35
Мектепте балалар жырлары бағдарламалық жүйеде ӛтеді, тәрбие
ісіне пайдаланылады. Әсіресе, «Құстар – біздің досымыз», «Тӛрт түліктер
думаны» т.б. тақырыптық кештер мен арнаулы күндерде
балалар
жырларын пайдалана білудің мәні ӛзгеше.
Ӛлеңдер мен тақпақтарды отбасында, балалар бақшасында, мектепте
балдырғандарға жаттатып, тәрбие жұмысына жан-жақты пайдалану керек.
Балаларға ӛлең-жыр, тақпақ жаттатуда, олардың әрбір сӛзді
дұрыстап айтып, дауыс ырғағын сол сӛздің мағынасына қарай құбылта
білуін қадағалап, сахнада, жұрт алдында қалай тұруды үйрету қажет. Сӛз
мағынасын тыңдаушыға толық, әсерлі жеткізуде дауыс ырғағы мен бет
құбылыстың сӛзге сәйкестігі үлкен мәнді нәрсе. Дауыс ырғағы арқылы бір
сӛзбен бірнеше мағына мәнін ұғындыруға болады. Мысалы: «бол» деген
сӛзге леп белгісін қою арқылы, зекіру, асықтыру,
қорқыту мәні берілсе,
оған сұрау белгісін қою арқылы, мәлімсіздік, сұраулық мән беріледі, бұл
сӛздерді айтудағы бет құбылыстың кеюлік, таң қалу нышаны арқылы
сӛздің мән-мағынасы естіп-кӛрушіге айқындала түседі. Яғни балаларға
тақпақ жаттатқанда дауыс ырғағы мен бет құбылыс арқылы әрбір сӛздің
мән-мағынасын
тыңдаушыға әсерлі жеткізуге, неғұрлым толық
ұғындыруға болады. Бұл баланың тілін, ойын дамытуға ӛте қажет.
Мазақтамалардың тәрбиелік мәні
Мазақтаманы халық балалардың бірін-бірі мінеуі, сынауы, шенеуі,
әжуалауы үшін шығарған. Мазақтама айтушы екінші баланың кемшілігін
кӛзіне айтып, ызаландырып, қажырын қайрайды.
Баланың ӛз мінін ӛзіне айтқызу арқылы халық күлкілі
мазақтамалармен әжуалай отырып, баланы адамгершілікке тәрбиелейді.
Баланың табиғи кемшілігін айтып, тәрбиелеудің орнына, оның
сүйегін жасытатын, тәрбиелік мәні керісінше
болатын мазақтамалар да
бар, соларды қолданудан сақ болу керек.
Мазақтамалар, кӛбінесе әдемі әжуаға құрылады. Қазақ балалар
ақындарының шығарған мазақтамалары кӛп. Ол мазақтамалар балаларды
әдептілікке, әдемілікке, еңбекке тәрбиелейді.
Мазақтамалар отбасында, балалар бақшасында, мектепте баланың
есіне салу немесе жатқа айтқызу арқылы, балалар поэзиясының бұл түрін
де тәрбие жұмыстарына пайдалана білу керек. Мысалы, берілген іске
жауапсыз қарап немесе шалғайлық жасаған
балаға бір мазақтаманы
айтудың ӛзі жетіп жатыр. Ондайда бала тез сергіп, ісіне қайта қарап, ӛз
кемшілігін екшей бастайды. ӛз мінін түзеп, ескертпені елеген баланың
ынта-жігерін арттырып, оны мадақтау тәсілін қолдану қажет.
Мазақтаманың негізгі мақсаты – баланың мінін кӛрсетіп, сынау, оны
тәрбиелеу. Ал балалардың бірін-бірі мазақтауы кезінде орынсыз
пайдаланып, бір-бірінің арына тиіп, ызаландырып жасытуы мүмкін.
Ондайда оларға үлкендік, салиқалық кеңес керек.
Достарыңызбен бөлісу: