М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент


Әлемнің рухани-адамгершілік тәжірибесі



Pdf көрінісі
бет134/471
Дата08.02.2022
өлшемі3,01 Mb.
#117721
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   471
Байланысты:
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін

3 Әлемнің рухани-адамгершілік тәжірибесі: 
қазақ хандығы кезеңінің қалыптасуы (X
V
–X
VIII
 ғғ.)
129 
хандық дәуір тұсындағы жыраулық поэзия мен оған іргелес дамыған 
ақындық өнердегі ел болу, мемлекет құру сынды іргелі бастама-
лардан іздеуге ұмтылыс жасауымыз заңды құбылыс. Бұл тұрғыда 
Н. Келімбетовтің: «Ежелгі түркі дастандарының ту етіп көтерген 
негізгі идеясы – елдің тәуелсіздігі үшін жан аямай күреске шығу 
болды», [10] – деген тұжырымы сол алмағайып кезеңдердің өзінде-
ақ, тәуелсіздіктің қаншалықты маңызды болғандығын байқатады. 
Сөзіміз дәлелді болу үшін қазақ әдебиетіндегі бірден бір тарихи жыр 
саналатын Күлтегін жазбаларына үңіліп көрелік:
Тәңірі жарылқады, 
Өлімші халықты тірілттім,
Жалаңаш халықты,
Кедей халықты бай еттім.
Аз халықты көп қылдым
[11] – дейді автор. 
Жырдағы үзіндіден халықтың тарихи-әлеуметтік жағдайы қылаң 
беріп, қыспақта қалған еліне азаттық сыйлап, дұшпанын бағындыра 
білген қаһарманның батыл да еркін қимылы аңғарылады. Келесі:
Тізеліні бүктірдік,
Бастыны еңкейттік...
Еліміз қайта ел болды,
Халқымыз қайта халық болды,
[12] – сарынындағы шумақта
ерлікті, тәуелсіздікті дәріптеп, өршіл рухта толғаған айбынды қол-
басшының бейнесі суреттелген. Ал, «Оғыз намедегі»:
Ей, ұлдарым менің,
Мен басымнан көп нәрсе өткіздім,
Талай-талай шайқасты көрдім,
Садақ тартып көп оқ аттым
Дұшпандарымды жылаттым,
Достарымды күлдірдім.
Көк Тәңірі алдындағы парызымды өтедім,
Ел-жұртымды сендерге табыс етем, 
[12, 107 б.] – деген жолдардан 
Оғыз ханның елі үшін қаншама ерлік істер атқарғанын аңғару қиын 
емес. 
Қилы-қилы тарихи кезеңдер аясында қазақ сөз өнері де жал-
ғасын тапты. Қазақтың бай фольклоры
мен ежелгі ортақ жазба 
ескерткіштер негізінде қалыптасып дамыған ХV–ХVІІІ ғасырлар по-
эзиясы – қазақ халқының ықылым замандар бойы жасаған сөз өнері-
нің, тума әдеби қазынасының үлкен бір саласы, құнды мұрасы. Бұл 
мұраның ең басты қасиеті – ХV ғасырдың ортасы мен ХVІІІ ғасырлар 


130


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   471




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет