңіл 
ау-дару керектігін анықтап алады. Кӛркем образдарды нақтылауға, 
тҧжырымдауға заттардың ӛзі немесе бейнелері пайдаланылады. 
"Арсыз аю". 
Аю кӛріп: (арғымақтың әсем, жҧмыр тҧяғын), 
- Қарашы оның, - деді. 
Кҥліп - тҧяғының сияғын! 
Саусақтарын сала-сала, тіпті, 

131 
Сәнді тырнағымды 
Тҧяғына теңеуге, 
Қалай тӛзіп қиямын? 
Бҧл мысалды дауыстап оқу сарыны сӛйлем мазмҧнына қарай қҧбылады. 
Автордың баяндауы орташа дауыс сарынымен оқылады. Ал "аю" сӛзі 
тӛменгі сарынмен шығу керек. Ӛзінен басқаны жаратпайтын менмен, қара 
кҥш иесі, топас аюдың кҥлкіңізді келтіретін:... "Қарашы оның, тҧяғының 
сияғын! Сәнді тырнағымды теңеуге қалай қиямын?!"сияқты сӛздерін 
сайңымазақ дауыс сазымен, айрықша сыңақ сарынымен оқу керек". 
Бірінші шумақтан соңғы қойылған психологиялық кідіріс, дауыс толасы 
тыңдаушыларды бҧған енді қандай жауап болу керек деп елеңдетіп, 
ойландырады. Соңғы шумаңтың аяғында келген психологиялық кідіріс ой 
толасымен қатар тҥсіп, мысалдың мазмҧнын, ішкі ойын меңзетіп, 
аңғартады. 
Сұрақтар мен тапсырмалар:
1.
Мысал-аллегориялық шығарма. 
2.
Мысал ӛлеңді оқыту тарихынан тҥсінік бер. 
3.
Мысал оқытудың ерекшеліктерін анықта. 
4.
Мысалды менерлеп оқу жолдарын кӛрсет. 
5.
1-4 сыныптардағы мысалдарды топтастыр. 
6.
Мысалдарды оқытудың тәрбиелік маңызы. 

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: