П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
III бөлім. Тәрбие теорііясы
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| III бөлім. Тәрбие теорііясы
251 Ғылыми мағынасы қалыптасқанға дейін ол қарапайым тілде қолданылып, баланы тәрбиелеу салт-дәстүрі негізінде жүзеге асырылған. XIX ғ. К . Д . У і і і и н с к и й д і өздерін тәрбие туралы білемін деп санайтын, алайда керісінше, түк білмейтін адамдардың сағымын бүрап шығарған адам десек те болады. Сондай-ақ, атақты физик А.Эйнштейн психологтан балалар ойыны туралы тыңдай отырып, атомның қүрамы балалардың ойынының жанында бала ойыны дейді. Бүл арқылы балалардың психологиялық. рухани, физикалық жағынаи өсіп жетілуі үлкен, әрі өте қиын үрдіс екенін мойындаймыз. Сөз арасында біз «бала көп акпаратты бірден қабылдай алмайды» немесе «оқушылар мәдениетті бойларына сіңіруде» дейміз. Демек, ең түпкі мағынасы «тамақтану, сіңіру» екенін байқаймыз. «Тамақтану» ағзаның өсуіне байланысты қолданылған сөз. “Тамактану” кішкене адамның әлеүметтенуін, мәдениетке енуін, мәдениеггі игеруін білдіредк ________ («Тәрбие» сәзімен қатар гісихологияда «педагог» созі де мағынасын озгерте колданылады, негізі грек сөзі педагоғ' баланы мектепке апаратын «қүл» дегенді білдіреді, кейін кәсіби түрде «баланы емірге апаратын» деп қолданылды. Қазіргі таңда тәрбиеге нақүрыстық көзқарас қалыптасқан. Оқы гу, қинау, бүйрық беру немесе үзақ мораль оқу сөздерімен байланысты болып қалған. Осындай жағдайларда көп адамдар тәрбиені оның басына, ойына қол сүғушылық деп қабылдайды. Айтылған ақылға «мені үйретпе!» деп жауап беріп жатқанын да байқаймыз. ІІағыз тәрбие бар жерде жалықтырар әңгіме жоқ. Ал егер үзақ ақыл айтар болса, тәрбие козін табу да қиын болады. Орталық түсініктердің ішінде «төрбие» сөзімен қатар «дамуы, өсу» козі де маңызды рөл атқарады. Алдымен, бала қоғамда оз бетінше өмір сүре алатын болған да, оз тағдырын, өз мінез-қүлқын өзі басқара білетін, әлеммен оз қарым-қытынасын орнатқан кездегі қабілеті бар болса, онда “қалыптасу” терминін байқаймыз. ___ _______ ____________ Жердің әр түкпірінде, үлттарда, мәдениетте әлі күнге дейін балалардың балалық шағын үлкен омірге бірден және бір-ақ ретте жеткізетін салт- дәстүрлері коп. Мысалы, қызыл терілі үнді халқы баланы аспалы торға жатқы- зып, үстіне шығатын қүрт-қүмырсқа, тістейтін жәндікгерді жібереді. Егер бала шыдамдылық танытып бір бүлшық еті қозғалмаса, тайпаның қүрметті адамдары, яғни үлкен адамдар қатарына-қосылады. Эриие, бүдан адам саналы үлкен адам болып кетті дей алмаймыз, тіпті бүл үрдістің иреңі бар жол, с о і і ы ң нәтижесі өмірдің соңына дейін эсер етуі мүмкін, яғни басқа жол қажеттігі айқындалып түр. Бүндай түсінік “қалыптасу” болып табылады. Түлғаның қалыптасуы - оның шындық болмыспен әрекет- тесу, өз қүрылымында денелік және әлеуметтік-психологиялық қасиеттердің пайда болуы барысында түлғаның өзгеріске үшырауы кішкентай бобек анасының қүрсағында жатқанда шешесінің тағамы, қозғалысы, уайымдары, жүмысы арқылы қалыптасуы. Кішкене қыз кенет бойжеткенге айналады. Адамның адам ретінде калыптасуы және оның басты белгісі адамның жаны мен тәнінің сапалық, сандық жағынан да үлкен әзгерістерге түсуінде. Осы адамның қоғамдық белсенділігі артады, сана-сезімі өседі, жігер-куаттары шыңдала түседі. Ол өзі омір сүретін ортадан тиісті орын алуға тырысады, қоршаған ортаға сын көзбен қарай бастайды. ' Педагогикалык үғым ретінде тәрбиенің екі белгісі бар. |