тасты (пирамида),
pars petrosa (pyramis)
құралған. Самай сүйектің
қабыршағы бассүйектің төбесін құрауға қатысса, дабыл және тасты бөліктері
оның негізін жасайды. Дабыл бөлігі және бассүйектің сыртқы негізінде
сыртқы есту өтісін шектейтін жұқа табақша.Тасты бөліктің 3 жиегін, 3 бетін
және ұшын айырады. Алдыңғы және жоғарғы жиектері;
margo anterior et
margo superior,
ортаңғы бассүйек шұңқырына қараған алдыңғы бетін
шектейді.
Жоғарғы және артқы
жиектерінің,
margo superior et margo
роsterior
арасында бассүйектің артқы шұңқыршасын құрауға қатысушы
артқы беті орналасқан, ал төменгі беті
facies inferior
болса
бассүйектің
сыртқы негізін түзеді.
Самай сүйектің пирамидасында: ішкі есту өтісі,
meatus acusticus internus;
дабыл қуысы,
cavitas tympanica
оның ішінде үш есту сүйекшелері орналасқан
malleus,
балғаша,
incus
, төс,
stapes,
үзеңгі және лабиринт (ішкі құлақ),
labyrinthus (auris internus)
сонымен қатар бірнеше өзектер орналасқан.
Емізіктәрізді бөлік, ұяшықтардан
cellulae
mastoidea,
емізіктәрізді өсінді,
ішіндегі ең кеңі емізіктәрізді үңгір,
antrum mastoideum.
Самай сүйек даму тұрғысынан аралас : пирамидамен емізіктәрізді
бөліктері кейінгі , ал қабыршақ пен дабыл бөліктері алғашқы
сүйектерге жатады.
Мисауыт сүйектерінің негізгі бөліктерінің нақтылы көрсеткіштері –
3-ші кестеде берілген.
Бет өзегі,
canalis facialis,
ішкі есту өтісінің
meatus acusticus internus
түбінен басталып,әрі қарай пирамиданың ішімен латералды бағытталып
hiatus canalis nervi petrosi majoris-
қа жетеді, сол жерде 90 градустық
35
бұрышпен иіліп, бет өзегінің имегін
, geniculum canalis facialis
түзеді.
3 кесте. Сүйектердің бөліктері және беттері
Сүйектердің
атаулары
Негізгі құраушы
бөліктері
Беттері
Маңдай сүйек,
os frontale
1. мұрын бөлігі,
pars nasalis;
2. қабыршақ
squama frontalis;
3. көзұялық бөлік,
pars orbitalis
(жұп)
- сыртқы беті,
facies
externa;
- ішкі (милық) беті,
facies interna (cerebralis)
Шүйде сүйек,
os occipitalе
1. базилярлық бөлік,
pars basilaris;
2. қабыршақ,
squama
occipitalis;
3. латералды бөлік,
pars lateralis
(жұп)
- сыртқы беті,
facies
externa;
- ішкі (милық) беті,
facies interna (cerebralis);
Шеке сүйек,
os parietale
- сыртқы беті,
facies
externa;
- ішкі (милық) беті,
facies interna (celebralis)
Торлы сүйек,
os ethmoidale
1. тесіктелген (торлы) табақша,
lamina cribrosa;
2. перпендикулярлы табақша,
36
lamina perpendicularis;
3. торлы лабиринт,
labirinthus ethmoidalis
көзұялық бет -
facies
orbitalis
Сынатәрізді сүйек,
оs sphenoidale
1. Сынатәрізді сүйектің
денесі;
corpus ossis sphenoidalis;
2. Кіші қанаттар,
ala minor
(жұп);
3. Үлкен қанаттар,
ala major
(жұп);
4. Қанаттәрізді өсінді
processus
pterygoideus
- милық бет,
facies
celebralis;
- көзұялық бет
- facies
orbitalis;
- жоғарғы жақтық бет,
facies maxillaries;
- самайлық бет,
facies
temporalis
Самай сүйек,
оs temporale
1. Самай сүйек қабыршағы,
squama
temporalis;
2. Емізіктәрізді бөлігі,
pars
mastoideа;
3. Дабыл бөлігі,
pars tympanicа;
4. Тасты бөлік, (пирамида)
pars petrosa ( pyramis)
- сыртқы беті,
facies
externa;
- ішкі (милық) беті,
facies interna (celebralis);
- алдыңғы беті,
facies
anterior;
-артқы беті,
facies
posterior;
37
- төменгі беті,
facies
inferior
Дабыл өзекшесі,
canalis tympanis,
тасты шұңқыршадағы,
fossula
petrosa
дабыл өзекшесінің төменгі
culus
тесігінен
cus,
басталып әрі қарай дабыл
қуысы арқылы өтіп самай сүйектің пирамидасының алдыңғы бетінде кіші
тасты
hiatus canalis
n.petrosi minoris,
нерві саңылауымен, бітеді.
Бұлшықет – түтіктік өзек,
canalis
muscula-tubarius,
дабыл қуысын
пирамида ұшымен байланыстырады. Ол горизонтальды орналасқан қалқамен
2 – бөлікке бөлінеді: жоғарғы дабыл жарғағын керуші бұлшықет
tympani
semicanalis m.tensoris
жартылай өзегі, төменгі - есту түтігі жартылай өзегі,
semicanalis
tubae auditivae.
Ұйқы өзегі
,
canalis caroticus
самай сүйектің төменгі бетіндегі сыртқы
ұйқы тесігінен,
foramen coroticum
externum
басталады. Жоғары көтеріліп
90
0
–қа алға иіліп, әрі қарай алға және медиалды бағытталады да пирамида
ұшында
ішкі ұйқы тесігі,
foramen coroticum internum
арқылы ашылады.
Оның қабырғаларынан жіңішке ұйқы – дабылдық өзекшелер таралады.
Ұйқы дабылдық өзекшелер,
canaliculi caroticotympanici
сыртқы
тесіктің маңында ұйқы өзегінен басталып дабыл қуысына енеді.
Емізіктәрізді өзекше,
canaliculus mastoideus,
мойындырық шұңқырынан
fossa jugularis,
басталып, бет өзегімен қиылысады, емізіктәрізді өзекше тесігі,
aperturа canaliculi mastoidea
түрінде емізіктәрізді – дабылдық
саңылауға
fissurа tympanomastoidea
ашылады. Самай сүйектің өзектері мен
ондағы түзілістер туралы негізгі мәліметтер 4-ші кестеде көрсетілген.
4 кесте. Бассүйек өзектері
Өзек атауы
Өзектің басталуы
Өзектің аяқталуы
Өзек іші
38
түзілістер
Бет өзегі,
canalis facialis
ішкі есту өтісі,
meatus
acusticus
біз – емізіктәрізді
тесік,
foramen
stylomastoideum
- бет нерві,
n.
facialis;
- имекті түйін,
ganglion geniculi;
- біз емізіктәрізді
артериялар мен
веналар,
a. vv.
stylomastoideae
Үлкен тасты
нерв өзегі ,
canalis nervi
petrosi majoris
бет өзегі, имекті аймақ,
geniculum canalis
facialis
үлкен тасты нерв
саңылауы,
hiatus
canalis nervi petrosi
majoris
- үлкен тасты
нерв,
n. pertosus
major
(бет нервінің
тармағы)
Дабыл ішегі
өзекшесі,
canaliculus
chordae tympani
бет өзегінің
емізіктәрізді тесігі,
foramen stylomastoideum
тасты дабылдық
саңылау,
fissura
petrotympanica
- дабыл ішегі,
chorda tympani
(бет нервінің
тармағы)
Дабыл
өзекшесі,
canaliculus
tympani
дабылдық шұңқырша,
fossula petrosa (aperturа
inferior canaliculi
tympanici)
кіші тасты нерв
саңылауы,
hiatus
canalis n. petrosi
minoris
- дабыл нерві, n.
tympanicu
s
(тіл – жұтқыншақ
нервінің тармағы)
Бұлшықет –
түтіктік өзек,
canalis
musculotubarius
а) semicanalis m.
tensoris tympani
б) semicanalis
tubae auditivae
дабыл қуысы,
cavitas
tympani
пирамида ұшы,
apex
pyramis
-
m. tensor tympani;
-
pars ossea tubae
auditivae
Ұйқы өзегі,
canalis caroticus
сыртқы ұйқы тесігі,
foramen caroticum
externum
ішкі ұйқы тесігі,
foramen caroticum
internum
- ішкі ұйқы
артериясы,
a.
carotis interna;
39
- ұйқы өзегінің
веналық өрімі,
plexus venosus
caroticus internus;
- ішкі ұйқы өрімі,
plexus caroticus
internus;
(симпатикалық
сабаудың жоғарғы
түйінінен)
ganglion
superius truncus
sympathicus
Ұйқы-дабылдық
өзекшелер,
canaliculi
caroticotympanici
ұйқы өзегі,
canalis
caroticus
дабыл қуысы,
cavitas tympanica
- ұйқы-дабылдық
артериялар,
aa.
caroticotympanici a.
carotis interna
(ішкі ұйқы
артериясынан);
- ұйқы-дабылдық
нервтер,
nn.
caroticotympanici
(ішкі ұйқы
өрімімен, дабыл
нервінен
pl.
caroticus internus et
n.tympanicus
)
Емізіктәрізді
өзекше,
canaliculus
mastoideus
мойындырық
шұңқыршасы,
fossa
jugularis (foramen
mastoideum
)
(емізіктәрізді тесік)
емізіктәрізді-
дабылдық саңылау,
fissurа
tympanomastoidea
(aperturа canaliculi
mastoidei)
- кезбе нервтің
құлақ нерві,
ramus
auricularis n. vagi
Төменгі жақсүйек,
mandibula
денесінен және жұп тармақтардан
құралған. Төменгі жақтың тармағы
тәждік,
processus coronoideus
және
40
буындық (айдаршықтық)
processus articularis (condylaris)
өсінділерімен
аяқталады.
Желбезек сүйек,
vomer
мұрын қуысының қалқасын түзуге қатынасады.
Тіласты сүйек,
os hyoideum
мойын аймағында орналасқан: оған көмей
мен мойынның тіласты сүйегі асты және тіласты сүйегі үсті бұлшықеттері
бекиді. Сүйектің шығу тегі мен дамуы ескеріліп тіласты сүйегі,бассүйектің
беттік бөлігі сүйектеріне жатқызылды.
Тіласты сүйек денесі,
corpus ossis hyoidei,
және 2 жұп өсінділерінен;
үлкен мүйіз,
cornu majиs,
кіші мүйіз,
cornu minus
тұрады.
Жоғарғы жақсүйек,
maxilla,
денесін және төрт өсіндіден құралған.
Жоғарғы жақсүйек денесінің,
corpus maxillae,
төрт бетін ажыратады: Мұрын
қуысының бүйір қабырғасын құрауға қатынасатын
мұрын беті,
facies
nasalis,
көзұяның төменгі қабырғасын түзуге үлесі бар,
көзұялық бет,
facies
orbitalis,
қанаттәрізді – таңдай шұңқырдың алдыңғы бетін түзуге
қатынасатын
самайасты беті,
facies infratemporalis
және көбінде иттістік
шұңқырымен,
fossa canina,
белгілі
алдыңғы бет,
facies anterior.
Жоғарғы жақсүйек денесінің ішінде мұрын қуысының ортаңғы мұрын
жолына ашылатын жоғарғы жақсүйектік ( Гаймор қуысы),
sinus maxillaris
(
Higmori)
орналасқан.Бұл қуыс басқа қалған қуыстардан айырмашылығы,
тек осы қуыспен ғана нәресте туылады, ал басқа бассүйектік қуыстар
кейіннен постнатальды кезеңде қалыптаса бастайды. Бассүйектердегі ауалы
қуыстардың қалыптасу уақыттарымен қатынастары туралы деректер
төмендегі кестеде көрсетілген.
