Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
Биоиндикационные методы иследования Умкд
| Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы 0,3 мг/м 3 концентрациясынан асқан кезде қыналардың толықтай жойылуын байқауға болады. Егер де қына флорасының байлығын көргіңіз келсе, онда қоршаған ортада күкірт диоксиді концентрациясы 0,05 мг/м 3 аспау қажет. Биоиндикация мақсатында өсу аномалиялары, толық заңдылықтан ауытқыған өсімдіктер қолданылады: өсімдіктер деформациясы, жапырақтардың, сабақтардың, топырақтың, гүлдер мен гүлшоғырлардың пішіні бұзылуы, ергежейлілік пен алыптық, жаңа пішіндердің пайда болуы (түрлі өсінділер және т.б.). Антропогенді факторлардың алуантүрлілігі, қоршаған ортаның рН өзгерісі, аралас популяцияның топтасуы экологиялық жүйеге күшті әсер етеді. Экожүйеде биоалуантүрлiлiктiң даралануы құрылымсыз сукцессияларға алып келедi, ал кейде олардың өліміне де әкелуі мүмкін. Жоғары сатыдағы гүлді өсімдіктердің арасында қазіргі уақытта индикатор түрлерін бөліп көрсетеді. Солардың көмегімен қоршаған ортаның химиялық ластағыштарын күш жұмсамай анықтауға болады. Осылай, шөптесiн өсімдіктерде ағару ортасында, қымыздық, мысықтабан, қылқан жапырақтылардың топырағының тозу көрсеткішін көрсетеді. Кәдiмгi қойбетеге, қаршыға ит, манжетка суоты рН 5,0-5,5 құмды топырақтарда өседі. Кәдiмгi тау итмұрыны рН 5,6-6,5-ке сай - салалық шалғындарының бай емес топырақтарында кездеседi. Кәдiмгi мыңжапырақ, кекiрегүл шалғындық және кiрпi тығыз рН 6,0-7,5-ке тең саздақ топырақтарда қалуды қалайды. Сілтілігі бай, шалғындық жерлерде шабындық қоңырбас, қанттың кәдiмгi шені және қаз табан кездеседі. Газанализатор рөліне ие болатын өсімдіктер өздеріне тән ерекшелікке ие. Фтордың қосылуы қылқанның өзiне тән реакциясы, жапырақ тақтасының бозаруы негiзінде берiледi, некрозға қатысты келесi қараю қасында жапырақтардың және қылқан жапырақтылардың мөлшері азаяды. Фторға ең сезімтал өсімдік гладиолустар, оларға 0,5 мкг/м 3 концентрациясы да жеткілікті. Ауадағы фитотоксиканттың артуына байланысты бұл өсімдіктердің жапырақтарының жоғарғы бөлігі жансызданады. Қоршаған ортаның мыспен ластануына, өсімдіктердің өсу қарқындылығын баяулатып, ергежейлілікке алып келеді. Бөлме өсімдігі – традесканция, автокөлік шығаратын газдарға өте сезімтал болып келеді. Сансевьерия, аспидистра, аспарагус, қынагүл өсімдіктері қоршаған ортаның ластануына, темекі түтіндеріне де сезімтал болады. Смогқа сезімтал өсімдік бегонин, фотохимиялық смог әсері болған кезден дақтар пайда болады. Егер смог концентрациясы одан әрі ұлғая түсетін болса, дақтар көпіршікке ұласып, тесіктерге айналады. Қорыта келгенде, өсiмдiктер реакциясын зерттеу, оның зардабын бағалауға мүмкіндік береді. Кез-келген өсімдік өзінің сезгіштігімен ерекшеленеді. Сондықтан да толыққанды жауап қайтаратын және өсіп шығу шарттарына әсер білдіретін индикаторларды таңдап алған жөн. |