Оқулық Алматы «Атамұра» 2018 (ХVІІІ-ХІХ ғасырлар) ҚазаҚстан тарихы

100
Ж. Нұрмұхамедұлы және Е. Көтібарұлы бастаған көтеріліс
© ЖШС 
«8&8», 2018
Қоқ
анға б
ағына
тын а
ум
ақ
тар
Е. Көтіб
арұлы к
өт
ерілісі
қам
тыған а
удан
Ж. Нұрм
ұх
ам
едұлы к
өт
ерілісі
қам
тыған а
удан
Көт
ерілісшілер қ
орша
уға алған нем
есе
басып
 алған б
ек
ініст
ер
Ж. Нұрм
ұх
ам
едұлы жасақ
тарының әрек
етт
ері
Е. Көтіб
арұлы жасақ
тарының әрек
етт
ері
Хиу
алық
тар
дың шап
қыншылығы

101
найтын шебер шабандоздығы да бар едi. Сыр бойының 
қазақтары оны ақылды әрi әдiлеттi би ретiнде таныды. 
Батырдың  өзгелерден бiр ерекшелiгi ол дiнге берiл-
 
ген иманды кiсi едi. Белгiлi ғалым әрi қоғам қайраткерi 
М. Тынышбаев
 ол туралы былай деп жазды: 
«Барлық 
үш жүзге ортақ батыр әрi би, қазақтардың бостанды-
ғы  жолындағы  атақты  күрескер  Жанқожа  батыр 
орыс тарды  да,  хиуалықтарды  да,  қоқандықтарды 
да мойындамады».
Атап айтқанда, батыр хиуалықтарға бағынбады. Көп шай қас тардың 
бiрiнде ол өзiнiң соңына түсiп, қуып келе жатқан Хиуа жасақта рын тас-
талқан  етiп  жеңiп  шығады.  Сол  жолы  өзi  де  8  же-
рiнен жаралы болады. Осы бiр жүрек жұтқан ерлiгi 
үшiн халық оны қадiр тұтып, сый-құрметке бөледi. 
Жанқожа қол астындағы адамдарға әдiл басшылық 
еттi,  оларға  қатаң  талаптар  қоя  бiлдi.  Парақорлар 
мен ұры ларды өлiм жазасына кестi. Ол қарапайым дене еңбегiнен ешқа-
шан  бас  тартып  көрген  емес.  Жанқожа  батыр  егiн  даласында,  тоған 
құрылысында,  арық-атыз,  канал  қазуда  да  өз  руластарымен  бiрге  аян-
бай еңбек еттi. Оның атақ-даңқы бүкiл қазақ даласына жайылды.  Жан-
қожа  Кенесары  Қасымұлымен  туыстық  қарым-қатынас  орнатты.  Хан 
оның қызына үйлендi. Атақты батыр ХIХ ғасырдың бiрiншi жартысында 
Хиуаның қатаң тепкiсiне қарсы күрескен хан Арынғазы  Әбiлғазыұлының 
iсiн жалғастырушы болды. 
1836 
жылы Жанқожа жауынгерлерiмен бiрге Хиуа әскерлерiне қар-
сы  күреске  шығып,  олардың  iрi  бекiнiс-қамалы 
Бесқаланы
  тас-тал қан 
етiп қиратты. 
1845 
жылы Хи уаның құрамында екi мың сарбазы бар iрi 
жасағын ойсырата  жең дi.
Жанқожа Қоқан хандығының Сырдарияның төменгi ағысы бо   йын -
дағы әскери бекiнiстерiне де шабуыл жасады. 
1847 
жылы кө те  рiлiсшiлер 
Сырдарияның сол жақ бетiне өтiп,  Хи уа бекiнiсi – 
Жа  ңа қаланы 
басып 
алып  қиратты.  Ба тыр   мен  оның  жақын  серiктерi  хи уалықтар  бұрын 
қазақтардан тар тып  алып кеткен 3 мың түйенi, 500 жылқыны, 2 мың 
iрi қараны және 52 мың қойды қайтарып алды. 
Кейiнiрек  Жанқожа  батырдың  Қоқан  хандығымен  ұзақ  жылға  со-
зылған  тартысты  оқиғалары  басталды.  Қоқандықтар  қазақтардың  көп 
малын күшпен айдап алып кеттi. Жанқожа батыр Ақ мешiтке дейiн жорық 
жасады, қоқандықтардың әскери жасағын талқандады.
Батыр  Хиуа  мен  Қоқанға  қарсы  күресiп  жүрген  кезде  Ресей  им пе-
риясының әскери жасақтары Орынбор жақ тан Маңғыстауды басып өтiп, 
картамен жұмыс
Картадан Жанқожа 
мен Есет батыр-
лар бастаған 
көтері ліс аумағын 
көрсетіңдер.
Жанқожа батырдың аза-
маттық тұлғасына баға 
беріңдер.

102
Сырдарияны  бойлап  iлгерi  жылжып  келе 
 жатты.

жүктеу/скачать 9,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: