Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
Биоиндикационные методы иследования Умкд
| Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы биоиндикаторлар өзгерісі тек бір фактордың әрекетіне байланысты. Ал, екінші жағдайда әртүрлі антропогенді факторлар бір реакция ғана туғызады. Қоршаған орта өзгерісіне орай тірі ағзаларды биологиялық индикатор ретінде пайдалану индикаторлық түр таңдауға байланысты бірнеше критериймен сипатталады. Биоиндикация мақсатында қолданылатын ағзаның түрлі сезгіштігі қоршаған ортаның бірдей факторына өзгеше уақытта әрекет етуі келесі сезімтал биоиндикаторларды бөліп көрсетуді талап етті (2-сурет). Биондикатор ретінде табиғи орталардың кез-келген мекендеушісін қолдануға болады. Аурулармен, паразиттермен, улы заттармен зақымдалған ағзалар биоиндикацияға жарамсыз. Мiнсiз биологиялық индикатор төмендегідей талаптарға сай келу керек: шарттардың деректерi үшiн түрлік қасиетке ие болу; зерттеу экотобында жоғары санды болу; ластану динамикасын анықтау мақсатында бірнеше жыл бір ортаны мекен ету; зерттеуге ыңғайлы шарттарды қолдану; тікелей талдау сынамаларды алдын-ала шоғырландырусыз жүргiзуге мүмкiндік беру; ағза-индикаторында ластаушылардың шоғырлануының аралығында және зерттеу нысанында өзара байланыс сипаты; тіршілігін табиғи қалпында қолдану; келесi ұрпақтарға фактордың әсерiн зерттеуге мүмкіндік беретін ағзада қысқа мерзімді онтогенездің болуы; Биоиндикация үшiн объектiлер ретiнде түрлi организмдер қолданылады - бактерия, балдырлар, жоғары сатыдағы өсiмдiктер, омыртқасыз жануарлар, сүтқоректiлер. Табиғи ортадағы белгісіз химиялық құрамды токсиндық элементті анықтау үшін қауымдастықтың әр түрлi топтарындағы объект жиынтықтары қолданылады (3-сурет). Сынақтар сұлбасының тиiмдiлiгiн әр қосымша объектiнi енгiзу жоғарылатады, дегенмен мiндеттi объектiлерді жиі кеңейтудің қажеті жоқ . Биоиндикаторлар сезгіштігінің түрлері 1 түр – әрекеттесу өткен соң бірнеше уақыттан кейін бір реттік қатты реакция беріп, сол мезетте сезгіштігін жоғалтатын биоиндикаторлар 2 түр – әсері тез, әрі күшті бір уақытта болып, кейін кенеттен жоғалып кететін биоиндикаторлар 3 түр – тыныштықты бұзатын әсердің пайда болу сәтінен ұзақ уақытқа қарқындылықпен жүретін биондикаторлар 4 түр – әсері жедел және күшті реакциядан басталып, кейін сәл тоқталу байқалатын, алғашында жылдам, кейін баяулайтын биоиндикаторлар 5 түр – тыныштықты бұзатын әсердің пайда болу сәтінен максимумға жететін реакция пайда болып, кейін әлсірей түсетін биоиндикаторлар 6 түр – бесінші түрдегі реакция бірнеше рет қайталанатын биоиндикаторлар |