5 кесте. Бассүйектердегі ауалы қуыстардың қалыптасу уақыттарымен қатынастары
туралы деректер
Қуыстардың атаулары
Қалыптасу мерзімі
Қатынастары
Жоғарғы жақсүйектік қуыс, ұрықтық дамудың 5-6 - мұрын қуысы (ортаңғы мұрын
41
sinus maxillaris
айларында
жолы,
meatus nasi medius
)
Маңдай қуысы,
sinus
frontalis
туылғаннан соң
12- айда
- мұрын қуысы (ортаңғы мұрын
жолы,
meatus nasi medius
)
Торлы сүйек
ұяшықтары,
cellulae
ethmoidalis :
а) алдыңғы
б) ортаңғы
в) артқы
туылғаннан соң
9-12 ай өткенде
а) - мұрын қуысына (ортаңғы
мұрын жолы,
meatus nasi medius
)
б) - мұрын қуысына (жоғарғы
мұрын жолы,
meatus nasi
superior
)
Емізіктәрізді ұяшықтар,
cellulae mastoideae
туылғаннан соң
5-8 ай өткенде
- емізіктәрізді қайнау дабыл
қуысымен байланысқан,
cavitas
tympanica
Жоғарғы жақсүйектің маңдайлық өсіндісі,
processus frontalis maxillae,
мұрын қуысының бүйір, ал көзұяның медиалды қабырғаларын түзуге,
таңдайлық өсінді,
processus palatinus,
сүйектік (қатты) таңдаймен және
мұрын қуысының төменгі қабырғасын құруға;
ұяшықтық өсіндінің,
processus alveоlaris
ұяшықтарында тіс түбірлері орналасқан;
беттік өсіндісі,
processus zygomaticus
бет сүйегімен қосылады.
Таңдай сүйек,
os palatinum
горизонтальдық
және
перпендикулярлық
табақшалардан,
lamina horizontalis et lamina perpendicularis
құралған.
Горизонтальдық табақша сүйекті таңдайдың бір бөлігі мен мұрын
қуысының төменгі (түбі) қабырғасын құруға қатынасады. Перпендикулярлық
табақша мұрын қуысының бүйір қабырғасының құрамына кіреді де, қанат-
таңдайлық шұңқырының медиалды қабырғасын түзеді. Перпендикулярлық
табақшадан қанат-таңдайлық тілікпен бөлінген көзұялық және сынатәрізді
өсінділер
processus orbitalis
et
processus
sphenoidalis
шығады, ал
42
пирамидалық өсінді,
processus pyramidalis
сынатәрізді сүйектің қанаттәрізді
тілігіне ене орналасқан.
Көзжасы сүйегі,
os lacrimale
көзұяның медиалды, ал мұрын қуысының
бүйір қабырғаларының құрамына кіреді.
Төменгі мұрын кеуілжірі,
concha nasalis inferior,
мұрын қуысының бүйір
қабырғасындағы жоғарғы жақсүйектің кеуілжірлік қырымен,
crista
conchalis,
таңдай сүйектің перпендикулярлық табақшасына бекіп, төменгі
мұрын жолын шектейді. Оның үш өсіндісін айырады: көзжасы өсіндісі,
processus
lacrimalis;
жоғарғы жақсүйектік өсінді,
processus
maxillaris;
торлы
өсінді
processus ethmoidalis.
Бет сүйек,
os zygomaticum,
маңдай, самай және жақсүйектердің беттік
өсінділерімен байланысқан. Самай сүйектің беттік өсіндісімен қосылып бет
доғасын,
arcus zygomaticus
түзеді. Бассүйектің беттік бөлігінің кейбір
сүйектерінің басты бөліктері № 6 кестеде келтірілген.
6 кесте. Бассүйектің беттік бөлігінің кейбір сүйектерінің басты бөліктері
Сүйектердің
атаулары
Негізгі құраушы
бөліктері
Беттері
Төменгі
жақсүйек,
mandibula
1. денесі,
corpus mandibulae;
2. тармағы,
ramus mandibulae;
(жұп)
Жоғарғы
жақсүйек,
maxilla
1. денесі,
corpus maxillae
2. маңдайлық өсінді,
processus
frontalis;
3. таңдайлық өсінді,
processus
palatinиs;
4. ұяшықтық өсінді,
processus
- мұрындық беті,
facies
nasalis;
- көзұялық беті,
facies
orbitalis;
- самайастылық беті,
facies
infratemporalis;
- алдыңғы беті,
facies
43
alveоlaris;
5. беттік өсінді,
processus
zygomaticus
anterior
Таңдай сүйек,
os palatinum
1. перпендикулярлық табақша,
lamina perpendicularis;
- сынатәрізді өсінді,
processus
sphenoidalis;
- көзұялық өсінді,
processus
orbitalis;
2. горизонтальды табақша,
lamina
horizontalis;
- пирамидальды өсінді,
processus
pyramidalis
Бассүйектің онтогенезі
Бастың бет пен мисауыт сүйектері әр түрлі ұрықтық негізден дамиды.
Бассүйектің мисауыт бөлігінің негізі мен төбесінің даму көздері әр түрлі.
Мисауыт сүйектерінің дамуы
Мисауыт сүйектері хорданың краниальды ұшын қорғай орналасқан бас
сомиттерінің склеротомдарынан ми дамуымен бір уақытта қалыптасады.
Эмбриогенездің 1-айында
жарғақты бассүйек
дамиды. Ол құты (футляр)
тәрізді миды қамтыған мезенхималық тегі бар таза дәнекер тіннен тұрады.
Осы түзілістерден мисауыт сүйектері дамиды; маңдай, шеке сүйектер,
самай сүйектің қабыршақтық және дабыл бөліктері, шүйде сүйектің
қабыршағының жоғарғы бөлігі дәнекер тіннен дамып шығады.
Эмбриогенездің 2-ай шамасында шеміршектік негіз пайда болады. Осы
кезде хорданың бастық шетінен парахордальдық, ал олардың алдынан
прехордальдық табақшалар түзіледі.
44
2-айдың соңына таман шеміршектік табақшалар мен шеміршектік қалталар бір-
бірімен
жақындасып, бассүйектің шеміршектік негізін құрады. Осы кезеңде
бассүйектің шеміршектік негізінде ми нервтері өтетін тесіктер мен өзектер
қалыптасады.
Шеміршектік қапшықтардың табақшалармен бірігуінің нәтижесінде
шеміршектік аймақтар пайда болады. Олар:
көзұялық, лабиринттік
және
шүйделік.
Торлы аймақ,
прехордальдық табақшалардың алдыңғы шеттерінің
мұрын қапшықтарымен бірігуінен түзілген. Келесі кезеңдерде басқа бет
сүйектерінен энхондральдық дамуымен ерекшелінетін торлы сүйекпен
төменгі мұрын кеуілжірі қалыптасады.
Көзшаралық аймақ
көру қапшығының прехордальдық табақшалармен
бірігуінен түзіледі. Одан сынатәрізді сүйектің басым бөлігі дамиды.
(5-кестені қараңыз).
Лабиринтті аймақ,
прехордальдық табақшалардың есту қапшығымен
бірігуінен түзіледі.Ол самай сүйектің тасты бөлігімен емізіктәрізді өсінді
дамитын шеміршектік негіз болып табылады.
Шүйде аймағы,
прехордальдық табақшалардың бірігуінен түзіледі.
Одан дамитындар: шүйде сүйектің базилярлы, латералды бөліктері мен
қабыршақтың төменгі бөлігі дамиды.
Бассүйектің беттік бөлігінің дамуы
Бассүйектің беттік бөлігі алғашқы ішектің краниальді бөлігіне жанаса
орналасқан мезенхимадан дамиды. Мезенхиманың желбезек қалталарынан
желбезек доғалары қалыптасады. Төменгі сатылы омыртқалыларда бірінші
доға төменгі жақтық, ал екіншісі тіластылық деп аталады. Аталған екі доға
45
висцеральдық болса, басқалары желбезектік деп аталады.
Бірінші висцеральдық доғадан екі есту сүйекшелері: балғаша, төсше
және Меккел шеміршегі дамиды. Төменгі жақсүйектің дамуы Меккел
шеміршегінің дистальды бөлігін қоршай орналсқан мезенхимадан басталады.
Бұл шеміршек біртіндеп кері дамып бір уақытта ғайып болады. Сондықтан
төменгі жақсүйектің денесімен тармақтары, кейіннен шеміршек негізінен
дамыған сүйектік бөлшектерімен қосылған эндосмальды сүйек болып
табылады. Төменгі жақсүйектің екі өсіндісі де энхондральды дамиды.
