П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
III бөлім. Тәрбие теориясы
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| III бөлім. Тәрбие теориясы
Біріншісі - мақсатты бағытталғандығы, әлеуметтік-мәдени бағдардың, тіпті өте жалпы, бір қандай да болсын үлгінің болуы; екіншісі - бүл үрдістің барысының адамзаттық тарихи даму жетістіктеріне, әлеуметтік-мәдени қүндылықтарына сәйкес болуы. Осы айтылған түсініктерді көрсететін үзіндіге көңіл бөлейік. Бес жасар қыз шешесіне: - Маған балмүздақ алып бересің бе? - деді. Анасы үнсіз. - Маған балмүздақ сатып алып берші? - деді. - Сен не бүгін балмүздақ жеп, ертең балабақшаға бармайсың ба? - деді. Біраз үзіліс орнаған соң, қыз былай жауап береді: - Балмүздақ жеген бала балабақшаға барғысы келмейді ме? - деді. Бүл кішкентай қыздың қисынды ойлауына үлкен мән берейік. Бүл үзіндіден байқайтынымыз шамасы анасы қызының балмүздақтан өзі бас тартқанын қалайды. Анасы қызының дамуына дүрыс эсер еткісі келген- мен, нәтижесі басқа болады. Я ғни,даму кезеңі тәрбиеден ауытқып кетті, баланың ойды дүрыс түсінбегендігінен осылай болды. “Қалыптасу” жолдары “тәрбиелеу” жолдарынан шамалы да болса, ауытқыды. Біз сонымен педагогикалық тілде мағынасы жағынан жақын, бірақ әр түрлі терминдердің мағынасын көреміз. Түлғаны қалыптастыратын тағы бір педагогикалык күбылыс “өзін-өзі тәрбиелеу” деген атқа ие болады. Оның мәні - тәрбие субьектісінің орнының ауысуында, енді тәрбиеленушінің өзі мәдени үлгіні мінез- қүлықпен сәйкес- тен д ір ед і^Ь іп келе жатқан бала тәрбие жалауын педагогтан алады және оны әрі қарай өзін-өзі жетілдіру жолында алып жүреді. “Өзін-өзі” тәрбиелеу кешегі тәрбиеленушінің субъектілігін көрсетеді, ол бүгін өзін тәрбиелеуші ересек- терден босатты және ол өзінің “Менін” өзінің қабылдауы мен ойластырылған эрекетінің объектісіне айналдырады^ Баладағы эмансипация (лат-тәуелділіктен қүтылу) қүбылысы ерте баста- лады. Ол екі жасында қолына қасық алып, «Мен өзім» дейді. Есейе келе, ол «Мен өзім білемін» маған өмір сүруді үйретудің қажеті жоқ! деп те айта бастайды. Бүл заңды қүбылыс және субъектінің өзіне-өзі тәрбиеші болуына жағдай жасайды. Бүл әлеуметтік мүмкіндік баланың субъектілігіне қарай әр түрлі іске асады. Максим (5,5 жасар) “бүрышқа” түрғызылды. Ол өтінішпен айқайлайды: “Бүрыштан шығуға бола ма?” Ата-аналарының жауабын күтпей- ақ, өзіне-өзі былай деді: “Жоқ, болмайды. Неге кішкентай қызды үрдың?” Бүл өзін-өзі тәрбиелеудің өзі емес әрине, бірақ, міне, бастауы бар. Ал Толстойдың жаман қылықтардан айрылмаган жагдайда өзін-өзі атамын деп қаруды жүмыс үстеліне қойып қоюы өзін-өзі тәрбиелеудің классикалық моделі болып табылады деген пікірдеміз. Тамақтанумен байланысты аналогияны жалғастырсақ, басында баланы тамақтандырады, сосын оган тамақ пісіреді, сосын ол өзі тамақ пісіреді, кейін тіпті сол тамақты өзі сатып алатын жагдайга жетеді, ата-аналардың қатысуынсыз-ақ, тамақтану режимін орнатады. Бүл үқсастық тіпті жануарлар әлемінде де бар, ягни өзін-өзі тәрбиелеуге негіз бар деген сөз. Бірақ бүл олай емес. Жануарлар әлемінде субъектілік жоқ, ал өзін-өзі тэрбиелеу субъектісіз болмайды. |