П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
розіиіаіит - әрекетін талап ететін) - дәлелдеуді қажет етпейтін басшылыққа алынатын алғашқы талап. Е
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| розіиіаіит
- әрекетін талап ететін) - дәлелдеуді қажет етпейтін басшылыққа алынатын алғашқы талап. Е кіііші заңдылық. Тәрбиелеу үрдісінде балалар әрекетін қамтамасыз егу, балалардың әзгеріске үшырайтын талаптарымен байланысты және сол себебінен өзекті талаптар балама гүрде анықталады. Педагог әрекет жүйесін өзекті талаптар жиынтығымен толық сойкестікте көрсетеді, оларға мәдениленген форма береді және бүл дамуды жалпы адамдық қүндылықтар баспалдағымен бағыттайды. Өзекті талаптарды елемеу үнсмі баланы әлеуметке қарсы жолға алыи келеді - біз оны девианттық немесе мінез-қүлқы ауытқушылығының іс-әрекеті дегі атаймыз. Ойын қуған сәби, жас жеткіншек күші тасыған және үнемі қозғалғысы келеді, ой толғанысы жастық шақ дүниетаным мәселелерін және ауыр жыныстық мәселелер кәсіби гіедагогтан табиғи оттың алауына қажетті материал тастауды талап етеді. Педагог ерте де емес, кеш те емес уақытында үсынуы қажет. Бүл оның кәсіби шеберлігін байқатады. Өзекті қажеттіліктердің алдын ала отырып, педагог балалардың қарсылығына немесе енжарлығына кездесуі мүмкін. Егер педагог өзекті қажетгіліктер материалын кешіктірсе, онда (кездейсоқ мырза) «жағдай мырзасы» өзінің қүрушы қызметін атқарып және жас жеткіншектің өткір қажеттілігіне өмірлік материалды береді, бірақ бүл материал үнемі мейірімді де сәйкес бола бермейді. /// бөлім. Тәрбие теориясы 271 Сондықтан педагог қажеттіліктер жүйесінің өзгергендігін дәлелдейтін шамалы көрсеткіштерді түсініп алады. Бүл көрсеткіштер іс-әрекеттің ерекші- ліктерінен байқалады («дөрекі болды» немесе «айтқанды тыңдамайды»), киім киісінде («үнемі сәнденеді»), сабаққа уақытында бармайды («ертеден кешке дейін футбол ойнап, доп қуалайды») немесе («кешке дейін қыдырады»), сөйлеу мөнерінде («көп сөйлейді>> немесе «жаман жаргонмен сөйлейді»), бала өмірінде болмаған жағдаят («сүрамай ақша алды» немесе «кеш өткізейін деп сыныбының жартысын шакырып, тоңазытқышта тамақ қалдырмайды»). Көкейкесті қажеттіліктерді педагогтың қадагалап отыруы дегеніміз - түлганың табиғи және әлеуметтік қасиеттердің қарама-қайшылықтарын шешуі. Кейінірек осы бала өсіп, есейіп өз өмірін өзі бақылап, кездесетін киындық- тарды шешеді, ал қазір ол кішкентай болғандықтан. педагог оган көмек беру керек. Бүл заңдылықты былай белгілейік: «мәдениетке кіру, адамның модениет- телген формадагы тез қарқындағы дамыган қажеттіліктерін қабылдау аркылы өтеді». Өзекті қажеттіліктердің ауысуы жалгіылама түрде психологиялык әдебиет- терде сипатталған, сондықтан да педагогқа одеттсгі іс-әрекетгердің ауысуын болжау қиын емес. Бірақ түлганың жекелігін және оның қалыгітасуының ерек- шелігін болжау қиын. Сондықтан да педагогқа жекелеген тәрбиелснушілердін даму өзгерісін көңілге алмай, гісихологтардың алдын ала ескертулеріне сенуге болмайды. Мектеп директоры озінің әріпгестерімен бірге жаксы дайындалып, мектеп оміріне, ягни жоғаргы сыныптарга арналған достүрлі би кештерін енгізді, онда - жобамен, билеттермен, костюмдермен, хореографиялық және әдептік кенестер қарастырылды. Одан кейін ата-аналар балалары көп уақыт би кештерінде өткізеді деп шагымданбайтын болды. Мүндай жағдай педагогқа мәдениет аясына ешқандай тәрбиелік киын- дықсыз кіруіне мүмкіндік береді. Осы заңдылыққа сәйкес, жақсы педагог - осіп келе жатқан баламен не болып жатқанын және өмірінің белгілі бір кезеніңде оған не қажет екендігін коре алатын педагог. Дамуының “қиыншылықтарын” қайтармай, керісінше, даму ерекшеліктерін мәдениет жолына бағыттау керек. Адам өмірінің басты қарама-қайшылығы, ол — материалдық жэне рухани, әлеумегтік, жеке бастық омірлік (уііа - өмір лат.) қажегтілік пен екінші реттегі рухани қажетгілік арысындағы қарама-қайшылық болады. Адамда материал- дық пен руханилық үнемі күресте болады және бірімен-бірі тығыз байланыста: бала шаршады және аш - ол қырсығады, жеткіншек кезеңде гормондық жүйесі өзгеріске үшырап, оның адамдармен қарым-қатынасы күрделенеді: егер жас жеткіншек байлықты таныса - онда бүкіл ересек өмірін байлықты табута арнайды. “Дене - күдікті дос, өйткені ол әр уақытта бізге үнай қоймайтындарды шығарады, әркім де қүтылғысы келетін кейде ол шкафтағы қүрғақ скелет”, - деп жазды К. Юнг ( Юнг К. Аналитическая психология. - М., 1994. С. 28.). Бала дамуының биологиялық жағынан кабылданатын бағдарлама уақыт кеңістігінде кезіп жүреді жэне педагог үйымдастырған бала өмірі соған сәйкес өзгерістерді талаи етеді. |