Екіншісі висцеральдық доғаның (тіласты шеміршегі) ортаңғы
бөлігі кері дамып ақырында біз-тіласты байламына айналады. Шеміршектік
доғаның проксимальды бөлімінен есту сүйекшесі – үзеңгіше және самай
сүйегінің пирамидасымен бітіскен шеміршектік бізтәрізді өсінді дамиды.
Бассүйектің мисауыт бөлігі
Жоғарыда тоқталғандай бассүйектің мисауыт бөлігі оның негізі мен
күмбезінен (төбесі) тұрады. Екі бөліктің шекарасы,
protuberantia occipitalis
externa
–дан басталып,
linea nuchae surerior
-мен
porus acusticus externus
-тің
үстін бойлай
basis processus mastoideus
-ке жетеді. Әрі қарай шекара
basis
processus
zigomaticus ossis temporalis
– пен
crista infratemporalis alae majoris
ossis
sphenoidalis
–
тар арқылы өтіп,
processus
zigomaticus ossis frontalis
-қа
жалғасады,
margo supraorbitalis
-пен
sutura nasofrontalis
-та бітеді.
Бассүйек күмбезі (төбесі),
calvaria, squama frontalis ossa parietalia,
squama temporalis, squama occipitalis
және
alae majoris ossis
sphenoidalis
-тан
түзілген.
Күмбездің сыртқы бетінде төмендегідей құрылымдарды көруге болады:
- жұп маңдай төмпесі,
tuber frontale;
- жұп шеке төмпесі,
tuber parietale;
- жоғарғы самай сызығы,
linea temporalis surerior;
46
-жұп шекелік тесік,
foramen parietale;
-сагиттальды жік,
sutura sagittalis
(шеке сүйектері арасында);
-тәжді жік,
sutura coronalis
(
squama frontalis
пен
ossa parietalia
арасында)
- ламбдотәрізді жік,
sutura lambdoidea
(
, squama occipitalis
пен
ossa parietalia
арасында)
- қабыршақтық жік,
sutura sguamosa
(
squama temporalis
пен шеке
сүйектерінің арасында)-(жұп);
Ал шеміршектің дистальды бөлігі сақталып, нәресте туылғаннан соң тіласты
сүйегінің кіші мүйіздерімен денесінің бір бөлігіне айналады, үлкен
мүйіздерімен денесінің қалған бөлігі үшінші желбезек доғасынан дамиды.
Бассүйектің қалған бет бөлігі сүйектері эндосмальды, мұрын қапшығының
алдыңғы – бүйір жақтарында орналасқан мезенхимадан дамиды.
Сонымен бассүйектің беттік бөлігі сүйектері, тіласты сүйегі, төменгі мұрын
кеуілжірі мен төменгі жақсүйектің тәжді өсінділерінен басқаларының
дамулары бойынша алғашқы сүйектер қатарына жатады.
Тісті жіктер,
sutura serratae
(
ala major ossis sphenoidalis
пен
оssa temporale
parietale frontale арасында; processus mastoideus
пен
оssa
parietale
мен
occipitalе
арасында). Бассүйек күмбезінің ішкі бетінде жоғарыда аталған
жіктерден басқа анықталады:
- саусақтық батыңқылар,
impressiones digitatae;
- милық бұдырлар,
juga cerebralia;
- артериялық жүлгелер,
sulci arteriosi;
- жоғарғы сагиттальды қойнау жүлгесі,
sulcus sinus sagittalis superioris;
- түйіршектілік шұңқыршалары,
foveolae granulares
сагиттальды жік
бойында.
Бассүйектің сыртқы негізінің алдыңғы бөлігін
basis cranii externa,
бассүйектің бет бөлігін жауып тұр, ал бассүйек негізінің артқы бөлігі ашық
47
болғандықтан толық зерттеуге мүмкіндік бар, ол төмендегі сүйектерден
құралған:
- шүйде сүйектен,
os occipitalе;
- самай сүйектерден,
оssa temporalia;
- сынатәрізді сүйектен,
оs sphenoidale;
- шеке сүйектің емізіктәрізді бұрышынан,
angulus mastoideus ossis
temporalia
(жұп)
Шүйде сүйектің қабыршағындағы түзілістер:
- сыртқы шүйде шодыры,
protuberantia occipitalis externa;
- сыртқы шүйде қыры,
crista occipitalis externa;
- жоғарғы желкелік сызық,
linea nuchae superior;
- төменгі желкелік сызық,
linea nuchae
inferior.
Шүйде сүйектің бүйірлік бөліктерінде орналасқан:
- шүйде айдаршығы,
condylus occipitalis;
- айдаршық өзегі,
canalis occipitalis;
- айдаршық шұңқыры,
fossa condylalis;
- тіластылық өзек,
canalis
hypoglossalis.
Шүйде сүйектің базилярлық бөлігінің сынатәрізді сүйек денесімен
бітіскен аймағында жұтқыншақтық төмпешік,
tuberculum pharygeum
көрінеді. Артқы бассүйек шұңқырындағы ең үлкен тесік,
foramen magnum
болып табылады.
Бассүйек негізінің сыртқы бетінде орналасқан көптеген тесіктер арқылы
тамырлар мен нервтер өтеді.
Бассүйек негізінің сыртқы бетін түзуге самай сүйек
пирамидасының төменгі бетімен емізіктәрізді өсінді қатынасады. Көрсетілген
бетте орналасқан:
- мойындырық шұңқыры,
fossa jugularis;
- бізтәрізді өсінді,
processus styloideus;
48
- біз-емізіктәрізді тесік,
foramen stylomastoideum;
- тасты шұңқырша,
fossula petrosa;
- сыртқы ұйқы тесігі,
foramen caroticum externum;
Емізіктәрізді тесік аймағында орналасқан:
- шүйде артериясы жүлгесі,
sulcus a.occipitalis;
- емізіктәрізді тілік,
incisura mastoidea;
- емізіктәрізді тесік,
foramen mastoideum.
7 кесте. Бассүйектің сыртқы негізінің тесіктері мен олар арқылы өтетін
түзілістер
Тесіктер
атауы
Түзілістер
артериялар
веналар
нервтер
Үлкен шүйде
тесігі,
foramen
magnum
- aa. spinales
anterior et
posteriores;
- a. vertebralis
- plexus basilaris;
- v. vertebralis
- medulla oblongata;
- radix spinalis n.
accessorii
Айдаршықтық
өзек,
canalis
condylaris
- v. emissaria condylaris
Тіласты өзегі,
canalis
hypoglossalis
- plexus venosus canalis
hypoglossalis
- n. hypoglossus
(XII- жұп)
Мойындырық,
foramen
jugulare
- a. meningea
posterior
(
a.
carotis externa
-
ның
a. pharyngea
ascendens
-
сынан
)
- v. jugularis interna
- n. glossopharyngeus
(IX-
жұп)
- n. vagus
(X-жұп)
- n. accessorius
(XI-жұп)
Емізіктәрізді,
foramen
- r.meningeus
(
а.carotis
- v. emissaria mastoidea
49
mastoideum
externa
-ның
a.occipitalis
-нен
a.)
Емізіктәрізді дабыл
саңылауы,
fissura
tympanomastoidea
- r. auricularis n. vagi
Тасты-дабыл
саңылауы,
fissura
petrotympanica
- a. tympanica
anterior
(
a.maxillaris-
тан
)
- vv. tympanicae
(
v.
retromandibularis)
- chorda
tympani
(n. facialis-
тің тармағы
)
Тасты-қабыршақ
саңылауы,
fissura
petrosquamosa
-
a. meningea
-
ның тармағы
media
(
a.
maxillaries
-тан
)
Сыртқы есту тесігі,
porus acusticus
externus
- rr. auriculares
anteriores
(
a.
temporalis
superficialis
-тан
);
a. auricularis
profunda
(
a.maxillaris
-
тан
)
- rr. auriculares
anteriores
(
v.retromandibularis-
тің
құйылысы
)
- r. auricularis n. vagi
- n. meatus acustici externi
(
n. trigeminus
-тің
тармағы
n. auriculo-
temporalis
-нің
n.mandibularis
-нен
)
Біз-емізіктік,
foramen
stylomastoideum
- a.
stylomastoidea
(
a. carotis externa
–ның
a.
auricularis
posterior
-нен
)
- v. stylomastoidea
(
v.retromandibularis-
тің
құйылысы
)
- n.facialis
(VII-жұп)
Жыртық,
foramen lacerum
- n. petrosus major
(
n.facialis
-тің тармағы
)
Сыртқы ұйқы
тесігі,
foramen
caroticum externum
- a. carotis
externa
- plexus venosus
caroticus externus
- plexus caroticus internus
Дабыл өзекшесінің
төменгі
- a. tympanica
inferior
(от a.
- v. tympanica inferior
(
v.retromandibularis
-тің
)
- n. tympanicus
(
n.glossopharyngeus-
тің
50
апертурасы,
apertura inferior
canaliculi tympanici
(fossula petrosa
-да
орналасқан)
carotis externa
-
ның
a.pharyngea
ascendens
-нан)
тармағы
)
Қылқанды,
foramen
spinosum
-a. meningeа
media
(
a. maxiillaris-
тан
)
- a. meningeaе mediaе
(
plexus venosus
pterygoideus
-тің
тармағы
)
-r. meningeus
(
n.maxillaris
-нің тармағы
(V-жұп)
Сопақ,
foramen
ovale
-r. meningeus
accessories (a.
maxiillaris
-тің
a.meningeа
media
-сынан
)
- plexus venosus
foraminis ovalis
- n. mandibularis
(
n.
trigeminus
-тің
тармағы
)
Қанаттәрізді өзек,
canalis pterygoideus
- a. canalis
pterygoidei
(
a.
maxiillaris-
тің
a.
palatina
desendens
-нен
)
- v. canalis pterygoidei
(
v.retromandibularis-
тің
құйылысы
)
- n. canalis pterygoidei
(
n.
petrosus major
мен
n.
petrosus profundus)
- Біз-емізік тесігі,
foramen stylomastoideum
- тасты шұңқырша,
fossula petrosa
- сыртқы ұйқы тесігі,
foramen caroticum externum
Емізіктәрізді өсінді аймағында орналасқан:
- шүйде артериясы жүлгесі,
sulcus a.occipitalis;
- емізіктәрізді тілік,
incisura mastoidea;
- емізіктәрізді тесік,
foramen mastoideum.
Самай сүйегі пирамидасына сыртқы есту тесігін,
porus acusticus
еxternus,
шектеген дабыл бөлігі жанасады. Оның алдында арасына тасты бөлік
енген дабыл-қабыршақтық саңылау,
fissura tympanosquamosa,
орналасқан.
Нәтижесінде ол тасты-қабыршақтық,
fissura petrosquamosa,
және тасты-
дабылдық,
fissura petrotympanica,
саңылауларға бөлінеді.
Самай сүйектің қабыршағында көрінетін түзілістер:
51
- төменгі жақсүйек шұңқыры,
fossula mandibularis;
- буындық төмпешік,
tuberculum articulare.
Сынатәрізді сүйектің бассүйектің сыртқы негізін түзуге денесі, үлкен
қанаты және қанаттәрізді өсіндісі қатынасады. Оның үлкен қанатынан анық
көруге болады:
- сопақ тесік,
foramen ovale;
- қылқанды тесік,
foramen spinosum;
Қанаттәрізді өсіндінің негізі арқылы қанаттәрізді өзек,
canalis pterygoideus;
өтеді. Жоғарыда аталған сүйектер қосылғанда түзілетіндер:
- мойындырық тесік,
foramen
jugulare;
- жыртық тесік,
foramen lacerum;
- тасты-шүйделік саңылау,
fissura petrooccipitalis;
- сынатәрізді-тасты саңылау,
fissura sphenopetrosа.
Бассүйектің ішкі негізі
Бассүйектің ішкі негізі,
basis cranii
interna,
3 бассүйек шұңқырларынан,
алдыңғы, ортаңғы және артқы, тұрады.
Алдыңғы бас шұңқыршасы,
fossa cranii anterior
- маңдай сүйектің көзұялық бөліктерінен,
Достарыңызбен бөлісу: |